Is dat echt zo? Ja, in presentatie. De organisatorische realiteit is wel wat meer complex - als politieke partij richt een VVD zich op belangenbehartiging, en daar komt wel wat complexiteit op tafel.
Je kan je wel als partij voor ondernemers profileren, maar wanneer de hiërarchie en processen selectie / deselectie (zowel voor actoren als voor onderwerpen) afhankelijk is van gewicht uitgeoefend door belang, dan ligt er menige valstrik op de loer.
De vraag is of het model, van organisatie, ideologie, stroming et alii, van een VVD een dergelijk probleem kent. Het antwoord op die vraag is eenvoudig, ja. Want dit soort correlaties bij relaties van vertegenwoordiging / behartiging zijn inherent aan politieke dynamiek.
De vraag wordt dan wat een VVD daarmee gedaan heeft. Heeft men dit probleem erkend, en dus structuur-technisch of beleidsmatig in balans gebracht? Nou, dan is men binnen een VVD zich in ieder geval bewust van het antwoord. Nee, dat heeft men niet gedaan. Er is een trend ontstaan waarbij het politieke aspect van het ecosysteem zich in toenemende mate gericht heeft op behartiging van belang met grootste gewicht.
An sich is dat verklaarbaar, in zekere zin ook te begrijpen. Maar het levert wel een probleem op. Belang met grootste gewicht is immers niet hetzelfde als belang met de grootste relevantie binnen het spectrum van collectief aanwezige uitdagingen en problematiek. Het is iets waar we ruimschoots historische en bestuurlijke ervaring mee hebben, die trend. Heel eenvoudig gezegd: het belang wat het grootste gewicht kan uitoefenen is dat belang wat de meeste middelen kan alloceren en toewijzen aan doelstellingen.
Daarmee komt dat subtiele maar significante onderscheid tussen belang en speciaal belang op tafel.
Als we nu eens echt eerlijk naar de evolutie van prioriteiten en beleidsvoorstellen van de partij kijken, dan ligt er een ontwikkeling waarbij er een verschuiving opgetreden is weg van de reële motoren van economie, naar selectieve belangen van politieke economie. Dat heeft een paar decennia geduurd, het is ook niet vanzelfsprekend nog om het onder de loep te leggen, maar het is prima mogelijk.
Het verschil tussen dat punt van economie en politieke economie is hierbij kritiek. De VVD is zich volledig gaan richten op die verwevenheid van politiek en economie, heeft daarbij de traditionele (industrial policy economy era post-Den Uyl) focus op beleid voor economie uit het oog verloren.
Een leuke toets voor mensen om daar zelf bij te doen is het in gesprek op tafel gooien van de vraag "wie zijn de motoren van de economie". Een andere leuke is de vraag "wie zijn de multinationals".
(beide zijn strikvragen, het antwoord is hetzelfde, het MKB, wat in toenemende mate juist niet vertegenwoordigd is, en in toenemende mate ondergeschikt gemaakt wordt, maar dat is een heel eigen topic op zichzelf).
Nu ja, dat is effectief een verschuiving naar selectief belang, van collectief belang. Dat wordt een beetje gemaskeerd door stukjes cultuur-maatschappelijk genormaliseerde ideologie, bijvoorbeeld het inmiddels breed aanwezige technocratisch perspectief op bestuur & beleid (technisch-neutrale linguïstiek en statistiek als gereedschap voor marketing, vrij vertaald), maar zoals het SCP de afgelopen jaren in rapportages vrij goed duidelijk gemaakt heeft, achter taal, term en statistiek ligt meetbare realiteit.
Ik heb het sterke vermoeden dat we in de huidige maatschappij, ondanks de lessen van de afgelopen twee decennia, vrij reflexief juist meer afgaan op positioneren en presenteren. Terwijl dat historisch niet enkel geen zoden aan de dijk zet, maar juist de stabiliteit uit maatschappelijke en economische dynamiek haalt.
Het is iets waar helaas nog te weinig onderzoek naar gedaan wordt in het Nederlandse, in tegenstelling tot andere Europese lidstaten, alsmede elders, en het kan best zijn dat ik een verkeerde inschatting maak - maar wat ik observeer is in toenemende mate keuzegedrag op basis van geloofsgedrag, en reflexief gedrag op basis van geloofsvalstrikken. Binnen de kringen van een VVD en CDA kan ik het vanuit netwerk redelijk inschatten, daarbuiten is het moeilijker (al is voor extremistische stromingen wel weer voldoende onderzoek beschikbaar). En ja, wanneer ongelijkheden structureel worden, van besteedbaar inkomen via toegang tot participatie, onderwijs en zo voorts en zo verder, dan is ook daar het onderzoek evident: de machtsdynamica bewegen zich weg van zin voor realiteit en zicht op aanpakken van uitdagingen, naar gebruik en misbruik van geloofsgedrag. Pijnlijk historisch consistent fenomeen, dat ook.
In praktische zin, ongeacht het profileren, positioneren en presenteren, de VVD is in beleid en bestuur geen ondernemerspartij, maar gereedschap van wat het meeste gewicht uit kan oefenen op organisatie en netwerk van de partij. Hier zit wel een behoorlijke historische waarschuwing, want precies dit besef is wat bij het CDA veel en veel te laat kwam: wanneer je focus van presentatie versus realiteit te groot wordt, en je bent te zeer verweven met selectieve belangen, verlies je als politieke organisatie het vermogen tot zelfstandig opereren als louter politieke organisatie.
En dat is eigenlijk precies wat we bij een VVD zien, van kwestie naar kwestie, van beleidspunt naar beleidsdrama. Langzamer dan bij een CDA, maar het proces is essentieel hetzelfde.
De VVD kan, en mag, zich dan ongeacht complexe realiteit positioneren als ondernemerspartij, maar wordt in dat proces steeds meer afhankelijk van steeds minder actoren van politieke economie - actoren die al lang en breed het netwerk delen met non-conforme en extreme politieke actoren & hun netwerken.
Misschien ietwat bruut, maar na een flinke schoonmaak zou een VVD beter terug kunnen gaan naar de oorsprong van volkspartij voor vrijheid van autoritarisme en democratie

Ja, het zou een detox zijn, een ontwennen van de baantjescarroussel, maar laten we nu eerlijk zijn, the short pain is always the least worst possibility for the long term gain. En die carroussel? Die mag men nu al enkel nog maar gebruiken wanneer de donor en de kingmaker toestemming geeft. Tot zover vrijheid en individualisme.
Populisme: de weigering van complexiteit en de poging om simplistische antwoorden te formuleren op ingewikkelde vraagstukken middels gebruik van elke mogelijke prikkel van gedrag - i.p.v. moeite te doen voor gezonde participatie.