Ik zou met alle liefde de plank hier mis slaan. Helaas zit hier een zeer diep en zeer langdurig en breed geïnternaliseerd probleem - zowel binnen narratieven van dogma, als structuren van organisaties. Het concept van christenvervolging is een van de meest basale constructies van narratief behorende bij opkomst en consolidatie van de christelijke kerk als mechanisme van imperium.
Er zit hier een te vaak te subtiel onderscheid tussen geloof en religie. Het eerste persoonlijk en privé, het tweede voorzien van ontwerp en structuur om te functioneren niet enkel als organisatie of netwerkfenomeen, maar als machtsdynamiek.
En die machtsdynamiek heeft door de geschiedenis heen ontzettend hard ingezet op de koppelingen tussen het syndroom van wat we "might makes right" noemen (zoals initieel geïntegreerd onder Constantijn, wat zich verder vertaald heeft naar religieus imperialisme én religieus kolonialisme, voor het voeden van machtsdynamica gestoeld op roofdiergedrag. We hebben de vorige eeuw daar helaas nog flinke voorbeelden van gehad, en meegemaakt hoe dat aan de basis ligt van variaties en iteraties van autoritarisme).
Might makes Right is de essentie van autoritarisme. Persecution Myths zijn daarbij basaal.
Absoluut, het is geen vanzelfsprekende verkenning, het is ook een gevoelige. Een goed begin is het boek The Myth of Persecution van de hand van Candida Moss, een ander zeer nuttig maar confronterend boek (het zit hem in de diepgang van onderzoek) van Zafirovski, The Protestant Ethic and the Spirit of Authoritarianism: Puritanism, Democracy, and Society.
Laat ik dit erbij opmerken: na de Tweede Wereldoorlog zijn er heel wat mensen van christelijk geloof, ook en vaak juist na menige eigen confrontatie met rol en realiteit, aan het denken geslagen over dit probleem. En best veel daarvan zijn in de jaren daarna ook deel gaan nemen aan publiek debat binnen gemeenschappen, maar ook daarbuiten. Vanuit de confrontatie met eigen rol, vanuit eigen dogma en didactiek, eigen functioneren vanuit predisposities.
Wie daar eens wat dieper op in wil gaan, de geschiedenis van Martin Niemöller is hierbij een aanrader. Menigeen kent het gedicht, enfin prosa, waar hij voor bekend is, maar te weinigen kennen de weg die hij afgelegd heeft na de oorlog. En dat is eigenlijk nog wel waar de grootste les zit.
Niemöller begon niet als iemand die weerstand bood. Integendeel. Na de oorlog had hij ook in zijn voordrachten de uitspraak dat hij pas na de oorlog weerstand is gaan bieden, en wat mensen omschreven als zijn weerstand tijdens de oorlog primair een reflex van verlamming was, omdat "zijn" groep het volgende op de lijn was. Het is echt iets om verder in te duiken, na de oorlog is hij op tour gegaan, zou je kunnen zeggen, en hij heeft behoorlijk wat gevoelige voordrachten gehouden, die zeker in die tijd bittere noodzaak waren.
Voor de duidelijkheid: niemand ontkent dat er plekken zijn waar christenen vervolgd worden. Maar ook niemand kan ontkennen dat daar heel veel en vaak gevoelige complexiteit bij zit. Dat is voor een deel een probleem van wat ingebakken zit, een probleem wat door de geschiedenis heen te vaak gebruikt en geschapen is geworden. In onze tegenwoordige tijd zijn te veel van in omloop zijnde narratieven van persecution vrij eenvoudig herleidbaar tot netwerken van Might Makes Right.
Dit is geen nieuw fenomeen, helaas. Ik ben in veel landen actief geweest, ik kan mij nog steeds heel goed herinneren hoe NGO's uit grootmachten kerken kwamen bouwen in Afrikaanse landen, doelbewust direct naast de moskee, tempel of ander heilig huis van dit of dat geloof of religie - en maar al te vaak met flinke subversie. Ik zie het nog steeds als een besmetting, een ziekte, die doelbewust misbruik maakt van de kwetsbaarheden in delen van dogma en didactiek wat te vaak ingebakken is geworden in christendom als organisatie, kerk, macht. Zowel zelfstandig dominant, als in verbinding met traditionele machtsdynamica van politiek én politieke economie.
Wat dat aangaat, wie wat dieper wil duiken in die specifiek Amerikaanse vector van religieus dark money hier in Europa, het boek Opus van Gareth Gore is een aanrader - het komt binnenkort uit, en al is het wel een confrontatie, het maakt ook weer de cirkel en de cyclus duidelijk. Want er zit flinke ironie, wat daar toxisch gemaakt wordt, komt van hier, en dus is het ook geen verrassing dat het weer hier thuiskomt.
Enfin, dit is echt voer voor een heel eigen topic op zich. Ik betwijfel of we als samenleving echt klaar zijn voor die verkenning. Ik hoop wel dat die bereidheid er komt, want we hebben in ieder geval het voordeel dat we van hier naar elders kunnen kijken voor wat volgt wanneer we hier weg kijken van aanwezigheid en potentieel van besmetting.
Populisme: de weigering van complexiteit en de poging om simplistische antwoorden te formuleren op ingewikkelde vraagstukken middels gebruik van elke mogelijke prikkel van gedrag - i.p.v. moeite te doen voor gezonde participatie.