@
dawg @
j-phone Oke dan. Het moet dan maar even voordat ik het weer vergeet. Ga het alleen niet al te lang maken.
Ja, dat dacht ik ook twee uur geleden. Damn jullie twee zeg.
Wil je horen dat ik me dit ook allang had bedacht en het dus helemaal met hem eens ben?
Ja dus. Kom ik op terug.
Wil je horen dat ik het jammer vind dat hij niet lijkt te zijn gegaan op de 19de eeuw wat een absoluut schoolvoorbeeld is van de fenomenen die hij beschrijft?
De 19de eeuw is een interessante periode omdat er eigenlijk een hele hoop factoren door elkaar gaan spelen. Europa maakt haar voorsprong op de rest van de wereld definitief met de twee industriële revoluties. De oude 18de eeuwse elite ging er gedeeltelijk aan, verviel gedeeltelijk en evolueerde gedeeltelijk. Ligt een beetje aan het land wat er gebeurde. Een groot deel van de Franse 18de eeuwse elite haalde de 19de eeuw namelijk niet. Iets met de guillotine. Begin van de 19de eeuw met de Napoleontische oorlogen was ook geen fijne tijd. Rond die tijd kregen Europese legers namelijk de zeer onplezierige neiging om bewust op officieren te schieten. Dat was rond 1750 nog helemaal niet zo. Toen stond de regimentscommandant gewoon ter rechterzijde van de lijn bevelen te geven. Daar hoor je niet op te schieten. Nee, het kansarme gepeupel dat zich bijna verplicht zag om zichzelf uit te huren als huurling hoort op elkaar te schieten. Probeer dat maar eens vol te houden met nationale legers en dienstplicht.
Genoeg andere elites die ten onder gingen aan het continentaal stelsel. Verder veranderde de dynamiek in Europa radiaal na 1815. Het belang en winstgevendheid van de handel op Amerika nam af. De Britse blokkade op slavenhandel hielp niet, het Spaanse rijk implodeerde eindelijk, maar er kwam met name een nieuwe elite op in de mijnbouw en later fabricage.
Dat is de eerste industriële revolutie. Stoom, gietijzer, kolen en textiel. Europa lag in 1815 ook redelijk in puin na de Napoleontische oorlogen. Miljoenen dood, elites dood of berooid, oude systemen grotendeels ingestort en er lag opeens een economisch vacuüm terwijl er ook nieuwe technieken en manieren om geld te verdienen ontstonden. Met die achtergrond kon er een nieuwe elite ontstaan.
Dat deze nieuwe elite de verlichte idealen en liberalisme uitdroegen is ook geen toeval. Er was nog wel wat oude elite over die echt geen zin had om de restanten van hun positie op te geven. Is natuurlijk wel gebeurd, wisselend per land duurde het enkele decennia tot een eeuw. Die waar het een eeuw duurde, tja, Oostenrijk-Hongarije implodeerde in 1918 net zoals de restanten van het Ottomanen. In Rusland begon de implosie net wat eerder, en was die net wat bloediger en had net wat meer vervelende gevolgen voor het verloop van de 20ste eeuw...
Of hoe de vrije markteconomie net zoals zoveel ideeën helemaal niet eerst in Europa is uitgevonden.
Hoe ontstaat een vrije markteconomie nou? Zit er ergens een heerser die denkt "goh, misschien is het eens leuk om de halve bureaucratie eruit te gooien/te executeren en laten we de lokale elite de boel laten draaien? Misschien is er ook een heerser geweest die werkelijk zo dom was, maar over het algemeen zijn ze slimmer, of hebben ze slimmere adviseurs die ook graag hun positie willen behouden.
Het idee dat een vrije markteconomie even ontstaat zonder ontwikkelde randvoorwaarden is werkelijk te bespottelijk om te geloven als je er even over nadenkt. Vrije markt, het idee dat vraag en aanbod de prijs van goederen bepaald, is natuurlijk net zo oud als ruilhandel. Circa 5000 jaar geleden als het niet langer was.
De eerste paar duizend jaar lijken voornamelijk te hebben bestaan uit een hybride tussen de tempeleconomie en vrije markt handel. Het is niet zwart-wit zoals lang werd gedacht. Natuurlijk waren er bureaucratische belasting en distributie-economieën zoals Egypte, maar er gebeurde wel meer. Het heet de bronstijd met reden. Om brons te maken heb je koper en tin nodig. Koper lukt nog wel, maar tin was lastig. De restanten van tinmijnen en chemische analyse van objecten hebben vrij duidelijk gemaakt dat er een levendige handel in tin heeft bestaan, duizenden jaar geleden. Dat was ook echt niet het enige. Nee er werd genoeg gehandeld over en weer. Daar heb je waarschijnlijk het oudste voorbeeld van vrijhandel en een markteconomie. Het was alleen niet puur markt, noch puur tempel en distributie.
Dit stortte grotendeels in tussen 1200 en 1150 v.Chr. Waarom precies weet niemand. Het lijkt te maken te hebben gehad met "zeevolkeren", wie dat ook precies mogen zijn. Nomaden die beschavingen slopen is weer een ander thema waar ik maar even niet op inga. Ze zijn wel handig om de voorwaarden voor een vrijhandelsmaatschap te ontwikkelen want ze hebben heel wat beschavingen gesloopt.
Heb je nog de Feniciërs (bedankt voor zo ongeveer elk alfabet dat we kennen) en later de beroemde kolonie Carthago. Over de laatste weten we helaas weinig omdat de enige bron, de Romeinen, een beetje anti Carthago biased waren. Een beetje maar.
We weten in ieder geval dat Carthago een prachtige stad moet zijn geweest. Appartementencomplexen met stromend water en riolering. Verder deed Carthago aan massaproductie van schepen. De Romeinen hebben namelijk vroeg in de eerste Punisch oorlog een Carthaagse quinquereem op de klippen liep ergens in Italië. De Romeinen namen dat schip buit en hebben het uitgebreid geïnspecteerd aangezien ze zelf nauwelijks in staat waren om oorlogschepen te bouwen. Wat bleek? Alle balken waren voorzien van labels en gestandaardiseerd. Die schepen werden vervolgens in elkaar gezet langs een gestandaardiseerd ontwerp. De Romeinen hebben er dankbaar gebruik van gemaakt en begonnen de schepen zelf te bouwen, met de honderden. Maar dat is wel offtopic genoeg.
Rome haar rijk, uiteraard exclusief verworven met defensieve oorlogen omdat de Romeinen heilig geloofde dat de goden ze zouden straffen als ze geen correcte rechtvaardiging voor oorlog hadden, hadden ook een economisch systeem waar zeker sprake was van vrijhandel. Probeer maar eens het Romeinse rijk te controleren met een ambtenarij van naar schatting 10.000 mensen. Moet ik opmerken dat het Romeinse Rijk best wel groot was of?
Rome had in die tijd een bevolking van meer dan een miljoen mensen. Absoluut niet te onderhouden met de landbouwopbrengsten van de omgeving waardoor er enorme importen nodig waren. Die gingen voor zover bekend met private schepen, in opdracht van wie zich op dat moment de baas van Rome noemde. Daar lijkt al een zekere marktwerking plaats te hebben gevonden omdat de graanprijs door Rome haar vraag en het jaarlijkse aanbod, voor het hele rijk gezet lijkt te zijn.
Laatste voorbeeld dan. De Chinese Tang dynastie in de 7de eeuw had nota bene een vorm van exporteconomie waar ze bewust goederen produceerde voor export. Het lijkt daar ook niet helemaal pure vrijhandel te zijn geweest, maar zeker een zekere mate van. Toevalligerwijs kwam de Tang dynastie ook aan de macht na een lange periode van oorlog en werd er een nieuwe elite gecreëerd.
Hebben we nog de olifant in de kamer,
Laissez-faire. Noem een economie die werkelijk volgens de letter op dit principe opereert of heeft geopereerd. Ik daag je uit hoor.

Het voorbeeld zou natuurlijk de VS eind 19de eeuw zijn, ware het niet dat ze op zo ongeveer alles wat de VS zelf kon produceren, flinke importtarieven hadden. Vrije markt noemen we dat.
Eigenlijk is elke economie die claimt een vrije markt economie te zijn, een combinatie van vrije markt en een zekere mate van regulering. Al is het maar omdat er belastingen geheven worden of er zoiets als een leger is of bureaucratie is.
Het idee van
Laissez-faire komt bij mij dan ook over als een mooi staaltje propaganda. Misschien een leuk idee in theorie, maar serieuze onderbouwing mist gewoon. Een hele economie baseren op dit principe is gewoon een vrijbrief voor consolidatie van een elite. Precies wat gebeurde in de 19de eeuw en nu weer gebeurd.
Of waarom vrije markt economieën helemaal niet de regel, maar de uitzondering zijn in de economische geschiedenis van de mensheid?
Heel bot, maar de randvoorwaarden ontbreken in de regel gewoon. Een gevestigde elite laat haar grip op de samenleving niet zomaar varen. Er ontstaat niet zomaar de dynamiek die een nieuwe elite laat ontstaan of er komt geen grote verandering waardoor zaken veranderen.
Vaak is er oorlog nodig, maar toevoegend zou ik ook willen wijzen op ziektes. Het bekendste voorbeeld hiervan is was de pest deed met de West-Europese economieën en positie van de landelijke elite. Rond 1300 werd namelijk wel de grens van contemporaine landbouwtechnieken bereikt. De decennia erna werd er steeds meer grond van lage kwaliteit in cultuur gebracht en name hongersnoden ook toe. Tegen 1346 was een groot deel van de Europese bevolking wel klaar om er dood bij neer te vallen.
Nadat daadwerkelijk een aanzienlijk deel van de bevolking er dood bij neergevallen was, kwam er een bom te liggen op het duizend jaar oude systeem van horigheid. Opeens stortte de vraag naar graan in, terwijl het aanbod hoog bleef. Slechte landbouwgrond werd dus al snel verlaten, veel landelijke adel verloor hun inkomen en in plaats hiervan kwamen steden juist op. Stedelingen waren opeens veel minder kwijt aan levensmiddelen en hadden budget over voor andere zaken. Verder was opeens ook genoeg land over en land was goedkoop. Dus kom maar met het bier of de kaas of ga planten voor kleurstoffen verbouwen.
Zo kwamen de Lage Landen steeds verder op. Dat de polders toen al begonnen met inzakken en graan verbouwen moeilijker werd, versnelde het proces alleen maar. Graan kan je toch halen uit Polen voor weinig, dus hier ga je veel producten verbouwen met een hoge kapitale waarde. De jaarlijkse betalingen die horige boeren moesten doen, gingen steeds meer in harde valuta. Graan was toch van weinig waarde waardoor die lage adel ook geld nodig had. Zo krijg je de situatie dat boeren overstappen naar productiegewassen, makkelijk de jaarlijkse betalen kunnen doen en kunnen sparen tot het punt dat ze het land gewoon zelf kopen en vrije boer worden.
En daar heb je:
-Veranderde omstandigheden
-Oude elite (lage landadel) is macht kwijt
-Vrijheid en gelijkheid nemen toe door instorting horigheid en monetarisering van de economie
-Nieuwe elite (stedelijke kooplieden) grijpt macht en er ontstaat een levendige vrijhandel in goederen
Maar natuurlijk gaat alles op een gegeven moment mis. In "ons" geval was het een megalomane Spaanse koning die graag oorlogje wou spelen met heel Europa. Kijk, dat je de Ottomanen en de Fransen in de 16de eeuw een mep wil verkopen kan ik wel begrijpen. Die twee verdiende af en toe een mep. De rest van Europa not so much.
De lage adel zag haar positie nog meer verzwakken doordat universitair geschoolde bureaucraten steeds meer functies overnamen. De hoge adel was hier ook al niet blij mee. Stedelingen waren niet blij met de constante verzoeken om de oorlogskas weer te vullen. Toen religie ook nog eens een rol ging spelen sloeg de vlam in de pan. Helaas voor oorlogszuchtige koning was en is Nederland een veredeld moeras en waren die kooplieden in staat om de enorme kosten van moderne 16de eeuwse fortificaties te betalen. Die oorlog liep na verloop van tijd vast waarna de tegenaanval begon.
Daarna krijg je in de tweede helft van de 17de eeuw het verval. Tegen die tijd zijn de kooplieden als regenten de baas geworden, zijn ze druk bezig om de posten te verdelen en te monopoliseren en stroomt het geld binnen. Uiteindelijk ging die elite grotendeels ten onder aan de rampzalige vierde Engelse oorlog, de Patriotten en de Franse verovering in 1975.
Na het neerslaan van de Patriotten door het Pruisische leger vluchtte veel leiders naar Parijs. Dat was 1787 en twee jaar later begon er iets vergelijkbaars in Parijs. Oke, net een tikje bloediger. Toeval, ik denk het niet.
) Zo zijn we weer terug in de 19de eeuw.
[
Voor 4% gewijzigd door
DaniëlWW2 op 19-01-2019 23:49
]
Never argue with an idiot. He will drag you down to his own level and beat you with experience.