De Juiste Pan Kiezen
Van Dale zegt: pan (de; v(m); meervoud: pannen; verkleinwoord: pannetje) bekkenvormig vaatwerk, gebruikt om in te koken, te bakken enz.
Omdat het vorige topic in TL [GoT kookclub] De juiste pan kiezen beter in AZ voortgezet kan worden een nieuwe topic start. de vraag blijft dezelde zoals SeatRider deze al stelde:
Kortom, wat zijn nu de beste (all-round) pannen?
Mocht je willen meeschrijven aan een bepaald type pan, stuur een DM en dan voeg ik je toe - ik heb ook niet overal ervaring mee.
Type Pannen
Koekenpan, platte pan met steel om iets in te bakken
Deze kent en heeft iedereen wel. Wordt veelal gebruikt om iets relatief heet te bakken in boter of vet. Vaak wil men daarbij 'aanbakken', ofwel voorzien van een krokant laagje.
Braadpan
Pan om in te bakken en braden en of langzaam in te garen bij een constante en lagere temperatuur. Eigenlijk is het verschil met een kookpan niet zo groot maar wijkt het materiaal af zodat je er beter in kunt braden. Je ziet hier voornamelijk gietijzer en blik - vaak met een email laag.
Kookpan
De pan waarin je water aan de kook brengt om daarin ingrediënten te garen. Hang er een sluitend vergiet of stoommand in en je hebt een stoompan.
Sauteerpan / Hapjespan
Dit is eigenlijk iets van alles. De afmetingen van een grote koekenpan gecombineerd met een wat hogere rand en een deksel maakt dit een alleskunner. Erg geschikt voor éénpansgerechten. Deze gaat bij mij op vakantie altijd mee.
Snelkookpan
Velen vinden het eng en er zijn ook ongelukken mee gebeurd maar soms toch erg handig. Door de druk in de pan op te laten lopen wordt het kookpunt verhoogd zodat je ingrediënten sneller gaar (of kapot gekookt) zijn. Ik gebruik 'm voor een erwtensoep of een snelle smoor.
Grillpan
In verschillende vormen en materialen te krijgen. Gietijzer, RVS of gewoon met antiaanbaklaag. Met of zonder steel, met of zonder schenktuiten. Je hebt ze zelfs gewoon in de vorm van een plaat voor meerdere branders. Wordt veelal gebruikt om vlees of groente op te garen door de hoge stralingswarmte van de pan. Hierbij wordt geen vet of olie in de pan gedaan, hooguit wat op het eten gesmeerd waardoor het een relatief gezonde manier van bereiden is.
Wok & Wadjan
In vorm zijn deze vaak vergelijkbaar alleen in de wok meestal van dun staal (snel heet) en de wadjan van gietijzer voor een constantere temperatuur (en plaatsing in het houtvuur).
Braadslee
Hoewel niet iedereen dit als pan zal zien maar meer als ovenschaal gebruik ik de mijne (net zoals de horeca) als pan. Heerlijk om even wat vlees of groenten aan te zetten en dat in de oven te laten nagaren. Scheelt afwas.
Aspergepan
Dit is een smalle en hoge pan met daarin een draadmandje (zoals in de frituurpan) om de kwetsbare asperges in te koken en er heel in en uit te krijgen.
Mosselpan
Een emaille kookpan, vaak met een extra hoog/diep deksel voor de lege schelpen. Overigens gaan de mossels bij mij in de wok of hapjespan maar daar is een ander topic voor.
Rijstkoker
Beetje een vreemde eend hier maar als je graag rijst(gerechten) eet een ideaal apparaat. Je kan uren van tevoren de rijstkoker al aanzetten dus daar heb je geen omkijken meer naar. En uit mijn eigen ervaring kan ik helaas zeggen dat verbrande rijst een goede manier is om een pan om zeep te helpen
Materialen pan
Dit gaat over het materiaal van de pan zelf. De coating (PTFE/Teflon of keramisch wordt hieronder besproken. De meeste pannen met een coating zijn van aluminium.RVS
Mijn persoonlijke favoriet. Bijna al mijn pannen zijn van RVS. Hoewel de meningen erover verdeeld zijn behandel ik ze regelmatig met arachide(pinda)olie nadat ik ze even opgestookt heb.Bijna iedereen heeft wel RVS-pannen. De kookpannen waarin je aardappelen en pasta kookt zijn namelijk ook bijna allemaal van RVS.
Roestvrijstaal is normaalgesproken niet reactief, zeker als het zoals in de meeste gevallen 18/10-edelstaal betreft. Dit is staal met 18% chroom en 10% nikkel. Dit betekent dat je er feitelijk alles in klaar kunt maken, dus ook zure gerechten met ingrediënten als tomaat, wijn, azijn of citrusvruchten.
De hittegeleiding van RVS zelf is vrij slecht. Daarom zit er bijna altijd een kern van aluminium en/of soms koper in deze pannen. Dit kan op twee manieren:
- in de bodem
- zowel in de bodem als de rand
De tweede manier zorgt ervoor dat niet alleen de bodem, maar dat ook de randen goed worden verhit. In de Angelsaksische wereld staat dit ook wel bekend als "all clad". Traditioneel een laag aluminium tussen 2 lagen RVS. Dit heet ook wel Tri-ply of 3-ply. De dikte van de aluminium bepaalt grotendeels hoe goed de warmtegeleiding is. De dikte van het RVS bepaalt grotendeels het gewicht, hoeveel hittecapaciteit de pan heeft en hoe bestendig het is tegen vallen en thermische schokken (koud water in hete pan). Een te dunne pan werkt slecht op een zwakke hittebron en kan makkelijk kromtrekken. Een dikkere pan is degelijker, maar uiteraard ook duurder en zwaarder.
Tegenwoordig worden er doorgaans meer dan 3 lagen gebruikt. Om diverse redenen. Dit verschilt per merk en zelfs per serie of per type pan binnen een serie. Eén van de voornaamste redenen is om de pan inductiegeschikt te maken. 18/10-edelstaal en aluminium zijn namelijk vanwege de nikkel nauwelijks magnetisch en dus ongeschikt voor op inductie. Nu is het mogelijk om de onderste laag te vervangen door magnetisch RVS (doorgaans 18/0-staal, maar dit schijnt wel wat vatbaarder voor roest te zijn. Daarom hebben de betere RVS inductiegeschikte pannen minstens één extra laag magnetisch RVS binnenin de lagen edelstaal aan de onder- en bovenkant van de pan.
RVS is redelijk hufterproof, redelijk eenvoudig schoon te houden. Ze mogen zelfs in de vaatwasser, al is dat niet aan te raden om dat alles toch sneller slijt of lelijk wordt. {EDIT} door @franssie RVS messen kunnen bot worden en hun glans verliezen, bij RVS pannen zie ik dat nooit. RVS wordt veel gebruikt in de industrie omdat het goed tegen zuren kan dus als iemand het met een vaatwasser weet te slopen - dan was het geen RVS of in ieder geval van een betreuringswaardige kwaliteit. IKEA RVS kan prima in de vaatwasser, de duurdere dus ook als ze waar voor hun geld bieden {/EDIT}
Een kwalitatief goede RVS-pan kan bij juist gebruik tientallen jaren meegaan.
Eén van de nadelen van RVS is dat de aanschafprijs een stuk hoger is, vanwege de manier waarop het gemaakt wordt en het feit dat hoofwaardig edelstaal nu eenmaal duurder is dan gewoon ijzer, aluminium of plaatstaal. Echter is het per jaar nog steeds veel goedkoper dan een antiaanbakpan.
Carbonstaal / plaatstaal
Dit is eigenlijk het echte werk voor koekenpannen. Carbonstaal pannen zijn betaalbaar en net als RVS zeer geschikt voor braden op hoge temperaturen, waar voor die lekkere krokantebruine korst op het voedsel kan zorgen (middels de maillardreactie).Wel moeten ze van te voren goed worden ingebrand (een ritueel met aardappelschillen en olie) om een soort natuurlijke antiaanbaklaag te creëren. Dit gebeurt door de olie te laten polymeriseren. Dit houdt ongeveer in dat de korte (onverzadigde) vetmoleculen uit de olie aan elkaar worden geregen om zo een rubberachtige laag te vormen. De pan krijgt hierdoor een donkere kleur, die met gebruik steeds donkerder zal worden. Bij een goed ingebrande pan zal de antiaanbak (bijna) net zo goed functioneren als bij een PTFE (aka Teflon)-coating, maar dit vereist dus wel wat werk.
Inbranden kun je als volgt doen:
1: Neem een oliesoort (rijstvlies is populair, @Boudewijn doet het met arachide of zonnebloem, maar net wat voorhanden is)
2: Wrijf de binnenkant van de pan in met een klein beetje olie. Zorg wel dat alles 'geraakt' is met je olie.
3: Wrijf met een tissue de olie uit de pan. Het lijkt alsof hij schoon is maar je laat een heel dun laagje achter
4: Stook de pan warm op een gaspit, of in de oven als je pan past en daartegenkan.
5: Wacht tot de pan lekker rookt, en zorg dat alle in te branden delen van de pan goed heet zijn. Ze kleuren dan netjes zwart.
6: Laat afkoelen
7: Was even af, zonder zeep.
8: Herhaal

Wat wil je vooral niet zien?
* Olijfolie
* Ongelijkmatige dekking
* Dikke lagen. Zie je echt laagjes op je pan liggen? Foute boel
Ingebrande pannen zijn niet erg geschikt om eerst te braden en dan bijvoorbeeld er een zure saus in te maken. Zuren breken namelijk de gepolymiseerde laag weer af. Dit betekent dat je de pan weer opnieuw in zult moeten branden.
>> Zie ook deze uitgebreide post Skoebidoetje in "Koken: De juiste pan kiezen - Deel 2"
Om dezelfde reden mag deze pan ook niet in de vaatwasser. Dit tast niet alleen de laag aan, maar ook het staal zelf en veroorzaakt roest.
Plaatstaal heeft een redelijke warmtegeleiding. Minder dan de koplopers aluminium en koper, maar beter dan RVS of (giet)ijzer. Hierdoor heb je wat directere controle over de temperatuur dan bij gietijzer. Dit is dan ook de reden dat de meeste "echte" Azlatische woks van (dun) plaatstaal zijn gemaakt.
De meeste carbonstalen pannen worden van een plaat staal gemaakt en machinaal in de juiste vorm gedrukt. Dit is een relatief goedkope manier van produceren. Hierdoor hoeven dit soort pannen helemaal niet duur te zijn, terwijl ze, mits goed onderhouden, een generatie lang of meer mee kunnen gaan.
Gietijzer
Gietijzer is een traditionele doch beproefde manier om een pan te maken. Zoals de naam al doet vermoeden wordt er vloeibaar ijzer in een mal gegoten. Dit levert een zeer zware doch uitermate degelijke pan op. Een voordeel ten opzichte van plaatstaal of RVS is dat zelfs de grepen mee kunnen woorden gegoten, waardoor de pan uit één stuk bestaat. Dit bespaart kosten, maar maakt ook de pan extra degelijk omdat de handvatten niet achteraf nog op de pan moeten worden geschroefd, genageld of gelast.De warmtegeleiding van ijzer is relatief slecht, maar vanwege de dichtheid en dikte van het materiaal (dus massa) is de opnamecapaciteit van energie wel het grootst van allemaal. Dit betekent dat het relatief erg lang duurt voordat de pan warm is, en dat dit warm worden ook erg ongelijkmatig zal plaatsvinden. Echter betekent dit ook dat de pan, eenmaal op temperatuur, ook niet snel meer zal afkoelen. De warmte-afgifte is wel érg gelijkmatig, als de pan eenmaal op temperatuur is.
Vaak is dit fijn, omdat de pan geen moeite zal hebben met het feit dat er koud voedsel in de pan wordt gestopt. Maar het kan ook een nadeel zijn omdat je (bijvoorbeeld met wokken) een hele directe controle over de temperatuur wilt hebben. En als gietijzer éénmaal warm is, dan komt daar niet zomaar verandering in.
Dit maakt gietijzer érg geschikt voor pannen die een gelijkmatige warmte nodig hebben, zoals braadpannen. Of als er een weinig krachtige cq. ongelijkmatige of onvoorspelbare hittebron wordt gebruikt. Bijvoorbeeld op een open (kamp)vuur of een (kolen)BBQ, waar je niet altijd een goede controle hebt over de hittebron zelf, of dat de hittebron op bepaalde plaatsen een stuk heter is dan op andere plaatsen. Ook als je een minder krachtige warmtebron hebt kan gietijzer uitkomst bieden. Wokken bijvoorbeeld, dient op hele hoge temperaturen te gebeuren, maar de meeste thuiskeukens hebben niet genoeg energie om die hitte ook direct te kunnen leveren, bijvoorbeeld door middel van een wokbrander of een 2- of 3-fase inductieplaat.
Gietijzer is, net als plaatstaal, vatbaar voor roest. Daarom wordt deze pan vaak afgewerkt met een laag email. Er zijn ook "kale" gietijzeren pannen. Deze moeten, net als plaatstaal, vóór gebruik worden ingebrand (zie bovenstaand stuk over plaatstaal). Voor meer informatie over coatings zie hieronder.
Gietijzer wordt (in Nederland) voornamelijk gebruikt voor braadpannen en grillpannen. In de Verenigde Staten is dit materiaal ook nog erg populair voor koekenpannen.
Een pan gemaakt van gietijzer hoeft niet duur te zijn (een emaillaag maakt hem wel wat duurder), maar gaat bij juist gebruik wel meerdere generaties mee. Wel moet er relatief voorzichtig worden omgegaan met de laag email, wat hem minder onderhoudsvriendelijk maakt dan RVS.
Net als voor plaatstaal geldt ook voor gietijzer dat deze pannen niet tegen zuren kunnen en niet in de vaatwasser mogen. Tenzij de pan is geëmailleerd. Zuren zijn dan geen probleem. Ze kunnen dan meestal wel in de vaatwasser, maar dit zal de levensduur flink doen verkorten.
Aluminium
Aluminium is goedkoop, licht in gewicht en heeft een uitstekende hittegeleiding. Daarmee is een aluminiumpan snel op temperatuur. Dit klinkt ideaal, maar er zitten ook nadelen aan. Aluminium is relatief zacht en daarmee vrij kwetsbaar. Ook is puur aluminium lastig schoon te houden en reageert het met zuren. Daarom zijn bijna alle aluminium pannen gecoat met een anti-aanbaklaag (zie hieronder), al zie je ook wel puur aluminium kookpannen en campingsets. Bijna alle pannen met anti-aanbaklaag (PTFE, keramiek) zijn grotendeels van aluminium gemaakt. Alhoewel daar tegenwoordig vaak ook magnetisch staal aan wordt toegevoegd om hem compatibel te maken met een inductiebron.Vaak wordt aluminium vanwege eerdergenoemde positieve eigenschappen in combinatie met andere materialen gecombineerd. De meeste RVS-pannen hebben een aluminium tussenlaag om zo de warmte sneller en beter te verspreiden.
Hard-geanodiseerd Aluminium
Een coatingsproces waardoor de nadelen van aluminium worden opgeheven. Net als bij gewoon aluminium zijn bijna alle (koeken/sauteer)pannen van dit materiaal voorzien van een PTFE- of kermatisch anti-aanbakcoating.Koper
De warmtegeleiding van koper is het beste van allemaal, maar de prijs is érg hoog en het is weinig onderhoudsvriendelijk. Het koper zal zeer regelmatig moeten worden opgepoetst, anders gaat het lelijk groen uitslaan. Ook kun je niet in het koper zelf koken, dus zijn deze pannen van binnen vertint, of het is een combinatie van koper aan de buitenkant met RVS aan de binnenkant.Aardewerk
Niet heel gebruikelijk, althans niet op het fornuis. Sommige braadpannen of sauteerpannen zijn van aardewerk. Of een tajine, een soort aardewerken "pan" in een iglovorm met van boven een gat. Deze komt van origine uit Marokko. Ook veel ovenschalen zijn van aardewerk gemaakt.Glas
Dit kom je niet vaak tegen maar er zijn pannen die van glas gemaakt zijn.Materialen van de coating
Er zijn slechts 2 (of 3, hoe je het bekijkt) type coatings om aanbakken tegen te gaan. De derde is de gepolymiseerde coating die je zelf op je (plaat)stalen of ijzeren pan kunt branden. Sommige van deze pannen worden fabriek af van een zgn. "seasoning" voorzien, wat betekent dat de pan al voor-ingebrand is in de fabriek.De meeste pannen met coating zijn van al dan niet hard-geanodiseerd aluminium gemaakt, omdat dat goedkoop is, de hitte uitstekend geleidt en lekker lichtgewicht is. Bovendien kan de coating een aantal negatieve eigenschappen van aluminium opheffen, zoals het feit dat het kan reageren met zuren (of basen).
PTFE (aka Teflon)
Uitgevonden in de jaren 60, Hier is Tefal groot mee geworden als merk. Teflon is de merknaam van de stof PTFE, ofwel Polytetrafluoroethylene.Veiligheid
Er is veel te doen (geweest) rond de veiligheid van PTFE. Het zou giftig en kankerverwekkend zijn en het is slecht voor het milieu. Echter is PTFE zelf een grotendeels inerte en dus stabiele substantie. Dit betekent dat je het gewoon kunt opeten en dat het zonder te reageren door je maagdarmkanaal gaat.
PFOA
De echte boosdoener is/was PFOA, gebruikt in het productieproces voor PTFE. Veruit de meeste fabrikanten zijn vele jaren geleden reeds gestopt met het gebruik van PFOA, en in juli 2020 is er een Europabreed verbod op het gebruik van PFOA ingegaan, conform EU Regulation 2020/784. De opvolger van PFOA die door Tefal is ontwikkeld, genaamd GenX, is vrij van PFOA, maar omdat het niet duidelijk is wat er dan wel in dit vervaardigingsproces gebeurt, kunnen er ook daar vraagtekens bij worden gezet.
Gebruik van PTFE
Zoals eerder vermeld is PTFE onder normale omstandigheden een niet-reactieve inerte substantie, maar bij te hoge verhitting kunnen wel giftige gassen vrijkomen, en wordt bovendien de laag zelf aangetast, waardoor de antiaanbakeigenschappen ook verloren gaan. Deze gassen zijn dodelijk voor vogels en schadelijk voor mensen. Het is dus belangrijk om een pan met PTFE-coating niet te heet te laten worden. De grens ligt rond de 250 graden celcius. In de praktijk betekent dit dat je een dergelijke pan niet (te lang) op hoog vuur moet gebruiken en al helemaal niet als er geen of weinig vetstof en/of voedsel in zit of de hitte in op te nemen. Vele Tweakers uit de topic, mezelf incluis, gebruiken nog wel PTFE-pannen, maar vaak alleen maar om op relatief lage temperatuur een eitje of een pannenkoek in te bakken.
Bakeigenschappen en levensduur
Omdat pannen met een PTFE-coating niet op hoog vuur mogen worden gebruikt is een dergelijke pan veel minder geschikt om bijvoorbeeld vlees of aardappelen dicht te schroeien en ervoor te zorgen dat er een mooi bruin kortste op komt.
De levensduur van een PTFE-pan is bij juist gebruik en afhankelijk van de kwaliteit een jaar of 2 tot 5.
Voortdurende controverse en marketing
Vanwege de relatief slechte reputatie van PTFE (al dan niet terecht), wordt door veel fabrikanten de term PTFE zoveel als mogelijk/toegestaan vermeden. Vaak zie je wel "vrij van PFOA". Veel mensen denken dat dit betekent dat de aantiaanbaklaag niet van PTFE is gemaakt, want meestal wel gewoon het geval is.
Of er worden spannend klinkende marketingtermen op losgelaten zoals graniet, titanium, diamand, plasma, en dat soort benamingen. Dit (externe link) is een leuk (Amerikaans) lijstje met de daadwerkelijke coating van non-stick pannen.
Keramiek
Vanwege de controverse rond PTFE/PFOA is de markt een tijd geleden overspoeld met aluminiumpannen met een keramische anti-aanbaklaag. Dit is onder andere bekend onder de merknaam Thermolon. Deze pannen mogen hoger worden verhit dan pannen met een PTFE-coating.In mijn (beperkte) ervaring werkt een keramische laag echter minder goed dan een PTFE-laag en gaat bovendien (nog) minder lang mee. Maar YMMV.
Polulaire Merken
Veel genoemde merken zijn:• De Buyer
• Le Creuset
• Ikea
• Demeyere
• Staub
• Fissler
• BK
In het vorige topic zijn er twee merken die steeds terug kwamen als in zijnde goede prijs & kwaliteit (De Buyer en de duurdere lijnen van IKEA). Andere merken zijn welkom:
1) De Buyer carbonstaal pannen. Voor 2 à 3 tientjes heb je een goede koekenpan die een leven mee kan.
2) Ikea 365+ en OUMBÄRLIG RVS pannen. Ook onverwoestbaar en zeer betaalbaar. Omdat ze geen plastic onderdelen hebben gaan ze bij mij ook de oven in. Ik zie nu dat een deel van de 365+ serie hernoemd is naar OUMBÄRLIG. Deze hebben namelijk de klinknagels en de RVS deksels die de pannen zo onverwoestbaar maken. Glas is leuk maar gaat mij net iets te makkelijk kapot.
Gerelateerde Keuken Topics
Er zijn verscheidene kook, eet en drank-gerelateerde topics op AZ, zoals:• Welke keukenmessen - Deel 2
• Lekker eten bij de GoT-kookclub - deel 2
• Het Grote Zelf Pizza Bakken topic - Deel 2
• Het BBQ hardware, mod, recepten en creaties topic - deel 3
• Het grote Airfryer topic - Deel 2
• Soylent en alternatieven - Deel 2
• Koffie: Cup, Pad & Single Serving - Deel 1
• Koffie: van hele boon tot kop - Deel 1
• Het Theetopic - Deel 1
• Het Grote Keuken topic: verkopers, kwaliteit, prijs - Deel 3
Ik moet nog eye candy toevoegen maar iedereen weet wel hoe een pan eruit ziet denk ik

Gonadan had zich al opgeworpen als mede auteur maar deze versie is nog mijn verantwoordelijkheid

[Voor 97% gewijzigd door franssie op 16-01-2022 17:21]
🎸 Niets is zo permanent als een tijdelijke oplossing | Een goed probleem komt nooit alleen | Gibson guitar Fender Guitar God Damn Guitar