Ook bij deze verkiezingen zie ik weer weinig zelf reflectie en kritische analyses zowel van de politiek als journalistiek. Toevallig kwam ik er gisteren een tegen die imho enigszins wel de juist analyse maakt.
De oogverblindende leegte van de politiekDe politieke flanken zijn aantrekkelijk geworden omdat het midden zo weinig levert, stelt Mark Thiessen. Middenpartijen moeten hun niksigheid onderzoeken om te overleven.
Alle verkiezingen hebben een eigen verhaal en de verkiezingen van 2023 deden aan Thatcher denken. Dit waren de verkiezingen van het „wat”. Van politici die volop problemen signaleerden, het daar glorieus met elkaar over eens waren, maar ook niet veel verder kwamen dan dat. Vrijwel geen „hoe”. En al helemaal geen „waarom”.
Dit is mij ook al heel lang een doorn in het oog, de hoe en waarom vraag en dus feitelijk de ideologie van politieke partijen komt nauwelijks meer aan de orde in het publieke debat. Dat terwijl de hoe en waarom vele malen belangrijker zijn dan de wat vraag, niet om z'n minst omdat ideologisch totaal verschillende partijen het vaak wel eens zijn over de wat vraag.
Want dat zag je ook nu weer tijdens de verkiezingen, iedereen agendeerde bestaanszekerheid. Maar de hoe vraag kwam nauwelijks naar boven.
Het verhaal van deze verkiezingen begon zichzelf te schrijven in de zomer. We kregen onverwachte verkiezingen in een turbulente tijd. Kiezers vroegen, na roerige Haagse jaren: wie geeft ons de nieuwe politiek die wij verdienen? En daar hadden de traditionele partijen geen antwoord op. Uiteindelijk konden de meer gematigde alternatieven dat antwoord ook niet geven. En toen kwamen velen uit bij het meest radicale antwoord.
Kiezers waren niet voorbestemd om naar de PVV te bewegen.
De campagnes van de middenpartijen gaven hun geen antwoord. Tot eind oktober was het midden dominant – VVD, GL/PvdA en vooral NSC heersten in de peilingen – maar zij konden uiteindelijk niet genoeg overtuigen. Frans Timmermans was vooral bezig met laten zien wat voor een premier hij wilde zijn, in plaats van waaróm hij het moest worden. Bij de VVD zagen we wat we altijd zien: een uitgekiende strategie gebaseerd op wat mensen willen horen, in plaats van wat de partij zelf wil zeggen. Omtzigt verloor zichzelf in zijn pogingen grip te houden op de campagne. Door belangrijke onderwerpen steeds boven de markt te laten hangen, lukte hem dat tot begin november. Daarna verloor hij de regie.
Ook hier iemand die eindelijk eens benoemd wat de VVD al decennia doet in verkiezingen, zoals hij zegt: "een uitgekiende strategie gebaseerd op wat mensen willen horen". Maar ook hier, een partij die alleen zegt wat mensen willen horen geeft geen oplossingen van wat en waarom, als de partij al serieus is de oprechtheid van wat mensen willen horen.
Ze vergaten dat wanneer je mensen niet méér geeft dan je wil om concrete problemen op te lossen, ze vanzelf naar een ander gaan wanneer die problemen niet opgelost worden. De trend van de afgelopen decennia zette door: de oogverblindende leegte van kapotgeteste campagnes en de in onechtheid strandende pogingen om te zeggen wat de kiezer wil horen.
Het liet zien dat de partijen in het midden vooral met zichzelf worstelen. Zij zijn hun eigen grootste tegenstander. Hun fout is niet dat ze niet genoeg op Wilders lijken, maar dat ze zijn vergeten wie ze zelf zijn. Ze hebben niet te weinig geluisterd naar de kiezer, maar juist te veel. En tijdens dat luisteren zijn ze uit het oog verloren wat ze zelf te zeggen hebben.
De grootste valstrik is dat de traditionele partijen zichzelf nog verder verliezen. Dat ze proberen te lijken op de winnaar. Dat ze niet doorhebben dat Wilders niet won omdat hij het juiste antwoord had. Maar dat Wilders won, omdat zij zelf niet meer wisten wat hun eigen antwoord was. Wie het populistische verhaal wil verslaan zal dat moeten doen door een beter verhaal te vertellen. Dat kiezers weer doet luisteren naar de politiek, in plaats van andersom. Pas als het midden daar weer toe in staat is, zal de roep om nieuwe politiek verstommen.
Wat hij hier beschrijft is de politieke strategie geweest van veel middenpartijen, ze schuiven de kant op naar de populisten en extremisten in de hoop dat de kiezer op de middenpartij zal stemmen i.p.v. de populisten/extremisten. Maar zowel de geschiedenis als het heden laat zien dat die strategie niet werkt. Of het populisme/extremisme eet de middenpartij op vanuit binnenin of kiezers gaan uiteindelijk toch voor "het echte merk" en stemmen op populisten/extremisten.
De VVD sprak in het verleden zelfs
van een strijd tussen goede en fouten soort populisme. Ook deze verkiezingen hebben laten zien dat het toelaten en gebruiken van populisme en extremisme door middenpartijen uiteindelijk de weg richting hun eigen ondergang inzet.
Maar er zijn geen enkele indicaties dat er herstel is in het publieke debat, journalistiek of bij politici om het vertrouwen te herinneren in het publieke midden. Zeker in het publieke debat en bij de journalistiek lijken ook maar weinigen zich verantwoordelijk te voelen om de situatie zelf eens kritisch te benaderen, zonder mee te gaan in het politieke moddergooien.
Dit werd ook al voor de verkiezingen gesignaleerd:
Politiek modderworstelen vervangt informatieTerwijl er een nieuw politiek midden lonkt, lijken de journalisten inderdaad soms de plank mis te slaan door vast te houden aan ‘oude’ frames. De eerste is populistisch, gericht op macht en verdeeldheid: ‘links of rechts?’ en ‘wel of niet met de PVV?’. De tweede betreft de politicus als persoon: ‘kunt u het eigenlijk wel aan?’. Bovendien: als Van der Plas en Keijzer geen tijd hebben gehad om het partijprogramma van Omtzigt te lezen of dat van hunzelf – nodig ze dan gewoon nog niet uit.
Op sociale media werd gesuggereerd dat we te maken hadden met veramerikanisering – dat het een tactiek zou zijn van politici om de media aan te vallen. Dat gaat ver, maar het zo uitbundig in diskrediet brengen van de journalistiek door Van der Plas en Keijzer was inderdaad opvallend.
"When I am weaker than you I ask you for freedom because that is according to your principles; when I am stronger than you I take away your freedom because that is according to my principles"- Frank Herbert