hardstikke bedankt voor de Final Gather tutorial, daar lag mijn probleem niet aan (ik wist nie eens wat het was, ik gebruikte het helemaal niet)
mijn probleem lag eraan dat ik 5 area lights bij de ramen had die niet genoeg precisie hadden in het berekenen van de schaduwen.
ik heb het nu anders geprobeerd, met een blauwe sphere voor final gather en een geel spotlight op een flinke afstand die photons emit om de binnenkant te belichten:

nu loop ik tegen een nieuw probleem op:
vanwaar die felle streep daaronder? De muur sluit daar normaal aan op de grond, hetzelfde als de rest (grond is gewoon een platte box die ik net iets verder naar boven heb geschoven dan waar de muur begint.)
ik zie niet in hoe licht daar door de muur heen komt, danwel waarom er meer photonen daarheen gaan dan naar andere delen.
ik ga nu ff verder klooien met final gather min en max en global illimunation radius blablabla, dingen waar ik geen flikker van snap, en die 5 mins duren om te renderen, maar t moet maar :[
De aarde draait terwijl ik stil sta. Dus de wereld draait om mij. QED