De huizenmarkt is een raar beestje, omdat je er op heel veel verschillende manieren naar kan kijken, en elk perspectief ongeveer even valide is. Volgens mij moet je daarom alle perspectieven goed balanceren om tot een afgewogen beleid te komen:
1. Huizen als primaire levensbehoefte voor het individu.
2. Huizen als privaat object/luxe.
3. Huizen als middel om maatschappelijk evenwicht te creëren.
Als we naar punt 1 kijken dan denk ik dat we snel kunnen beamen dat iedereen in principe een dak boven zijn hoofd verdient en daarom iedereen ook het recht heeft op huisvesting, hoe laag je inkomen ook is (minimumloon/bijstand daar even als drempel genomen). Dit is natuurlijk waarom sociale huurwoningen bestaan en deze categorie vaak onder marktwaarde wordt verhuurd: ons morele kompas zegt dat we voor de minst bedeelden toch onderdak moeten regelen.
Als we naar punt 2 kijken dan zeg je eigenlijk: als je meer wilt dan het absolute minimum om een waardig bestaan op te bouwen, dan zul je er zelf voor moeten werken. En hoe meer je verdient dan wel te besteden hebt, hoe meer keus je hebt uit het bestaande aanbod qua grootte en/of locatie. Vanuit dit perspectief wil je zoveel mogelijk leunen op marktwerking en er als overheid niet al teveel tussenkomen. Mensen kunnen dan zelf kiezen of ze iets huren of, als je de middelen hebt, iets kopen. Net als bij andere goederen is het te verwachten dat huren op de lange termijn duurder is dan kopen, want met huren koop je een stuk flexibiliteit.
Punt 3 is een interessante. Maatschappelijk gezien is het namelijk heel belangrijk dat je in wijken/steden/gemeentes een goede mix hebt van jong en oud en arm en rijk. Dat is niet alleen sociaal wenselijk qua contact en sfeer, maar ook qua veiligheid, werkgelegenheid etc etc. Hier is dan wel weer een belangrijke taak voor overheid en met name gemeentes weggelegd: zorg dat je gevarieerd bouwt, zodat in elke categorie (sociaal, goedkoop, middensegment en duur en bovendien ook huur en koop) een juiste hoeveelheid woningen aanwezig is.
Het grote probleem is Nederland is momenteel dat op alle drie deze vlakken problemen spelen:
1. Er zijn te weinig sociale huurwoningen beschikbaar op de plekken waar ze hard nodig zijn; ontzettend veel wachtenlijsten, lotingen, drama.
2a. Marktwerking wordt verstoord door tekort aan woningen, waardoor mensen die in beginsel niet op een sociale woning hoeven terug te vallen geen gezonde keuzevrijheid hebben om een woning te huren of te kopen. Er is dus geen natuurlijke stap meer van sociale huur (max 600,- p/m) naar de private huur of koop (segment tussen 700 en 1100 is nauwelijks verkrijgbaar). Daarnaast lees ik regelmatig dat verhuurders absurde eisen stellen aan de verhuur door 4 a 5x de maandelijks huur als bruto maandsalaris vragen. Voor
huur, waarbij lange termijn zekerheid juist minder belangrijk zou moeten zijn (kun je niet meer betalen, dan loop je het risico uitgezet te worden en moet huurder weer terug naar lagere categorie woning; dat dat gebeurt vind ik ook risico verhuurder).
2b. HRA is daarnaast natuurlijk ook een middel die je als marktverstorend kunt zien door mensen vanuit huur richting koop drijft, maar bovendien ook zorgt dat door het tekort aan woningen de prijzen worden opgedreven (mensen kunnen meer lenen, dus verkopers kunnen meer vragen).
3. Door oververhitting in de markt zie je dat dure binnensteden of andere locaties onbereikbaar worden voor de lage en middenklasse. Het bekende verhaal dat de agenten, zorgverleners, vuilnismannen en leraren uit de wijken waar ze werken worden gedreven. Daarnaast zie je dat door geconcentreerde bouw 'dure' en 'arme' wijken ontstaan, wat de sociale cohesie niet bepaald ten goede komt.
Al deze zaken kunnen alleen maar door beleid worden aangepakt, en gelukkig gebeurt dat (inmiddels) in veel gevallen al wel, maar ik denk alleen nog niet snel genoeg:
1. Meer sociale huurwoningen bouwen (duurzaam), maar wel gespreid, bijvoorbeeld als onderdeel van nieuwbouwprojecten (zie punt 3).
2a. Voorkom dat woningen, met name uit het middensegment, bedoeld voor de koopmarkt worden opgekocht door investeerders en voor absurde bedragen worden verhuurd. Sommige gemeentes proberen dit inmiddels door een 'woonplicht' in te voeren, waar ik helemaal achter sta. Ook zou ik adviseren om beleidsmatig de eisen die een verhuurder mag stellen aan de verhuur van een woning aan banden te leggen.
2b. Afbouw van HRA is een heet onderwerp, en als huizenbezitter profiteer ik hier ook al jaren van. Toch denk ik dat het logisch is om dit helemaal af te bouwen, want dat gaat er uiteindelijk voor zorgen dat huur- en koopmarkt in balans raken door dalende prijzen. Als de huizenprijzen dalen, zullen vanzelf ook de (private) huren dalen en weer beter aan gaan sluiten om het lage segment (sociale huur).
3. Bovenstaande punten zou ook de sociale balans in wijken weer deels moeten herstellen. Gemeentes kunnen verder nog hun best doen om bestaande wijken opnieuw in te delen en binnen nieuwprojecten zoveel mogelijk te mixen en niet alles te mikken op koopwoningen voor het midden- en hogere segment.