Nee. Ik zeg niet godsdienst. Ik zeg geloof.
Religie en geloof zijn geen synoniemen. Godsdienst, dat is geloof in dienst en deel van een religie. Die twee termen overlappen. De basis daarvan, geloof, dat is een heel ander ding, wat te makkelijk te verwarren is met die andere twee
Iemands geloof is persoonlijk, het is een private overtuiging voor invulling van persoonlijk leven. Er kan sprake zijn van een relatie met een idee, concept of abstractie, maar het is een persoonlijke relatie.
Religie is organisatie van geloof voor ordening van de groep en het individu daarbinnen. Er kan sprake zijn van persoonlijke relatie (zoals hierboven genoemd), maar het is één relatie van meerdere. Er is immers ook relatie met de hiërarchie, en al is het niet snel zichtbaar, dit is de primaire relatie binnen de dynamiek. Godsdienst als term springt hier wat naar voren in subtiel onderscheid t.a.v. religie, waar die laatste organisatie is, daar is godsdienst het kader voor gedrag daarbinnen en daarbij.
Dit is waarom geloof een levensovertuiging is, en religie annex godsdienst een machtsmodel van hiërarchie.
Geloof kan geworteld zijn in heel eenvoudig perspectief in de zin van wat een individu goed acht en niet wil zien gebeuren, het kan ook geworteld zijn in een narratief van theologie.
Geloof is één onderdeel van proces van identiteit. Als dusdanig onderdeel is het dat bijvoorbeeld uit inspiratie bij verhalen uit het verleden, uit overlevering, maar soms ook gewoon verhalen overgedragen en/of eigen ervaringen. Het individu treft eigen balans tussen perspectief, overtuiging en eventueel aanwezig narratief.
Bij religie is het hiërarchie wat zowel narratief als overtuiging als perspectief doet bepalen.
Religie bepaalt identiteit van groep en individu. En dat kan al snel gevoelig zijn, want bij religies verandert dat nogal laagdrempelig. Soms voor het overnemen van memes of symbolen (hallo datum van kerstmis en de kerstboom), soms voor toepassing van macht (Slag bij de Milvische Brug, laten we wat priesters opsluiten net zolang tot ze met een voor het rijk bruikbaar heilig boek komen). En ja, narratieve wendingen treden maar al te makkelijk op - de "Boodschap" is ondergeschikt aan de macht.
We verwarren de termen vrij makkelijk, en graag, juist vanuit cultureel geïnternaliseerd geloofsgedrag. Het scheiden van geloof en religie is net zo'n historische uitdaging als scheiding tussen staat en kerk, laat ik het zo zeggen. Het is in veel opzichten een confrontatie met wat we als historisch ontwikkelende cultuur mogelijk hebben gemaakt dan wel toegelaten vanuit het macht overlaten aan religie (waarbij het voor cognitie en effect niet relevant is of we daar toen überhaupt de vrijheden of middelen voor hadden), maar ook een strijd van het zelf vorm geven aan leven en levenskeuzes - en ongeacht al onze filosofie hier, we zijn niet enkel of louter individu.
Toch blijft het kritiek om dat soort onderscheid te maken. Al was het maar omdat we met een nogal cyclisch probleem zitten waarbij organisatie van stromingen (je had gelijk, ideologie ligt hier absoluut in het verlengde van dat issue geloof / religie, libertarianism is bijvoorbeeld een laagdrempelig punt van studie omdat het er zo makkelijk uitspring als constructie) elke keer weer ruimte schept én neemt voor de gedragspredisposities die in het organisatie- én machtsmodel van de religie zitten.
Bij het christendom bijvoorbeeld is dat nogal gevoelig:
autoritarisme. Het zit hem in de rol en functie van beheersing van narratief voor het richting kunnen geven aan gedrag van groep en individu. Daar zit een component van institutionele hiërarchie bij, maar ook een fixatie op rigiditeit in omgang daarmee. Helaas zitten daar ook nogal wat verdere predisposities van voor machtsmodel optimale politieke economie bij, grondstoffen en grootgrondbezit zijn onvermijdelijke variabelen in deze. En altijd weer drivers van conflagratie wanneer er druk op de ketel komt, juist wij hier in Europa zouden dat moeten weten.
Het écht pijnlijke is dat het narratief, het verhaal en het dogma, voor religie nauwelijks relevant is buiten gebruik als gereedschap voor ordening. Dat zien we telkens wanneer er druk op de ketel komt, dan blijkt dat het niet gaat om het narratief (vrede op aarde - ik drijf het ter illustratie wat op de spits) maar om identiteit als het leidend mechanisme voor
controle over ordening.
Als je wil, in het topic over de verkiezingen in de VS zijn nogal wat goede leestips en publicaties over dit issue voorbij gekomen, vanuit het gevoelige fundament van de huidige cyclus aldaar van autoritarisme versus bevolking. Het gaat voor problematische geodemografie al heel lang niet meer om het narratief, dat is mechanisme voor groei geweest, voor organisatie. En nu dient zich die onvermijdelijke confrontatie aan, het blijkt dat het om rauwe macht gaat. Het ordenen van het eigen en het andere. Deus le vult.
De crux hier is geloofsgedrag. Dit is wat ik in mijn vorige bericht probeerde te duiden. Als soort leven wij niet primair in de realiteit, maar in onze perceptie - en dat is een constructie van grotendeels externe signalen en met name narratieven. Hoe wij daar deel aan nemen, het ons eigen maken voor eigen keuzes, of het daardoor laten vormen van onze identiteit - en dus ons gedrag - dat is waarom menselijk geloofsgedrag zo ontzettend belangrijk is, en zo ontzettend vaak genegeerd wordt.
Zolang geloof persoonlijk is, puur eigen, zonder dat identiteit extern gevormd wordt middels gebruik ervan, is dat prima gezond. Sterker nog, voor cognitie is het een gezonde vereiste. Komt organisatie en institutionalisering op de proppen, dat is waar die link van het vorige bericht van interesse is, dat is waar geloof laagdrempelig vervangen wordt door geloofsvalstrikken. Dan komt rigiditeit op de proppen, en dan gaat de ontwikkeling van zowel het machtsmodel als de groep elke keer weer scheef. Met als resultaat een opflakkeren van autoritarisme, maar ook subversie van en binnen zowel model als groep.
Zoals ik al zei, in tijden als deze is dit echt een onderbelichte verkenning, en een noodzakelijke, iets voor een heel eigen topic. Het is geen welkom publiek debat, en dat is begrijpelijk, maar er zijn wel signalen dat er meer ruimte begint te komen (
zie bijvoorbeeld hier, over narratieve theologie, dat werkstuk was twintig jaar geleden nog als onderwerp afgewezen geworden).
Populisme: de weigering van complexiteit en de poging om simplistische antwoorden te formuleren op ingewikkelde vraagstukken middels gebruik van elke mogelijke prikkel van gedrag - i.p.v. moeite te doen voor gezonde participatie.