Dat is imho een groot probleem binnen onze democratie, maar dat komt ook vooral omdat de politiek en journalistiek ideologie uit het publieke debat hebben gehaald. Verkiezingen gaan vooral nu over standpunten, kieswijzers zijn daar ook nog eens op ingericht. En als het over ideologie gaat, dan pakt men vaak alleen het meest algemene label (links/rechts).
Iedere politieke partij, bijvoorbeeld SP en VVD, zegt wel iets positiefs over bijvoorbeeld het onderwijs en het belang ervan. Maar het maakt door ideologie een gigantisch verschil hoe het onderwijs eruit ziet op alle vlakken welke partij het beleid maakt. D66 pretendeert een onderwijs partij te zijn, maar voert op dat vlak gewoon beleid uit met een neoliberale visie.
Hetzelfde zie je nu met de bestuurscrisis in alle ministeries. Men heeft het erover dat het kabinet Rutte IV de problemen nu moet gaan oplossen. Maar het maakt nogal uit hoe die problemen zijn en ontstaan en hoe ze uiteindelijk worden opgelost (of juist niet). Dan krijg je de situatie dat de problemen zijn veroorzaakt door de ideologie van het neoliberalisme, maar diezelfde ideologie het ook weer moet oplossen.
Een goed artikel over het boek van Josse de Voogd: Atlas van afgehaakt Nederland.
Dat boek is gratis te lezen (PDF alert).
‘Dat je bent afgehaakt, is niet je eigen schuld’Dit jaar publiceerde De Voogd samen met René Cuperus, onderzoeker aan het Clingendael Instituut en voormalig Volkskrant-columnist, de Atlas van afgehaakt Nederland. Aan de hand van factoren als stemgedrag, armoede, opleiding en gezondheid brengen ze geografisch de kloof in beeld tussen wat zij omschrijven als buitenstaanders en gevestigden.
Het gaat om ongeveer eenderde van de bevolking, concluderen De Voogd en Cuperus. Soms hanteren de auteurs de term ‘tot afgehaakt gemaakte’. ‘Die mensen hebben er nooit zelf voor gekozen’, zegt De Voogd. ‘Met die term zeggen we: dat je bent afgehaakt, is niet je eigen schuld. We wijzen juist ook naar de bovenlaag. Die heeft allerlei processen in gang gezet waardoor een deel niet meer meedoet.’
Wat verstaat u onder afgehaakt zijn?
‘Dat je niet aan de knoppen zit. Of dat de knoppen niet draaien voor jou. Ik denk niet dat iedere hogeropgeleide in Nederland aan de knoppen zit, maar de koers van de samenleving is vaak ten gunste van deze groep en niet ten gunste van de andere. Daardoor dreigt een deel democratisch af te haken.

‘Dit schema is tekenend voor Nederland’, zegt hij. ‘We hebben het als basis genomen om te bepalen welke partijen buitenstaanders en gevestigden representeren. Wat je ziet: al die partijen in de linkeronderhoek doen niet of nauwelijks mee. En de partijen in de rechterbovenhoek allemaal wel.’
Wat zegt dit schema?
‘Op zich kun je zeggen: de samenleving is gewoon verdeeld. Het lastige is alleen dat we volledig door de rechterbovenhoek worden bestuurd. Dat is niet hoe een democratie hoort te functioneren. Normaal is grofweg: je hebt een linker- en rechterkant, en om en om regeert de één of de ander. Maar hier zit er nooit wisseling tussen.
Hoewel een goede analyse mist in dit artikel natuurlijk wel een belangrijke constatering, de afhakende mensen die op PVV en FvD stemmen, stemmen op inherent antidemocratische partijen die normaliter ook nooit aan de macht zullen komen. Dan kom je weer op de kern van de vorige discussie, waarbij het toelaten van perverse ideeën over vrijheid en democratie het democratische proces juist heeft uitgehold.
De auteur legt tevens, imho terecht, op het perverse idee dat is gaan ontstaan over privilege.
Hij ergert zich vaak dood aan het debat over privileges, vooral aan de progressieve, activistische kant daarvan, wat ‘woke’ is gaan heten. ‘De meer stugge kant van dat debat is zo rabiaat: de witte man zou altijd in het voordeel zijn. Ja, witte mannen zullen vaak bepaalde voorrechten hebben, maar je moet dat niet absoluut maken.’
‘Boris Dittrich zei anderhalf jaar geleden in Buitenhof: ‘Als witte man fiets je door de samenleving met de wind mee.’ Daar spreekt ook een soort distinctiedrift uit: kijk mij eens mijn privileges erkennen, dat doen die tokkies niet. Terwijl het makkelijk is om te doen als je in een goede positie zit. Gemakzuchtig ook, want je huidskleur kun je toch niet veranderen. Zou je je klasseprivilege erkennen, dan zou de consequentie kunnen zijn dat je moet gaan inleveren.
‘Hetzelfde zie je bij gezond eten, of klimaat. Vroeger waren dat linkse thema’s, nu van de bovenlaag. De ‘gevestigden’ hebben geld voor Tesla’s en zonnepanelen, voor de rest zijn die te duur. Kwetsbaren moeten al door zoveel hoepels springen en dan krijgen ze ook nog te horen dat ze het niet goed doen met hun barbecue, frikandel, [...] en al hun zogenaamde privileges.
‘De rekening voor vrijwel elke idealistische verandering komt bij de onderkant terecht. Kijk maar naar de windmolens – wat je er ook van vindt: in de mooie wijken komen ze niet, want daar hebben de mensen lobbykracht.
‘Het is de opeenstapeling. Zou ik met mijn gezondheidssituatie kunnen teren op sociale zekerheid, dan zou ik al minder irritatie voelen over deze thema’s. Maar ik probeer al zeventien jaar mijn ambities te combineren met mijn ziekte en steeds moet ik van mensen die al een goede positie hebben, horen hoe geprivilegieerd ik wel niet ben. En dat mijn ‘soort’ eeuwenlang bevoordeeld is geweest. Onverteerbaar is dat. Los het binnen je eigen elite op, maar gooi het niet over de schutting.’
Hoewel hij duidelijk gefrustreerd is over de kwestie, heeft hij imho wel een punt. Activisme is vaak eenzijdig en zorgt meestal niet voor een gezond maatschappelijk debat. Er wordt veel "lawaai" gemaakt om het onderwerp, maar door het gebrek aan echt debat is de kans op een even onproductieve tegenbeweging net zo groot. Het draait om het bereiken van het doel, maar dan moet het idee achter doel natuurlijk wel kloppen.
Het probleem met het privilege debat is dat het neerkomt op de constatering dat de meeste generalisaties fout zijn, men maakt zich juist schuldig aan wat men juist denkt te bestrijden. Het doet geen recht aan het feit dat een samenleving complex is en de uitkomst daarvan op mensen dan ook een gevolg is van complexe samenloop van omstandigheden.
Het privilege debat ontwijkt bijvoorbeeld opvallend het debat over de klassenmaatschappij en sociaal economische situatie (SES) als precursors van het succes of falen in de maatschappij. Een beleid gericht op meer sociale en gelijke samenleving zou iedereen in die situatie gemiddeld genomen een verbetering geven, ongeacht afkomst, etniciteit, kleur, etc.
En dat vat ongeveer samen wat ik persoonlijk ook het grootste probleem vind met dit soort bewegingen: men probeert social justice te bereiken in een systeem wat in de kern juist ongelijkheid veroorzaakt voor iedereen.
"When I am weaker than you I ask you for freedom because that is according to your principles; when I am stronger than you I take away your freedom because that is according to my principles"- Frank Herbert