Dit is de 50e(?) dip die ik meemaak. En wees gerust, van de vorige 49 dips herinner ik mij er nog een stuk of 3.
Set and forget.
Set and forget.
:strip_exif()/u/79085/jos_avatar.gif?f=community){kind=avatar}
Precies mijn gedachte. Dat voordeel van de snelste en meeste chips kunnen inzetten blijft wel bestaan natuurlijk. De Amerikanen zullen nu met hun chips die modellen nog sneller kunnen verbeteren. Wie er uiteindelijk de winnaar word is nu nog lang niet te bepalen. Er is nog zoveel ruimte voor nieuwe partijen en verbeteringen.:
Deepseek is opensource.
Dan draaien ze toch gewoon deepseek, of hun eigen afgeleide, op de nieuwste chips, dus nog sneller, en de AI-race gaat weer verder?
Leuk toch die concurrentie? Binnen 5 jaar draaien de huidige zwaarste modellen lokaal op onze smartwatch
In mij ogen is dit één van de eerste praktische dingen de crypto markt voortgebracht heeft: een crypto quant trader die uiteindelijk z'n hardware maar inzet voor iets wat wel praktisch nut blijkt te hebben.
Ze gebruiken niet enkel NVidia, en dat is waar de Westerse wereld op misgaat. China heeft zelf ook geweldige AI chips zoals de Ascend series (910B en 910C) die enkel aan mainland China bedrijven verkocht worden. Westerse markt heeft hier geen kaas van gegeten.
De Ascend 910C is echt een powerhouse wat mensen niet opmerken
Ik hoop het niet, mijn kinderen zitten nog op de basisschool en ik ben halverwege de dertig:
[...]
Opa vertelt...?
De Ascend 910C zou een uitleg kunnen zijn van de performance van DeepSeek R1. Maar volgens mij zegt DeepSeek dat ze de Nvidia H800 specifiek gebruiken voor hun V3 model. Van hun Hugging Face::
[...]
Ze gebruiken niet enkel NVidia, en dat is waar de Westerse wereld op misgaat. China heeft zelf ook geweldige AI chips zoals de Ascend series (910B en 910C) die enkel aan mainland China bedrijven verkocht worden. Westerse markt heeft hier geen kaas van gegeten.
De Ascend 910C is echt een powerhouse wat mensen niet opmerken
Dusseuh, wat zal het zijn? Zou beide kunnen hoor, maar volgens mij niet door elkaar heen
[ Voor 4% gewijzigd door XanderDrake op 27-01-2025 16:50 ]
Hephaestus: Xeon 2680 v2 - 64GB ECC Quad - WD Blue 3D 1TB
Virtualis: Ryzen 3700X - 16GB DDR4 - Gigabyte 1080 Ti OC - Sandisk 2TB - Valve Index
Agon:Valve Steam Deck 64GB
Non scholae sed vitae discimus Seneca
/u/463431/crop5d13a3992a858.png?f=community)
Zulke dagen mogen er meer zijn; +0,62% over mijn volledige portefeuille vandaag, en dat met de klappen voor tech
[ Voor 16% gewijzigd door Jebus4life op 27-01-2025 17:33 ]
Jullie vriendelijkste zuiderbuur
Vorig jaar september begonnen met DCA van dit aandeel. Sta flink in de min. Achja trekt wel weer bij
Jaar is nog lang!
:strip_icc():strip_exif()/u/403510/tweakers.net.jpg?f=community)
Hetzelfde verhaal met Bitcoin. Tijdens de bear market periode zie je alleen de diehards:
[...]
Nu nog wachten op de "dit had ik twee jaar geleden al zien aankomen" comments
2) iemand moet jouw koersstijging bekostigen. Of dat nou Retail of een willekeurig fonds is, zal niemand wat boeien
Hold. Step. Move. There will always be a way to keep on moving
:strip_exif()/u/84481/crop55f2cc178a988_cropped.gif?f=community)
/u/107447/crop5b90d228acf2c_cropped.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/1740/shark.jpg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/23872/Y2.jpg?f=community)
/u/414219/crop5db07a4c03295.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/7307/images.jpg?f=community)
Nvidia is daar een mooi voorbeeld van en daar ging het hier ook net over . Laatste trade afgelopen vrijdag: $142.02. Eerste trade vandaag: 133.37. Het bedrijf is tussen die twee trades ongeveer 200 miljard minder waard geworden terwijl er zowel vrijdag nabeurs als maandag voorbeurs genoeg liquiditeit was.
. Laatste trade afgelopen vrijdag: $142.02. Eerste trade vandaag: 133.37. Het bedrijf is tussen die twee trades ongeveer 200 miljard minder waard geworden terwijl er zowel vrijdag nabeurs als maandag voorbeurs genoeg liquiditeit was.
[ Voor 8% gewijzigd door writser op 27-01-2025 23:25 ]
Onvoorstelbaar!
/u/234505/mexican%2520hat.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/8305/crop5bdf4dc21dfa0_cropped.jpeg?f=community)
In december niet lager geweest dan 124,
Gisteren weer ingestapt op 112 nu al weer terug naar de 119
[ Voor 7% gewijzigd door Henk. op 28-01-2025 10:03 ]
Yep, als je puur en alleen naar NVIDIA kijkt dan wel. Een vriend van mij doet exact hetzelfde. Niet mijn strategie, maar ieder zijn ding natuurlijk:
[...]
In december niet lager geweest dan 124,
Gisteren weer ingestapt op 112 nu al weer terug naar de 119
.
:strip_icc():strip_exif()/u/106218/wc-backbone.jpg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/1760466/crop6720f52d33f31_cropped.jpg?f=community)
We gaan wat off topic, maar inderdaad: ondanks dat ik nu wat verlies neem op mijn ASML aandelen, ben ik vrij enthousiast over R1. De eerste open source aanpak voor reasoning, en hij werkt! Ik heb het op mijn (geupdate) LMstudio geprobeerd met de R1 distilled llama 3.1 en het is erg grappig om hem bezig te zien.
Ik heb een presentatie van een professor Geopolitiek gezien en die zegt dat een Cold War 2.0 ook voordelig kan uitpakken voor de mensenheid, als we allerlei soorten technology "Space Races" krijgen. En de OpenAI/Deepseek Space Race is nu al best boeiend!
Het punt dat ik maakte is wel: Er zit best wel wat misinformatie en propaganda in alles. Ik vind het prima dat de USA Tech bedrijven wat efficienter moeten gaan werken, maar ik vraag me af of we momenteel het correcte beeld krijgen van wat men nu nodig heeft voor het maken van de beste AI. En misinformatie is niet handig voor valuatie van bedrijven.
Hephaestus: Xeon 2680 v2 - 64GB ECC Quad - WD Blue 3D 1TB
Virtualis: Ryzen 3700X - 16GB DDR4 - Gigabyte 1080 Ti OC - Sandisk 2TB - Valve Index
Agon:Valve Steam Deck 64GB
Non scholae sed vitae discimus Seneca
Je kan het ook zo zien: als een DeepSeek dit kan bereiken met “beperkte capaciteit” wat kunnen de Amerikaanse bedrijven dan niet met hun huidig arsenaal als ze wat innovatier en efficiënter zijn? Ik denk steeds dat de vraag van GPU’s zal toenemen. De beurs reageert nooit rationeel. Die raken al in paniek als een Amazon bij wijze van spreke 0,0001% lager scoort bij de kwartaalcijfers ten tijde van hoge inflatie en crisis (coronatijd).:
[...]
We gaan wat off topic, maar inderdaad: ondanks dat ik nu wat verlies neem op mijn ASML aandelen, ben ik vrij enthousiast over R1. De eerste open source aanpak voor reasoning, en hij werkt! Ik heb het op mijn (geupdate) LMstudio geprobeerd met de R1 distilled llama 3.1 en het is erg grappig om hem bezig te zien.
Ik heb een presentatie van een professor Geopolitiek gezien en die zegt dat een Cold War 2.0 ook voordelig kan uitpakken voor de mensenheid, als we allerlei soorten technology "Space Races" krijgen. En de OpenAI/Deepseek Space Race is nu al best boeiend!
Het punt dat ik maakte is wel: Er zit best wel wat misinformatie en propaganda in alles. Ik vind het prima dat de USA Tech bedrijven wat efficienter moeten gaan werken, maar ik vraag me af of we momenteel het correcte beeld krijgen van wat men nu nodig heeft voor het maken van de beste AI. En misinformatie is niet handig voor valuatie van bedrijven.
/u/74128/crop565aea651dd0a_cropped.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/541076/crop5c0c5d7e04bf6_cropped.jpeg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/60902/crop625bd67396add_cropped.jpg?f=community)
n00b vraag:
Afgelopen dagen aardig gezakt, zojuist goede cijfers naar buiten gekomen, beurs is nog gesloten. Dus kopen?
Tesla Model 3 SR+ | 4425wp (Dak) - 1920wp (platdak) - 840wp (gevel 90gr) | Panasonic 5kW warmtepomp | Hewalex WPB 200L boiler
Tesla Model 3 SR+ | 4425wp (Dak) - 1920wp (platdak) - 840wp (gevel 90gr) | Panasonic 5kW warmtepomp | Hewalex WPB 200L boiler
2 euv machines verkocht voor 6 miljard (!).
Wat een geld. Geeft meteen ook aan hoe kwetsbaar het is op dit gebied.
PV: 9360 WP WZW/ONO | Warmtepomp: Toshiba Estia 11KW 3fase | A+++ | Zappi v2.1
/u/905641/crop637548df80d7b_cropped.png?f=community)
Nu we toch gaan speculeren net voor de opening van de beurs
. Ben ook benieuwd wat Trump's tarrifs gaan betekenen voor ASML / Nvidiahttps://edition.cnn.com/2...chips-intl-hnk/index.html
Zonder TSMC chips hebben een aantal van de mag 7 een probleem. Dus worden de producten gewoon duurder en dat jaagt de inflatie aan.:
[...]
Nu we toch gaan speculeren net voor de opening van de beurs
https://edition.cnn.com/2...chips-intl-hnk/index.html
Blij dat ik gisteren toch nog een kooporder op 640 had staan voor ASML, nu een leuk slaatje uitgeslagen
[ Voor 4% gewijzigd door beautjweetj op 29-01-2025 09:09 ]
Of hij accepteert gewoon de inflatie en zegt dat het aan Biden ligt
want de waarheid doet het niet lekker op tv bij Fox
Achteraf dus overmorgen:
Buy the dip, morgen weer omhoog
Maandag wat ASML gekocht en nu maar weer gegedaan. Helaas heb ik wat vastzitten in JET dus het gaat om nog geen 10 stuks, maar toch een leuke bonus.
:strip_icc():strip_exif()/u/413541/crop5706620130513_cropped.jpeg?f=community)
Ik geloof nooit dat dit er van gaat komen. TSMC produceert redelijk wat in de USA maar lang niet genoeg om de tech boom daar voldoende te voorzien van chips. Alle andere chips moeten worden geimporteerd en kosten ineens twee keer zo veel. Dus deze tariff gooit gewoon een moersleutel in de gehele Tech industrie van de USA, echt alles van Auto productie, tot gaming, tot AI.:
[...]
Nu we toch gaan speculeren net voor de opening van de beurs
https://edition.cnn.com/2...chips-intl-hnk/index.html
Elke Tech CEO, inclusief Musk, zal te keer gaan tegen Trump.
Andere effecten: ASML zal stijgen want alle producenten zullen proberen TEGELIJK nieuwe fabs te maken in de VS om dit probleem op te lossen. Maar een chip foundry bouwen kost gewoon 5-10 jaar, dus dat zal pas werken zodra Trump 2 klaar is, of zelfs nadat Trump zelf overleden is.
Alles Nvidia wordt twee keer zo duur.
Overigens geldt dit niet voor ons!!! Dus EU kan hier mooi een slaatje uit slaan en een paar grote datacenters optuigen: Capital expenditure is de helft van de USA en lonen zijn ook nog eens lager.
Dus Trump gaat dit nooit doen. Dit is dom gorilla gedrag.
Hephaestus: Xeon 2680 v2 - 64GB ECC Quad - WD Blue 3D 1TB
Virtualis: Ryzen 3700X - 16GB DDR4 - Gigabyte 1080 Ti OC - Sandisk 2TB - Valve Index
Agon:Valve Steam Deck 64GB
Non scholae sed vitae discimus Seneca
Hoe weet jij dat ze relatief laag staan, heb je een bron?
De markt is het namelijk niet met je eens.
Ik zit voor ~70% in US (gebaseerd op market cap) dus ik interesseer me graag
.
[ Voor 8% gewijzigd door Sport_Life op 29-01-2025 11:24 ]
PV: 9360 WP WZW/ONO | Warmtepomp: Toshiba Estia 11KW 3fase | A+++ | Zappi v2.1
Rabobank niet gebruiken voor losse aandelen. Daar zijn de kosten veel te hoog. Gespreide fondsen kunnen wel goedkoop bij veel grootbanken.:
[...]
Hoe weet jij dat ze relatief laag staan, heb je een bron?
De markt is het namelijk niet met je eens.
Ik zit voor ~70% in US (gebaseerd op market cap) dus ik interesseer me graag
Interactive Brokers wordt vaak genoemd. DEGIRO kan ook..
Trouwens. Als iedereen ASML goedkoop vindt, dan wordt er weer gekocht. De markt verslaan is best moeilijk. ASML staat vandaag +9%
Jaren '30 woning | Label B | EV: Corsa-E (2020) & ID.3 (2020) | ZP: 16x 300Wp SolarEdge | Next on the list: WP 6-8kW
Gisteren ingestapt op ASML en positie NVID verhoogd
2 weken geleden ook Schneider Electric van de hand gedaan, en nu kijk ik ook een beetje naar energie-bedrijven.
[ Voor 18% gewijzigd door whoami op 29-01-2025 13:22 ]
https://fgheysels.github.io/
Wat bedoel je met energiebedrijven? Bedrijven als Orsted of Shell of toeleverende industrie omdat de vraag gaat toenemen?:
[...]
Gisteren ingestapt op ASML en positie NVID verhoogd
2 weken geleden ook Schneider Electric van de hand gedaan, en nu kijk ik ook een beetje naar energie-bedrijven.
Moet je naar de prijs van olie kijken. Dat is een redelijke graadmeter en als die prijs weer naar beneden zakt, is het een beter moment om in te stappen. Anyway, just my two cents.:
[...]
Gisteren ingestapt op ASML en positie NVID verhoogd
2 weken geleden ook Schneider Electric van de hand gedaan, en nu kijk ik ook een beetje naar energie-bedrijven.
:strip_icc():strip_exif()/u/50114/Super-Mario-Bros-3-70PC.jpg?f=community)
Ik heb een beetje een tic, ik beleg liever niet in tech aandelen maar in aandelen van bedrijven die "echte" dingen maken (staal, olie, chemie, etc.).:
[...]
Gisteren ingestapt op ASML en positie NVID verhoogd
2 weken geleden ook Schneider Electric van de hand gedaan, en nu kijk ik ook een beetje naar energie-bedrijven.
Met tech heb je toch dat iemand anders met een product aan kan komen zetten die zo superieur is aan wat er al op de markt is dat die daardoor compleet verstoord wordt. Dat hebben we van de week gezien met Deepseek.
Als je investeert in non-tech bedrijven heb je dat risico minder.
Klinkt misschien raar als je op een techforum zit.
Welke bedrijven hebben je voorkeur in de staal etc?:
[...]
Ik heb een beetje een tic, ik beleg liever niet in tech aandelen maar in aandelen van bedrijven die "echte" dingen maken (staal, olie, chemie, etc.).
Met tech heb je toch dat iemand anders met een product aan kan komen zetten die zo superieur is aan wat er al op de markt is dat die daardoor compleet verstoord wordt. Dat hebben we van de week gezien met Deepseek.
Als je investeert in non-tech bedrijven heb je dat risico minder.
Klinkt misschien raar als je op een techforum zit.
Het gaat om verandering per tijdseenheid. De SPX daalde een volledige procent in 10 minuten tijd.
Het ging zo hard dat mijn puts dat ik voor paar tientjes per contract gekocht heb, boven 500, 1000, 1500,... dollar per contract zag gaan en stapsgewijs winstnemen.
:no_upscale():strip_icc():strip_exif()/f/image/qhJAhHqHBNOxEOhkoXJcXgNn.jpg?f=user_large)
[ Voor 30% gewijzigd door rapture op 30-01-2025 22:30 ]
/u/9354/imagesmall.png?f=community)
:no_upscale():strip_icc():strip_exif()/f/image/UKrtthLZD6BBY6FOdMKFDtCZ.jpg?f=user_large)
Eventjes opgezocht:
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/01/30/ecb-rente-verlaging/
https://nos.nl/artikel/25...keer-in-een-jaar-de-rente
De renteverlaging werd half 3 Nederlandse tijd aangekondigd en op mijn grafiek staat Amerikaanse market time.
Onderstaande is ook Amerikaanse market time.
:no_upscale():strip_icc():strip_exif()/f/image/aqvqZJy9wvBRJJ66sDAMw5Jz.jpg?f=user_large)
Met minder dan 200 dollar inleg aan een stijging verdiend en de winst gebruikt voor als de koers de andere kant opging. En met die winsten puts bijkopen.
Trump zei dat hij 25% tariffs op Canada en Mexico ga zetten als ze niet een vriendenprijsje voor de olie regelen. Het inverse van putin's gaskraan. Hout (voor het bouwen van huizen) hebben de Amerikanen al genoeg.
Ah ok, wist niet dat het de Amerikaanse tijd was in je grafiek. De ECB was om 14:45 onze tijd, die heb ik live gezien namelijk
:strip_icc():strip_exif()/u/37855/icoon.jpg?f=community)
Erzsébet Bathory | Strajk Kobiet | You can lose hope in leaders, but never lose hope in the future.
Het gaat inderdaad om een Canadees bedrijf.
Proxy voting materials voor de annual shareholder meeting. Een formulier met vakjes om aan te kruisen, een retourenveloppe, en dit boekwerk van 68 pagina's.
Meestal krijg ik dit gewoon digitaal
/u/23004/crop64c359ef82d81_cropped.png?f=community)
Benieuwd met welk tarief percentage herr trump voor de EU komt aanzetten.
Aangezien wij niet bij de eerste groep zitten vrees ik het ergste.
Trouwens prima eerste maand achter de rug, begonnen met eerste positie ASML (hoop stiekem dat ze nog flink wat zakken), en de rest van mijn ETF's / Aandelen gingen opzich best lekker. Zo mag het jaar van mij nog 11 maanden doorgaan
Aangezien wij niet bij de eerste groep zitten vrees ik het ergste.
Trouwens prima eerste maand achter de rug, begonnen met eerste positie ASML (hoop stiekem dat ze nog flink wat zakken
), en de rest van mijn ETF's / Aandelen gingen opzich best lekker. Zo mag het jaar van mij nog 11 maanden doorgaan
[ Voor 6% gewijzigd door Soullie op 01-02-2025 09:41 ]
Leuke dag weer met Palantir: Verwachtingen vlotjes geklopt, guidance omhoog voor 2025 en het aandeel knalt opnieuw hoog.
Per direct weer een portie de deur uitgedaan
Bijna dag op dag geleden 2 jaar gekocht aan $14,99; dan is verkopen aan $106 wel lekker
(in november overigens ook al een deel verkocht aan $67)
Blijft nog zowat 40-45% van mijn originele positie over, daar kijk ik de komende tijd niet naar om. Moet al richting $250 per aandeel gaan voor ik daarover ga nadenken.
Per direct weer een portie de deur uitgedaan
Bijna dag op dag geleden 2 jaar gekocht aan $14,99; dan is verkopen aan $106 wel lekker
(in november overigens ook al een deel verkocht aan $67)
Blijft nog zowat 40-45% van mijn originele positie over, daar kijk ik de komende tijd niet naar om. Moet al richting $250 per aandeel gaan voor ik daarover ga nadenken.
Jullie vriendelijkste zuiderbuur
Lekker hoor! Ik begrijp de huidige waardering totaal niet.. de tijd zal het leren.:
Leuke dag weer met Palantir: Verwachtingen vlotjes geklopt, guidance omhoog voor 2025 en het aandeel knalt opnieuw hoog.
Per direct weer een portie de deur uitgedaan
Bijna dag op dag geleden 2 jaar gekocht aan $14,99; dan is verkopen aan $106 wel lekker
(in november overigens ook al een deel verkocht aan $67)
Blijft nog zowat 40-45% van mijn originele positie over, daar kijk ik de komende tijd niet naar om. Moet al richting $250 per aandeel gaan voor ik daarover ga nadenken.
Gefeliciteerd, wat een stijging in 2 jaar tijd.:
Leuke dag weer met Palantir: Verwachtingen vlotjes geklopt, guidance omhoog voor 2025 en het aandeel knalt opnieuw hoog.
Per direct weer een portie de deur uitgedaan
Bijna dag op dag geleden 2 jaar gekocht aan $14,99; dan is verkopen aan $106 wel lekker
(in november overigens ook al een deel verkocht aan $67)
Blijft nog zowat 40-45% van mijn originele positie over, daar kijk ik de komende tijd niet naar om. Moet al richting $250 per aandeel gaan voor ik daarover ga nadenken.
Jij niet alleen. Ik heb ooit een post geschreven waarin ik schreef dat ik Palantir een ontzettend moeilijk te waarderen bedrijf vond, maar dat ik toch ingestapt was omdat ik wel in hun concept geloofde. Of dat dan ooit (voor mij) zou renderen op de beurs was ik wel sceptisch rond, maar ik wou de winsten niet mislopen).
Bovendien was het niet voor enorme bedragen dat ik ingekocht had en had ik me voorgenomen om mijn positie te verdubbelen indien de koers halveerde (dus onder de $7,50). Dat laatste durfde ik uiteindelijk toch niet aan toen het zover was; jammer, want nu heb ik er echt wel een leuk bedrag aan overgehouden, maar als ik toen m'n eigen plan gevolgd had was het nog leuker
Maar OK, ik zit op de beurs om geld te verdienen, en dat heb ik gedaan. Kopen op het laagste punt en verkopen op het hoogste punt kan je toch nooit, dat heb ik allang losgelaten. Winst is winst.
Jullie vriendelijkste zuiderbuur
Even mijn oneindige wijsheid van december 2022 citeren:
Murphy78 in "Beleggen op de beurs in de praktijk - Deel 11"
Wat zou momenteel een realistische prijs van TSLA zijn? Een hoop factoren zijn subjectief. Ik trap dit stuk af met het meetbare: de omzet in de automarkt.
Omzet
In 2021 werd er gezegd dat 50% CAGR t/m 2030 met 30% marge realistisch was. Dat zijn zo'n 20M autos per jaar. Ofschoon dat geloof van meet af aan al enige toewijding vereiste, werd al in 2023 duidelijk dat de 50% CAGR niet was gehaald. De helende narratief was dat 50% niet elk jaar hoeft; het hoeft slechts te middelen naar 50%. Nu de auto-omzet over 2024 zelfs gekrompen is wordt over de 50% groei geen woord meer gerept; alle focus is verschoven naar Trump, FSD en Optimus.
Wat zijn die factoren waard? Ik zal eerst prijsagnostische ( (c) Writser) overwegingen uiteenzetten, daarna zal ik e.e.a. rekenkundig onderbouwen.
Trump
De markt vindt het aandeel ~60%~50% meer waard sinds Trump herkozen is. De corruptievoordelen zijn duidelijk, maar er zijn behoorlijk wat risico’s en nuances. In hoeverre is regulering de bottleneck voor het realizeren van FSD? Wat subsidies betreft: bij het Biden-kabinet was er reeds een subsidie van gemiddeld $6k per verkochte Tesla. Het lijkt waarschijnlijk dat dit geschrapt wordt. Verder kan de Musk-Trump-alliantie snel verzwakken of zelfs wegvallen tussen hun twee grote ego’s. Tot slot kan Trump een handelsoorlog beginnen, met als mogelijke gevolgen: vergeldende importtarieven uit andere landen (drukt Tesla’s marges), een recessie (drukt de omzet), en kritische grondstoffen kunnen als onderhandeling worden gebruikt (drukt de productie). Wel denk ik dat Musk nu meer overheidscontracten voor raketontwikkeling richting Mars kan binnenhalen, maar dat komt op conto van SpaceX.
FSD
Tesla is al sinds ~2019 de enige autofabrikant die serieuze omzet draait op basis van autonoom rijden, via de $10k FSD-optie. Wanneer verwacht je dat FSD echt werkt, en het grote geld gaat opleveren? Wat zijn de barrieres?
Acceptatie: mogelijk accepteren mensen robotgedreven auto-ongelukken niet goed, zelfs wanneer die minder frequent zijn dan het menselijke equivalent.
Aansprakelijkheid: zolang het ze een level 2 systeem leveren ligt die volledig bij de bestuurder, maar bij level 4/5 – wat Musk ambieërt – zal deze bij het bedrijf komen te liggen.
Haalbaarheid: Wat als FSD fundamenteel niet mogelijk is zonder LiDAR, radar, en/of mapping? Heeft Tesla z'n eigen graf gegraven door deze technologieën koppig te weigeren? Concurrenten met die technologieën zijn reeds verder gevorderd: Mercedes en BMW hebben op bepaalde gebieden gecertificeerd level 3 tot 95 km/h en 60km/h, respectievelijk. Waymo verkoopt momenteel al 150.000 autonome ritten per week.
Je kan echter ook redeneren dat dit juist Tesla’s sterkte is: als ze FSD realizeren zonder LiDAR dan kunnen ze als enige met lage productiekosten FSD uitrollen. Ze hebben dan een uniek concurrentievoordeel dat mogelijk niet zomaar ingehaald wordt.
Robotaxi
Wat zullen de robotaxi-marges zijn? Welk deel gaat verloren aan aansprakelijkheidskosten, bergingskosten voor vastgelopen voertuigen (een vuile camera kan genoeg zijn), remote operators die eventueel moeten ingrijpen, opslag- en schoonmaakdepots, en andere kosten?
Op het eerste gezicht zou je zeggen dat bij robotaxi’s het totaal aantal benodigde auto’s afneemt, omdat ze efficienter kunnen worden ingezet. De gemiddelde auto staat tenslotte 95% van de tijd stil. Het probleem is echter dat het aantal benodigde auto’s puur wordt bepaald wordt door de behoefte tijdens de spits. Alle capaciteit buiten de spits is nutteloos, net als de twee extra banen op een snelwegen ‘s middags en ‘s nachts. Dit is voor Tesla uiteraard positief, want een afname in benodigde auto’s zou de omzet reduceren.
Licensering
FSD licenseren aan andere fabrikanten kan lucratief zijn, maar men lijkt ervanuit te gaan dat het systeem “plug and play” is. Ik denk dat wordt onderschat hoe lastig zo’n systeem overdraagbaar is op andere auto’s. Deze zouden met dezelfde cameras op dezelfde plekken moeten worden uitgerust (significante gevolgen voor het ontwerp en productie), en ingeleerd moeten worden op de eigenschappen van de nieuwe auto:dimensies, rijgedrag, etc. Voor de eerste 99% zal dit wellicht snel gaan, maar de laatste vier negens zal een uitdaging zijn. Ter illustratie: het heeft behoorlijk wat tijd gekost voordat de huidige vorm van supervised FSD op de Cybertruck werkte, ondanks dat dit vanaf het begin in het ontwerp zat.
Tevens is er natuurlijk de vraag: wil je FSD wel licenseren als je de eerste bent?
Optimus
De huidige robots zijn ontworpen voor specifieke taken en voeren die taken heel goed uit, dus het is moeilijk om die te vervangen door een robot voor algemene doeleinden. Bedrijven als Unitree (YouTube: Unitree B2-W Talent Awakening! 🥳) en Boston Dynamics (YouTube: Boston Dynamics' amazing robots Atlas and Handle) zijn jaren verder gevorderd, maar hun omzet is niet meer dan een paar honderd miljoen per jaar. Tesla’s AI wordt hier gezien als het USP van Optimus. Mogelijk wordt dat het geval, maar het enige dat Tesla tot nu toe heeft gedemonstreerd zijn grotendeels voorgeprogrammeerde bewegingen, en remote operation. Daarnaast heeft Deepseek aangetoond hoe kwetsbaar een AI-voorsprong is. Het idee van een "Tesla AI Moat" staat op losse schroeven, in tegenstelling tot b.v. ASML's EUV-technologie die niet zomaar kan worden ingehaald.
Waarom is de menselijke vorm uberhaupt gewenst? Een specifieke taak zo snel mogelijk uitvoeren wordt al lang en breed gedaan via diverse robotarmen en andere statische oplossingen. Mobiel zijn is doorgaans geen vereiste, en als dat wel zo is dan is tweebenige locomotie bijna altijd minder efficient dan het gebruik van wielen. Het leren van specifieke taken waarbij je mobiel moet zijn vergt tijd en training. Stel dat je Optimus perfect hebt geleerd dozen te sorteren en stapelen, denk je dat de robot dan zo snel is als b.v. deze robot van BD die er specifiek voor gemaakt is? Mogelijk krijgt Optimus een workaround waarbij hij kan switchen naar zuignappen i.p.v. handen. En opklikbare rolschaatsen? Maar dan kom je terug bij de vraag: waarom dan uberhaupt nog de menselijke vorm? Kun je dan niet beter van meet af aan gaan voor een vorm die nog veel efficienter is voor de taak? Ik denk dat het optimale ontwerp veelal weer terug itereert naar specifieke robots die nu al gebruiken.
Deze video van concurrent Figure illustreert mijn punt. Vanuit technologisch standpunt is het erg mooi, maar met wielen, of met simpleweg een statische robotarm heb je een veel goedkopere en snellere oplossing. De meerwaarde van de menselijke vorm is veelzijdigheid, maar productiemedewerkers zijn behoorlijk beperkt in hun takenpakket. Het gaat bijna altijd om een specifieke set van repetitieve taken. Bij een humanoid robot krijg ik heel erg het idee van jack of all trades, master at none.
De enige manier waarop de menselijke vorm meerwaarde heeft is als je onze motoriek en intelligentie eraan toevoegt. Ik denk dat daarvoor meerdere doorbraken in AI nodig zijn, en jaren, zo niet decennia aan ontwikkeling. Iets dat voor ons triviaal is – een beker oppakken – vereist heel veel coordinatie. Onbewust maak je een inschatting van wat erin zit, hoeveel de beker weegt, hoe hij reageert op het draaien van je pols (impulsmoment), welke ruimte je ledematen innemen tijdens de bewegingen, welke objecten daarbij mogelijk in de weg zitten of gaan zitten, etc.
Zolang er geen nieuwe doorbraak in AI komt denk ik dat de meerwaarde voor de industriële markt beperkt is. Militair zullen er toepassingen zijn, maar ik denk niet dat het de biljoenenmarkt is waarover gesproken wordt.
Thuisgebruik
Waar de menselijke robotvorm zich beter voor leunt is thuisgebruik. In de jaren 80 zagen ze dat zo voor zich. Van Optimus zal er ongetwijfeld afzet zijn voor thuisgebruik, maar ook hier heb ik mijn vraagtekens. Allereerst: hoeveel mensen kunnen zich zo'n robot veroorloven? Musk had het over een prijs 20-30k$. Als je daarop de "zijn schatting wordt altijd 50% duurder"-factor toepast (wie herinnert zich nog de 40k$ Cybertruck) dan heb je het over de prijs van een gloednieuwe Audi A4. Hoeveel gezinnen kunnen dat zich verloorloven om "erbij" te hebben, zodat ze niet zelf de vaatwasser hoeven uit te ruimen, of de was te doen?
Naast kosten zijn er de praktische nadelen waar weinigen bij stil lijken staan. We hebben een romantisch beeld omdat films alleen de voordelen laten zien. Heb je weleens zonder een steekkarretje een wasmachine verplaatst? Als Optimus ergens vast zit, uitglijdt, de software vastloopt, de batterij ineens van 15% naar 0% gaat, een van de vele servomotoren of actuatoren dienst weigert, een camera uitvalt of bevlekt is, of er iets anders mis gaat, dan zit je met 75kg aan puntig dood staal ergens in je huis. Ga je dat even verplaatsen, met het risico dat ie ineens weer beweegt? Je zult elke keer specialistische monteurs (meervoud, want één techpersoon kan hem niet dragen) moeten laten langskomen. Kassa.
Terug naar die wasmachine: wat als je hem van de trap afgooit? Of door de keuken weet te smijten? Elke keer als de robot valt hebt je zo 5.000 Euro aan schade te pakken. Nog los van het brandgevaar als de batterij tijdens een val onopgemerkt beschadigd raakt.
Of nog erger: wat als de robot op je hond of baby valt? Wat als je 8-jarige zoontje met zijn vriendjes enthousiast omheen rent, of dingen gooit, en de robot op hem valt? Wordt ie uitgerust met zeven-punts airbags? Wat er mis kan gaan met kokend water, hete koffie, messen, en pistolen (de VS heeft meer vuurwapens dan inwoners) kun je je zelf wel voorstellen.
Hij moet dus meer dan 99,999% van de tijd foutloos werken en begrijpen wat een gevaarlijke situatie kan opleveren. Je zult er een verzekering voor willen of moeten afsluiten, net als voor auto’s.
Tussen deze risico’s, monteurkosten, jaarlijks onderhoud, verzekering, en aanschafprijs kun je een minimumloonwerk(st)er voor behoorlijk wat uur inhuren om hetzelfde sneller, socialer en veiliger te doen (zolang je ze maar niet de honden laat opeten, wat schijnt te gebeuren!)
Deze nadelen moeten op een of andere manier teniet worden gedaan. De enige manier waarop ik denk dat Optimus significant geld oplevert t.o.v. hun huidige $100B autoverkoop is als Tesla met hun hype de markt ervoor weet te creeëren.
Productontwikkelingssnelheid
Ik denk dat er nog een paar hype cycles nodig zijn voordat het echt een vaart neemt. De senioren onder ons herinneren zich nog de hype rondom 3D-brillen in de jaren 90. Dat werd een flop; de technologie was nieuw, maar nog niet goed genoeg. Rond 2015 kwam een nieuwe cyclus tot leven, nu met betere specs. Het product is inmiddels goed, maar de massa-adoptie waarop Zuckerberg miljarden heeft ingezet bleef uit. Al met al heeft het ~25 jaar geduurd tot de markt volwassen genoeg is geworden voor een miljard aan omzet.
Elektrische auto’s, dan. Ze waren er uiteraard al sinds eind 19e eeuw. Van moderne EV’s kwamen de eerste prototypes in de jaren 90, de eerste serieuze commerciële versie sindsdien kwam in de vorm van de Tesla Roadster in 2008 op de markt. De eerste serieuze productafzet begon in 2012 met de Model S. Het heeft vervolgens echter nog tot 2018 geduurd voordat échte massaproductie op gang kwam, en er meer dan een miljoen EV’s verkocht waren. Het heeft echter, zelfs met subsidies, tot 2020 geduurd voordat de eerste winst werd gedraaid. Dat kwam natuurlijk deels door agressieve groei ten koste van winst, maar dat zal bij Optimus niet anders zijn.
Desktopcomputers: Bill Gates wilde sinds midden jaren 80 een desktop in elk huishouden, en rond het begin van dit millenium was dat gelukt: zo’n 20 jaar later. Voor mobiele telefoons heeft het tien jaar geduurd voor we van "koelkast" naar "mobieltje" gingen. De evolutie van mobiel naar smartphone heeft vervolgens nog eens zo’n tien jaar geduurd. Bij elkaar duurde het 20 jaar.
Voor Optimus is de vraag derhalve: wanneer kan er serieus geld aan verdiend worden? Wanneer zal dit groter zijn dan de winst uit automotive? Als we optimustisch aannemen dat de robot vandaag een uniek, zeer breed gewild en volwassen product is zoals de Model S in 2012, zelfs dan is massa-adoptie nog minstens vijf jaar verwijderd, en winst nog een paar jaar daarna. Maar momenteel zitten we nog niet eens op 2008 Roadster (eerste commerciële versie voor early adopters) niveau. Als je de status van concurrenten meetelt misschien wel. Daarnaast zal de winst uit Tesla’s automotive tak niet stil staan, dus de verwachting dat Optimus binnen vijf of zelfs tien jaar iets vergelijkbaars oplevert vind ik niet heel realistisch.
Dan heb ik het nog niet eens over de huidige deglobalisatietrend. Het grootste productieland is China, gaan die al hun fabrieken willen uitrusten met een VS-gebaseerde robot? Gaat dat lukken met tegen die tijd ongetwijfeld enorme wederzijdse importtarieven?
Technologie
De verwachting van velen is dat het gebrek aan robotintelligentie via LLMs en FSD-tech ingevuld kan worden. Over die eerste twijfel ik niet. De tweede is een grote onbekende. Los van dat FSD een onbekende leverdatum heeft, is er een groot verschil tussen verkeersgedrag voorspellen op basis van miljarden kilometers in een wereld met duidelijke regels versus fabriekswerk en huisarbeid uitvoeren. De vooruitgang in autonome besturing van auto’s is veelbelovend, maar ik herinner mij nog goed in 2015 dat “je over drie jaar geen auto met een stuur meer kan kopen”. Ik weet nog goed dat minister Schultz van van Infrastructuur en Milieu in 2014 groots aankondigde dat zelfrijdende vrachtwagenconvoys getest werden, en zei: “De ontwikkelingen van de zelfrijdende voertuigen gaan snel. Als je de nieuwe technieken in sommige auto’s ziet dan kun je zeggen dat de transitiefase al begonnen is”. Van die vrachtwagenconvoys heb ik nooit meer wat van gehoord, want “het bleek toch te moeilijk” is geen sexy nieuws. Musk zei in 2017 over convoy FSD: “This is something we’re confident we can do today 10 times safer than a human driver. I want to be clear: this is something we can do now!"
Wat wel in het voordeel van Optimus, en diens concurrenten, kan uitpakken is de enorme vergrijzing die eraan komt in de westerse wereld. De vraag naar automatisering zal toenemen. Het lastige is dat we moeilijk kunnen voorspellen hoe de mens wordt vervangen. Als de tech er is kan je een kassiere vervangen door een mensvormige robot, maar een zelfscanapparaat is ontzettend veel goedkoper en efficiënter.
In de zorg liggen hier misschien meer kansen. Het lastige is dat een zorgrobot nog weer een orde grootte uitdagender is dan een huisrobot. Mijn moeder heeft in de zorg gewerkt, en je wil niet weten hoeveel (sexuele) agressie er van oudjes komt. Gaat zo'n ding een schreeuwende bejaarde kunnen douchen, of z'n achterste kunnen afvegen zonder hem een onbedoelde stoma te geven?
Musk
Tot slot de laatste factor die prijsbepalend is. Musk weet investeerders als geen ander aan te trekken. Holders van TSLA zijn loyaal, soms tot aan het cultachtige toe. De plotse stijging van ~$250 naar ~$410~$370 is volledig aan hem toe te schrijven: all-in gaan op Trump was een bewuste zet (al schreef hij een paar jaar terug nog dat Trump te oud was voor een 2e termijn, dus heel ver vantevoren had hij het niet gepland. Maar mogelijk vindt hij de komende jaren nog andere, onverwachte bronnen van waardestijgingen.
De manier waarop Musk bepalend is voor de waarde kan ook een risico zijn. Hij kan door eigen toedoen nog meer imageoschade lijden via iets als een Hitlergroet, al lijkt ook laatstegenoemde weinig uit te maken. Wat wel kan gebeuren is dat zijn geloofwaardigheid bij investeerders verder in het geding komt, aangezien de lijst met gemiste beloftes groeit:
• Semi die in 2019 geleverd zou worden
• Roadster II die in 2020 zou worden geleverd met 200 kWh accu
• The Loop (geflopt)
• Hyperloop (geflopt)
• FSD in 3 months maybe, definitely 6..
• Twitter dat onder zijn leiding 80% waarde heeft verloren in 2 jaar tijd
Dan is er nog de belangenverstrengeling waarin engineers en hardware van Tesla naar xAI wordt verplaatst. Voor hem een logische zet, aangezien hij ~20% van Tesla bezit en, ik neem aan, veel meer van xAI, dus Musk's vermogen heeft er meer baat bij als die laatste in waardering stijgt. Tot slot is focus is een vraagteken: hij is CEO bij vijf bedrijven, druk betrokken met politiek zowel in de VS als andere landen, en stuurt gemiddeld 68 tweets per dag.
De scheidingslijn tussen brilliant en idioot is een fijne, en hij danst erop. Er kan een moment komen dat zijn geloofwaardigheid ineens verdwenen is. Het lastige is dat niemand weet wanneer de schade gedaan is. Je krijgt geen notificatie als je voorbij the point of no return gaat; pas als het te laat is weet je het. Tot op een jaar terug was er nog genoeg vraag naar zijn auto’s, dus of de imagoschade was niet groot, of de vraag was zo groot dat het zelfs met een flinke deuk er toch nog goed uitzag. Maar op het moment dat je flinke tegenwind krijgt omdat je je doelgroep tegen je in het harnas hebt gejaagd is het te laat. Reputatie komt te voet en gaat twitterend te paard.
Het is een belangrijk punt. Apple heeft een aantal markten zelf gemaakt met “first mover advantage”. Nadat concurrenten met vergelijkbare producten kwamen, hadden ze nog steeds twee USPs om hogere prijzen te rechtvaardigen: ecosysteem en reputatie. Een iPhone heeft status. Tesla had die laatste ook; het merk had echt aanzien. Je kan die sfeer van innovator zelfs nu nog heel duidelijk proeven tijdens hun Model S Delivery Day in 2012. Dit voelde echte magisch, en dat zie je nu nog terug. Interessant om terug te zien dat het toen nog geen one-man-show was. Inmiddels is die magische reputatie systematisch door het slijk gehaald door een serie van ongedwongen fouten. Momenteel loopt er op GoT zelfs een topic over (Welke auto kun je nog politiek correct kopen?)
Mogelijk is het reputatierisico echter niet zo groot. Je kan stellen dat sinds het debacle van Twitter kopen zijn geloofwaardigheid dusdanig door het putje is gegaan dat hij wel iets heel geks moet doen om verder gezichtsverlies te lijden. Hoeveel maakt het nog uit als je loyale aanhangers toch wel blijven, en er financieel bij gebaat zijn om de koers hoog te houden? It’s not a car company, it’s an energy/self-driving/tech/battery/automation/AI/Robotics company; er is steeds weer wat nieuws om te voorkomen dat de PE gaat naar wat andere automotives hebben. En dat heeft prima gewerkt.
Ik las laatst een topic van TSLA-investeerders of Musk nog CEO moet blijven. Daarin werd terecht het punt gemaakt: een aandeel TSLA is in feite een aandeel in Musk. Ook al zou hij, hypothetisch, geen seconde meer aan Tesla besteden en alleen maar bezig zijn ketamine-gedreven tweets en gaming streams - het maakt niet uit. Zonder hem valt de waarde terug naar die van een automotivebedrijf, waarmee ongeveer een biljoen aan waarde verdampt. Investeerders zitten met hem in een gouden Kehlsteinhauskooi.
Momenteel heeft Musk nog "the touch of Midas", en voor investeerders is dat, terecht, het enige dat telt.
Onbekenden
Even terug naar 2022. Wie had destijds gedacht dat een alliantie met Trump de prijs in een week tijd bijna zou verdubbelen? Ik heb er niemand over gehoord noch erover gelezen. De wereld laat zich niet voorspellen.
Leuk, dat 165k$ waardeonderzoek van Goldman Sachs. Een 20-pagina tellend verslag met DCF-modellen, marktonderzoek, marginverbeteringen, fabriekswaardes, verticale integratie, energietrends en renteontwikkelingen. Uiteindelijk kwam er een getal uit: een price target van $280 voor eind 2024. Je kan ermee zeggen dat je je DD hebt gedaan, maar het hele onderzoek is poep, omdat het nooit de onbekende onbekende kan vatten. In dit geval Musk (L) Trump; eerder was het COVID, de oorlog in Ukraine, chiptekort, de grote inflatie, de huizencrisis; noem het maar. Achteraf hebben we allemaal de wijsheid in pacht.
Een ander mooi voorbeeld: META stond op $95 eind 2022 door verzadigde groei, sterk afgenomen EBITDA, VR als bodemloze geldput, gebrek aan vertrouwen in de markt door renteverhogingen, en de reputatie dat Facebook voor bejaarden is. Momenteel is de koers nabij ATH, rond $690. Roep maar als je dat destijds zag in je kristallen bol. Ik niet, in ieder geval.
Getallen!
Op naar de bierviltjesberekening.
Wat is de autoverkoop waard?
Automotive P/E is meestal rond de 5. De huidige PE ttm is 200, en de aandeelprijs $404, dus automotive TSLA zou zo’n $10 waard zijn.
Wat is FSD waard?
Uber heeft ~40B in omzet met ongeveer de helft van de markt, dus TAM is ~$80B. Optimistisch aangenomen dat Tesla dit volledig zelf krijgt, en er niets gaat naar de kopers van hun auto's, of naar concurrenten: met 75% (optimistisch!) brutomarge is dit $60B winst. Als je hier een P/E van 20 op toepast krijg je $1.2T aan market cap, met een prijs van $370. Tel je automotive hierbij op dan kom op $380 uit.
Anders gezegd: het lijkt reeds ingeprijsd dat ze 100% wereldwijd autonoom taxi-aandeel krijgen met enorme winstmarges. Of een enorme opbrengst van Optimus.
Als ze overigens reeds de hele markt hebben met enorme winstmarges, dan is er weinig groeiruimte over, en vooral downside-risico. De hypothetische P/E van 20 is derhalve behoorlijk optimistisch.
Wat is Optimus waard?
Een getal hangen aan Optimus vind ik lastig, omdat de markt ervoor nog niet bestaat. Musk zelf noemt $10T in omzet. Wel kan ik andersom rekenen: wat is er b.v. nodig om een $300 aandeelprijs te rechtvaardigen? Dit komt overeen met een market cap van ongeveer $1T. Welke P/E kun je voor deze tak verwachten? Kijkend naar bedrijven die industrieële machinerie leveren vind ik:
Farm & Heavy Construction Machinery: 15
Auto parts: 16
Electrical Equipment & Parts: 19
Oil & Gas Equipment & Services: 16
Uitgaand van een P/E van 20 heb je zo’n $50B winst nodig voor de $300 aandeelprijs. Wat voor marge kun je op Optimus verwachten? Je hebt batterijproductie nodig (hebben ze), servomotoren, actuatoren, metalen onderdelen, software met vele manuren aan training, remote operators, monteurs, sales en service.
Inkomsten: ik verwacht dat het naast aanschaf ook zal werken met abbonementen. Hij kan stofzuigen, maar wil je de laatste AI-stofzuig-module, die op echte huizen getraind is, en ook onder het bed stofzuigt? Da's $50/maand extra. Wil je dat hij ook kan strijken? Die module is $40/maand. Dit kan goed geld opleveren, zolang de vraag er is.
Mogelijk kun je korting krijgen als je de data die Optimus via de camera en microfoon binnenkrijgt over de gezinsleden door laat verkopen. Wanneer is de stofzuiger aan vervanging toe, benoemt de jongste steeds speelgoedmerk Y (X maakt nog geen speelgoed), of zijn ze gestressed en daarmee vatbaar voor reclame voor een vakantiereis? Hoeveel vermogen de klant heeft kan de robot ook deduceren, dus de data is zeer waardevol. In hoeverre dit alles gewenst is vanuit privacyoogpunt is een ander vraagstuk. Besef je echter dat wat er momenteel aan datahandel plaatsvindt 20 jaar terug ook niet als acceptabel werd verwacht.
Stel dat de netto winstmarge op Optimus een gigantische 25% is. Ze zouden dan $200B aan jaarlijkse omzet uit Optimus moeten halen. Dat zou overeenkomen met tweemaal de omzet uit robotproductie als voor auto’s momenteel, en kost zelfs met explosieve groei een decennium om zowel qua markt als productiecapactiteit, distributie en support op te bouwen. De Capex van 2023 lag rond de ~$9B, waarvan het leeuwendeel voor automotive zal zijn geweest.
En zelfs in het geval dat dit alles gelukt is rond 2030 of 2035, dan heb je vijf of tien jaar weinig of geen rendement gehad, want het is al die tijd al ingeprijsd. Daar staat tegenover dat er vast nieuwe productaankondigingen komen die verdere stijging in de hand werken. Misschien wordt X de “everything app”. Misschien wordt Musk POTUS door een wijziging dat niet-VS-geboren mensen ook verkozen mogen worden.
Wat nu wel duidelijk is, is dat TSLA all-in is op FSD en Optimus. Voorheen was er nog de illusie dat de 50% automotive CAGR tot 2030 vol te houden was.
De energietak heb ik niet meegenomen omdat het mij niet duidelijk is welk deel van de omzet, winst en groei daaruit komt, noch wat de potentie en marges zijn bij verdere groei. Misschien onderwaardeer ik het aandeel hierdoor. Mogelijk kunnen anderen dit verder uiteenzetten. Onderbuikgevoel: het gaat om relatief basale producten waarop de concurrentie fel is. Tevens concurrereert Tesla energy met hun automotive batterijproductie.
Samenvattend
Er is enorm veel verwachting ingeprijsd. Maar dat vond ik een paar jaar terug ook, en de koers is bijna verdubbeld, dus wat weet ik? In mijn eerdere post was ik uitgestapt vanwege een gebrek aan vertrouwen zowel in het aandeel, als in uberhaupt individuele aandelen kunnen voorspellen. Mijn vertrouwen in die laatste stelling is sindsdien alleen maar sterker geworden. Evenals de pijn van het verlies. Het is als poker: je kan de beste strategie uitvoeren, en toch hard onderuit gaan.
En toch blijft het leuk om ermee bezig te zijn.
Murphy78 in "Beleggen op de beurs in de praktijk - Deel 11"
Intussen is TSLA zo’n 250% gestegen; ik heb de plank gigantisch misgeslagen. Noem het overgewaardeerd, maar het is wat het is. Als je een aandeel - of de markt - wil timen is het niet genoeg om correct zijn. Je moet tweemaal correct zijn. Uiteraard zijn de meeste niet bezig met timen, dat is een vies woord. Het gaat om gewogen beslissingen op basis van bedrijfseconomische resultaten, marktverwachtingen, macro-economische ontwikkelingen, en soms portfolio-herbalancering. Dure woorden ten spijt, vaak komt het alsnog neer op het aandeel timen.
Wat zou momenteel een realistische prijs van TSLA zijn? Een hoop factoren zijn subjectief. Ik trap dit stuk af met het meetbare: de omzet in de automarkt.
Omzet
In 2021 werd er gezegd dat 50% CAGR t/m 2030 met 30% marge realistisch was. Dat zijn zo'n 20M autos per jaar. Ofschoon dat geloof van meet af aan al enige toewijding vereiste, werd al in 2023 duidelijk dat de 50% CAGR niet was gehaald. De helende narratief was dat 50% niet elk jaar hoeft; het hoeft slechts te middelen naar 50%. Nu de auto-omzet over 2024 zelfs gekrompen is wordt over de 50% groei geen woord meer gerept; alle focus is verschoven naar Trump, FSD en Optimus.
Wat zijn die factoren waard? Ik zal eerst prijsagnostische ( (c) Writser) overwegingen uiteenzetten, daarna zal ik e.e.a. rekenkundig onderbouwen.
Trump
De markt vindt het aandeel ~60%~50% meer waard sinds Trump herkozen is. De corruptievoordelen zijn duidelijk, maar er zijn behoorlijk wat risico’s en nuances. In hoeverre is regulering de bottleneck voor het realizeren van FSD? Wat subsidies betreft: bij het Biden-kabinet was er reeds een subsidie van gemiddeld $6k per verkochte Tesla. Het lijkt waarschijnlijk dat dit geschrapt wordt. Verder kan de Musk-Trump-alliantie snel verzwakken of zelfs wegvallen tussen hun twee grote ego’s. Tot slot kan Trump een handelsoorlog beginnen, met als mogelijke gevolgen: vergeldende importtarieven uit andere landen (drukt Tesla’s marges), een recessie (drukt de omzet), en kritische grondstoffen kunnen als onderhandeling worden gebruikt (drukt de productie). Wel denk ik dat Musk nu meer overheidscontracten voor raketontwikkeling richting Mars kan binnenhalen, maar dat komt op conto van SpaceX.
FSD
Tesla is al sinds ~2019 de enige autofabrikant die serieuze omzet draait op basis van autonoom rijden, via de $10k FSD-optie. Wanneer verwacht je dat FSD echt werkt, en het grote geld gaat opleveren? Wat zijn de barrieres?
Acceptatie: mogelijk accepteren mensen robotgedreven auto-ongelukken niet goed, zelfs wanneer die minder frequent zijn dan het menselijke equivalent.
Aansprakelijkheid: zolang het ze een level 2 systeem leveren ligt die volledig bij de bestuurder, maar bij level 4/5 – wat Musk ambieërt – zal deze bij het bedrijf komen te liggen.
Haalbaarheid: Wat als FSD fundamenteel niet mogelijk is zonder LiDAR, radar, en/of mapping? Heeft Tesla z'n eigen graf gegraven door deze technologieën koppig te weigeren? Concurrenten met die technologieën zijn reeds verder gevorderd: Mercedes en BMW hebben op bepaalde gebieden gecertificeerd level 3 tot 95 km/h en 60km/h, respectievelijk. Waymo verkoopt momenteel al 150.000 autonome ritten per week.
Je kan echter ook redeneren dat dit juist Tesla’s sterkte is: als ze FSD realizeren zonder LiDAR dan kunnen ze als enige met lage productiekosten FSD uitrollen. Ze hebben dan een uniek concurrentievoordeel dat mogelijk niet zomaar ingehaald wordt.
Robotaxi
Wat zullen de robotaxi-marges zijn? Welk deel gaat verloren aan aansprakelijkheidskosten, bergingskosten voor vastgelopen voertuigen (een vuile camera kan genoeg zijn), remote operators die eventueel moeten ingrijpen, opslag- en schoonmaakdepots, en andere kosten?
offtopic:
Er zijn mensen van mening dat autobezit en files iets van het verleden wordt. Ik zie dat anders. Ik dat de meerderheid van de mensen op de bonnefooi wil kunnen vertrekken in hun eigen auto. Sommige zullen hun auto part-time als robotaxi inzetten, maar een groot deel zal niet in de scheten en afval van willekeurige anderen willen zitten.
Files: de transportbehoefte zal altijd pieken van 7 tot 8 uur ‘s ochtends en van 5 tot 6 uur ‘s avonds. Deze files zullen blijven. Robotaxi’s zullen, net als mensen, meer afstand houden bij regen, sneeuw, mist, etc. De invloed van kleinere volgafstand op filevorming is zeer klein t.o.v. de invloed van de autodichtheid, speel er maar eens mee in een simulator.
Mogelijk wordt het juist erger nog: als men geen eigen auto meer heeft zullen miljoenen auto’s eerst, na opgeladen te zijn, van depot naar het huis van de klant rijden, dan naar kinderopvang en werk, om hetzelfde dubbele in de middag te herhalen. Het aantal kilometers dat een auto aflegt per vervoerde persoon neemt juist toe, en daarmee mogelijk ook de drukte op de weg. Theoretisch kan tijdens de ophaalrit van depot naar huis deels iemand vervoerd worden, maar realistisch gezien is de vervoersvraag die op de route ligt buiten de spits dermate klein dat dit slechts een fractie van de ritten zal zijn.
Er zijn mensen van mening dat autobezit en files iets van het verleden wordt. Ik zie dat anders. Ik dat de meerderheid van de mensen op de bonnefooi wil kunnen vertrekken in hun eigen auto. Sommige zullen hun auto part-time als robotaxi inzetten, maar een groot deel zal niet in de scheten en afval van willekeurige anderen willen zitten.
Files: de transportbehoefte zal altijd pieken van 7 tot 8 uur ‘s ochtends en van 5 tot 6 uur ‘s avonds. Deze files zullen blijven. Robotaxi’s zullen, net als mensen, meer afstand houden bij regen, sneeuw, mist, etc. De invloed van kleinere volgafstand op filevorming is zeer klein t.o.v. de invloed van de autodichtheid, speel er maar eens mee in een simulator.
Mogelijk wordt het juist erger nog: als men geen eigen auto meer heeft zullen miljoenen auto’s eerst, na opgeladen te zijn, van depot naar het huis van de klant rijden, dan naar kinderopvang en werk, om hetzelfde dubbele in de middag te herhalen. Het aantal kilometers dat een auto aflegt per vervoerde persoon neemt juist toe, en daarmee mogelijk ook de drukte op de weg. Theoretisch kan tijdens de ophaalrit van depot naar huis deels iemand vervoerd worden, maar realistisch gezien is de vervoersvraag die op de route ligt buiten de spits dermate klein dat dit slechts een fractie van de ritten zal zijn.
Op het eerste gezicht zou je zeggen dat bij robotaxi’s het totaal aantal benodigde auto’s afneemt, omdat ze efficienter kunnen worden ingezet. De gemiddelde auto staat tenslotte 95% van de tijd stil. Het probleem is echter dat het aantal benodigde auto’s puur wordt bepaald wordt door de behoefte tijdens de spits. Alle capaciteit buiten de spits is nutteloos, net als de twee extra banen op een snelwegen ‘s middags en ‘s nachts. Dit is voor Tesla uiteraard positief, want een afname in benodigde auto’s zou de omzet reduceren.
Licensering
FSD licenseren aan andere fabrikanten kan lucratief zijn, maar men lijkt ervanuit te gaan dat het systeem “plug and play” is. Ik denk dat wordt onderschat hoe lastig zo’n systeem overdraagbaar is op andere auto’s. Deze zouden met dezelfde cameras op dezelfde plekken moeten worden uitgerust (significante gevolgen voor het ontwerp en productie), en ingeleerd moeten worden op de eigenschappen van de nieuwe auto:dimensies, rijgedrag, etc. Voor de eerste 99% zal dit wellicht snel gaan, maar de laatste vier negens zal een uitdaging zijn. Ter illustratie: het heeft behoorlijk wat tijd gekost voordat de huidige vorm van supervised FSD op de Cybertruck werkte, ondanks dat dit vanaf het begin in het ontwerp zat.
Tevens is er natuurlijk de vraag: wil je FSD wel licenseren als je de eerste bent?
Optimus
De huidige robots zijn ontworpen voor specifieke taken en voeren die taken heel goed uit, dus het is moeilijk om die te vervangen door een robot voor algemene doeleinden. Bedrijven als Unitree (YouTube: Unitree B2-W Talent Awakening! 🥳) en Boston Dynamics (YouTube: Boston Dynamics' amazing robots Atlas and Handle) zijn jaren verder gevorderd, maar hun omzet is niet meer dan een paar honderd miljoen per jaar. Tesla’s AI wordt hier gezien als het USP van Optimus. Mogelijk wordt dat het geval, maar het enige dat Tesla tot nu toe heeft gedemonstreerd zijn grotendeels voorgeprogrammeerde bewegingen, en remote operation. Daarnaast heeft Deepseek aangetoond hoe kwetsbaar een AI-voorsprong is. Het idee van een "Tesla AI Moat" staat op losse schroeven, in tegenstelling tot b.v. ASML's EUV-technologie die niet zomaar kan worden ingehaald.
Waarom is de menselijke vorm uberhaupt gewenst? Een specifieke taak zo snel mogelijk uitvoeren wordt al lang en breed gedaan via diverse robotarmen en andere statische oplossingen. Mobiel zijn is doorgaans geen vereiste, en als dat wel zo is dan is tweebenige locomotie bijna altijd minder efficient dan het gebruik van wielen. Het leren van specifieke taken waarbij je mobiel moet zijn vergt tijd en training. Stel dat je Optimus perfect hebt geleerd dozen te sorteren en stapelen, denk je dat de robot dan zo snel is als b.v. deze robot van BD die er specifiek voor gemaakt is? Mogelijk krijgt Optimus een workaround waarbij hij kan switchen naar zuignappen i.p.v. handen. En opklikbare rolschaatsen?
Maar dan kom je terug bij de vraag: waarom dan uberhaupt nog de menselijke vorm? Kun je dan niet beter van meet af aan gaan voor een vorm die nog veel efficienter is voor de taak? Ik denk dat het optimale ontwerp veelal weer terug itereert naar specifieke robots die nu al gebruiken.Deze video van concurrent Figure illustreert mijn punt. Vanuit technologisch standpunt is het erg mooi, maar met wielen, of met simpleweg een statische robotarm heb je een veel goedkopere en snellere oplossing. De meerwaarde van de menselijke vorm is veelzijdigheid, maar productiemedewerkers zijn behoorlijk beperkt in hun takenpakket. Het gaat bijna altijd om een specifieke set van repetitieve taken. Bij een humanoid robot krijg ik heel erg het idee van jack of all trades, master at none.
De enige manier waarop de menselijke vorm meerwaarde heeft is als je onze motoriek en intelligentie eraan toevoegt. Ik denk dat daarvoor meerdere doorbraken in AI nodig zijn, en jaren, zo niet decennia aan ontwikkeling. Iets dat voor ons triviaal is – een beker oppakken – vereist heel veel coordinatie. Onbewust maak je een inschatting van wat erin zit, hoeveel de beker weegt, hoe hij reageert op het draaien van je pols (impulsmoment), welke ruimte je ledematen innemen tijdens de bewegingen, welke objecten daarbij mogelijk in de weg zitten of gaan zitten, etc.
Zolang er geen nieuwe doorbraak in AI komt denk ik dat de meerwaarde voor de industriële markt beperkt is. Militair zullen er toepassingen zijn, maar ik denk niet dat het de biljoenenmarkt is waarover gesproken wordt.
Thuisgebruik
Waar de menselijke robotvorm zich beter voor leunt is thuisgebruik. In de jaren 80 zagen ze dat zo voor zich. Van Optimus zal er ongetwijfeld afzet zijn voor thuisgebruik, maar ook hier heb ik mijn vraagtekens. Allereerst: hoeveel mensen kunnen zich zo'n robot veroorloven? Musk had het over een prijs 20-30k$. Als je daarop de "zijn schatting wordt altijd 50% duurder"-factor toepast (wie herinnert zich nog de 40k$ Cybertruck) dan heb je het over de prijs van een gloednieuwe Audi A4. Hoeveel gezinnen kunnen dat zich verloorloven om "erbij" te hebben, zodat ze niet zelf de vaatwasser hoeven uit te ruimen, of de was te doen?
Naast kosten zijn er de praktische nadelen waar weinigen bij stil lijken staan. We hebben een romantisch beeld omdat films alleen de voordelen laten zien. Heb je weleens zonder een steekkarretje een wasmachine verplaatst? Als Optimus ergens vast zit, uitglijdt, de software vastloopt, de batterij ineens van 15% naar 0% gaat, een van de vele servomotoren of actuatoren dienst weigert, een camera uitvalt of bevlekt is, of er iets anders mis gaat, dan zit je met 75kg aan puntig dood staal ergens in je huis. Ga je dat even verplaatsen, met het risico dat ie ineens weer beweegt? Je zult elke keer specialistische monteurs (meervoud, want één techpersoon kan hem niet dragen) moeten laten langskomen. Kassa.
Terug naar die wasmachine: wat als je hem van de trap afgooit? Of door de keuken weet te smijten? Elke keer als de robot valt hebt je zo 5.000 Euro aan schade te pakken. Nog los van het brandgevaar als de batterij tijdens een val onopgemerkt beschadigd raakt.
Of nog erger: wat als de robot op je hond of baby valt? Wat als je 8-jarige zoontje met zijn vriendjes enthousiast omheen rent, of dingen gooit, en de robot op hem valt? Wordt ie uitgerust met zeven-punts airbags? Wat er mis kan gaan met kokend water, hete koffie, messen, en pistolen (de VS heeft meer vuurwapens dan inwoners) kun je je zelf wel voorstellen.
Hij moet dus meer dan 99,999% van de tijd foutloos werken en begrijpen wat een gevaarlijke situatie kan opleveren. Je zult er een verzekering voor willen of moeten afsluiten, net als voor auto’s.
Tussen deze risico’s, monteurkosten, jaarlijks onderhoud, verzekering, en aanschafprijs kun je een minimumloonwerk(st)er voor behoorlijk wat uur inhuren om hetzelfde sneller, socialer en veiliger te doen (zolang je ze maar niet de honden laat opeten, wat schijnt te gebeuren!)
Deze nadelen moeten op een of andere manier teniet worden gedaan. De enige manier waarop ik denk dat Optimus significant geld oplevert t.o.v. hun huidige $100B autoverkoop is als Tesla met hun hype de markt ervoor weet te creeëren.
Productontwikkelingssnelheid
Ik denk dat er nog een paar hype cycles nodig zijn voordat het echt een vaart neemt. De senioren onder ons herinneren zich nog de hype rondom 3D-brillen in de jaren 90. Dat werd een flop; de technologie was nieuw, maar nog niet goed genoeg. Rond 2015 kwam een nieuwe cyclus tot leven, nu met betere specs. Het product is inmiddels goed, maar de massa-adoptie waarop Zuckerberg miljarden heeft ingezet bleef uit. Al met al heeft het ~25 jaar geduurd tot de markt volwassen genoeg is geworden voor een miljard aan omzet.
Elektrische auto’s, dan. Ze waren er uiteraard al sinds eind 19e eeuw. Van moderne EV’s kwamen de eerste prototypes in de jaren 90, de eerste serieuze commerciële versie sindsdien kwam in de vorm van de Tesla Roadster in 2008 op de markt. De eerste serieuze productafzet begon in 2012 met de Model S. Het heeft vervolgens echter nog tot 2018 geduurd voordat échte massaproductie op gang kwam, en er meer dan een miljoen EV’s verkocht waren. Het heeft echter, zelfs met subsidies, tot 2020 geduurd voordat de eerste winst werd gedraaid. Dat kwam natuurlijk deels door agressieve groei ten koste van winst, maar dat zal bij Optimus niet anders zijn.
Desktopcomputers: Bill Gates wilde sinds midden jaren 80 een desktop in elk huishouden, en rond het begin van dit millenium was dat gelukt: zo’n 20 jaar later. Voor mobiele telefoons heeft het tien jaar geduurd voor we van "koelkast" naar "mobieltje" gingen. De evolutie van mobiel naar smartphone heeft vervolgens nog eens zo’n tien jaar geduurd. Bij elkaar duurde het 20 jaar.
Voor Optimus is de vraag derhalve: wanneer kan er serieus geld aan verdiend worden? Wanneer zal dit groter zijn dan de winst uit automotive? Als we optimustisch aannemen dat de robot vandaag een uniek, zeer breed gewild en volwassen product is zoals de Model S in 2012, zelfs dan is massa-adoptie nog minstens vijf jaar verwijderd, en winst nog een paar jaar daarna. Maar momenteel zitten we nog niet eens op 2008 Roadster (eerste commerciële versie voor early adopters) niveau. Als je de status van concurrenten meetelt misschien wel. Daarnaast zal de winst uit Tesla’s automotive tak niet stil staan, dus de verwachting dat Optimus binnen vijf of zelfs tien jaar iets vergelijkbaars oplevert vind ik niet heel realistisch.
Dan heb ik het nog niet eens over de huidige deglobalisatietrend. Het grootste productieland is China, gaan die al hun fabrieken willen uitrusten met een VS-gebaseerde robot? Gaat dat lukken met tegen die tijd ongetwijfeld enorme wederzijdse importtarieven?
Technologie
De verwachting van velen is dat het gebrek aan robotintelligentie via LLMs en FSD-tech ingevuld kan worden. Over die eerste twijfel ik niet. De tweede is een grote onbekende. Los van dat FSD een onbekende leverdatum heeft, is er een groot verschil tussen verkeersgedrag voorspellen op basis van miljarden kilometers in een wereld met duidelijke regels versus fabriekswerk en huisarbeid uitvoeren. De vooruitgang in autonome besturing van auto’s is veelbelovend, maar ik herinner mij nog goed in 2015 dat “je over drie jaar geen auto met een stuur meer kan kopen”. Ik weet nog goed dat minister Schultz van van Infrastructuur en Milieu in 2014 groots aankondigde dat zelfrijdende vrachtwagenconvoys getest werden, en zei: “De ontwikkelingen van de zelfrijdende voertuigen gaan snel. Als je de nieuwe technieken in sommige auto’s ziet dan kun je zeggen dat de transitiefase al begonnen is”. Van die vrachtwagenconvoys heb ik nooit meer wat van gehoord, want “het bleek toch te moeilijk” is geen sexy nieuws. Musk zei in 2017 over convoy FSD: “This is something we’re confident we can do today 10 times safer than a human driver. I want to be clear: this is something we can do now!"
Wat wel in het voordeel van Optimus, en diens concurrenten, kan uitpakken is de enorme vergrijzing die eraan komt in de westerse wereld. De vraag naar automatisering zal toenemen. Het lastige is dat we moeilijk kunnen voorspellen hoe de mens wordt vervangen. Als de tech er is kan je een kassiere vervangen door een mensvormige robot, maar een zelfscanapparaat is ontzettend veel goedkoper en efficiënter.
In de zorg liggen hier misschien meer kansen. Het lastige is dat een zorgrobot nog weer een orde grootte uitdagender is dan een huisrobot. Mijn moeder heeft in de zorg gewerkt, en je wil niet weten hoeveel (sexuele) agressie er van oudjes komt. Gaat zo'n ding een schreeuwende bejaarde kunnen douchen, of z'n achterste kunnen afvegen zonder hem een onbedoelde stoma te geven?
Musk
Tot slot de laatste factor die prijsbepalend is. Musk weet investeerders als geen ander aan te trekken. Holders van TSLA zijn loyaal, soms tot aan het cultachtige toe. De plotse stijging van ~$250 naar ~$410~$370 is volledig aan hem toe te schrijven: all-in gaan op Trump was een bewuste zet (al schreef hij een paar jaar terug nog dat Trump te oud was voor een 2e termijn, dus heel ver vantevoren had hij het niet gepland. Maar mogelijk vindt hij de komende jaren nog andere, onverwachte bronnen van waardestijgingen.
De manier waarop Musk bepalend is voor de waarde kan ook een risico zijn. Hij kan door eigen toedoen nog meer imageoschade lijden via iets als een Hitlergroet, al lijkt ook laatstegenoemde weinig uit te maken. Wat wel kan gebeuren is dat zijn geloofwaardigheid bij investeerders verder in het geding komt, aangezien de lijst met gemiste beloftes groeit:
• Semi die in 2019 geleverd zou worden
• Roadster II die in 2020 zou worden geleverd met 200 kWh accu
• The Loop (geflopt)
• Hyperloop (geflopt)
• FSD in 3 months maybe, definitely 6..
• Twitter dat onder zijn leiding 80% waarde heeft verloren in 2 jaar tijd
Dan is er nog de belangenverstrengeling waarin engineers en hardware van Tesla naar xAI wordt verplaatst. Voor hem een logische zet, aangezien hij ~20% van Tesla bezit en, ik neem aan, veel meer van xAI, dus Musk's vermogen heeft er meer baat bij als die laatste in waardering stijgt. Tot slot is focus is een vraagteken: hij is CEO bij vijf bedrijven, druk betrokken met politiek zowel in de VS als andere landen, en stuurt gemiddeld 68 tweets per dag.
De scheidingslijn tussen brilliant en idioot is een fijne, en hij danst erop. Er kan een moment komen dat zijn geloofwaardigheid ineens verdwenen is. Het lastige is dat niemand weet wanneer de schade gedaan is. Je krijgt geen notificatie als je voorbij the point of no return gaat; pas als het te laat is weet je het. Tot op een jaar terug was er nog genoeg vraag naar zijn auto’s, dus of de imagoschade was niet groot, of de vraag was zo groot dat het zelfs met een flinke deuk er toch nog goed uitzag. Maar op het moment dat je flinke tegenwind krijgt omdat je je doelgroep tegen je in het harnas hebt gejaagd is het te laat. Reputatie komt te voet en gaat twitterend te paard.
Het is een belangrijk punt. Apple heeft een aantal markten zelf gemaakt met “first mover advantage”. Nadat concurrenten met vergelijkbare producten kwamen, hadden ze nog steeds twee USPs om hogere prijzen te rechtvaardigen: ecosysteem en reputatie. Een iPhone heeft status. Tesla had die laatste ook; het merk had echt aanzien. Je kan die sfeer van innovator zelfs nu nog heel duidelijk proeven tijdens hun Model S Delivery Day in 2012. Dit voelde echte magisch, en dat zie je nu nog terug. Interessant om terug te zien dat het toen nog geen one-man-show was. Inmiddels is die magische reputatie systematisch door het slijk gehaald door een serie van ongedwongen fouten. Momenteel loopt er op GoT zelfs een topic over (Welke auto kun je nog politiek correct kopen?)
Mogelijk is het reputatierisico echter niet zo groot. Je kan stellen dat sinds het debacle van Twitter kopen zijn geloofwaardigheid dusdanig door het putje is gegaan dat hij wel iets heel geks moet doen om verder gezichtsverlies te lijden. Hoeveel maakt het nog uit als je loyale aanhangers toch wel blijven, en er financieel bij gebaat zijn om de koers hoog te houden? It’s not a car company, it’s an energy/self-driving/tech/battery/automation/AI/Robotics company; er is steeds weer wat nieuws om te voorkomen dat de PE gaat naar wat andere automotives hebben. En dat heeft prima gewerkt.
Ik las laatst een topic van TSLA-investeerders of Musk nog CEO moet blijven. Daarin werd terecht het punt gemaakt: een aandeel TSLA is in feite een aandeel in Musk. Ook al zou hij, hypothetisch, geen seconde meer aan Tesla besteden en alleen maar bezig zijn ketamine-gedreven tweets en gaming streams - het maakt niet uit. Zonder hem valt de waarde terug naar die van een automotivebedrijf, waarmee ongeveer een biljoen aan waarde verdampt. Investeerders zitten met hem in een gouden Kehlsteinhauskooi.
Momenteel heeft Musk nog "the touch of Midas", en voor investeerders is dat, terecht, het enige dat telt.
Onbekenden
Even terug naar 2022. Wie had destijds gedacht dat een alliantie met Trump de prijs in een week tijd bijna zou verdubbelen? Ik heb er niemand over gehoord noch erover gelezen. De wereld laat zich niet voorspellen.
Leuk, dat 165k$ waardeonderzoek van Goldman Sachs. Een 20-pagina tellend verslag met DCF-modellen, marktonderzoek, marginverbeteringen, fabriekswaardes, verticale integratie, energietrends en renteontwikkelingen. Uiteindelijk kwam er een getal uit: een price target van $280 voor eind 2024. Je kan ermee zeggen dat je je DD hebt gedaan, maar het hele onderzoek is poep, omdat het nooit de onbekende onbekende kan vatten. In dit geval Musk (L) Trump; eerder was het COVID, de oorlog in Ukraine, chiptekort, de grote inflatie, de huizencrisis; noem het maar. Achteraf hebben we allemaal de wijsheid in pacht.
Een ander mooi voorbeeld: META stond op $95 eind 2022 door verzadigde groei, sterk afgenomen EBITDA, VR als bodemloze geldput, gebrek aan vertrouwen in de markt door renteverhogingen, en de reputatie dat Facebook voor bejaarden is. Momenteel is de koers nabij ATH, rond $690. Roep maar als je dat destijds zag in je kristallen bol. Ik niet, in ieder geval.
Getallen!
Op naar de bierviltjesberekening.
Wat is de autoverkoop waard?
Automotive P/E is meestal rond de 5. De huidige PE ttm is 200, en de aandeelprijs $404, dus automotive TSLA zou zo’n $10 waard zijn.
Wat is FSD waard?
Uber heeft ~40B in omzet met ongeveer de helft van de markt, dus TAM is ~$80B. Optimistisch aangenomen dat Tesla dit volledig zelf krijgt, en er niets gaat naar de kopers van hun auto's, of naar concurrenten: met 75% (optimistisch!) brutomarge is dit $60B winst. Als je hier een P/E van 20 op toepast krijg je $1.2T aan market cap, met een prijs van $370. Tel je automotive hierbij op dan kom op $380 uit.
Anders gezegd: het lijkt reeds ingeprijsd dat ze 100% wereldwijd autonoom taxi-aandeel krijgen met enorme winstmarges. Of een enorme opbrengst van Optimus.
Als ze overigens reeds de hele markt hebben met enorme winstmarges, dan is er weinig groeiruimte over, en vooral downside-risico. De hypothetische P/E van 20 is derhalve behoorlijk optimistisch.
Wat is Optimus waard?
Een getal hangen aan Optimus vind ik lastig, omdat de markt ervoor nog niet bestaat. Musk zelf noemt $10T in omzet. Wel kan ik andersom rekenen: wat is er b.v. nodig om een $300 aandeelprijs te rechtvaardigen? Dit komt overeen met een market cap van ongeveer $1T. Welke P/E kun je voor deze tak verwachten? Kijkend naar bedrijven die industrieële machinerie leveren vind ik:
Farm & Heavy Construction Machinery: 15
Auto parts: 16
Electrical Equipment & Parts: 19
Oil & Gas Equipment & Services: 16
Uitgaand van een P/E van 20 heb je zo’n $50B winst nodig voor de $300 aandeelprijs. Wat voor marge kun je op Optimus verwachten? Je hebt batterijproductie nodig (hebben ze), servomotoren, actuatoren, metalen onderdelen, software met vele manuren aan training, remote operators, monteurs, sales en service.
Inkomsten: ik verwacht dat het naast aanschaf ook zal werken met abbonementen. Hij kan stofzuigen, maar wil je de laatste AI-stofzuig-module, die op echte huizen getraind is, en ook onder het bed stofzuigt? Da's $50/maand extra. Wil je dat hij ook kan strijken? Die module is $40/maand. Dit kan goed geld opleveren, zolang de vraag er is.
Mogelijk kun je korting krijgen als je de data die Optimus via de camera en microfoon binnenkrijgt over de gezinsleden door laat verkopen. Wanneer is de stofzuiger aan vervanging toe, benoemt de jongste steeds speelgoedmerk Y (X maakt nog geen speelgoed), of zijn ze gestressed en daarmee vatbaar voor reclame voor een vakantiereis? Hoeveel vermogen de klant heeft kan de robot ook deduceren, dus de data is zeer waardevol. In hoeverre dit alles gewenst is vanuit privacyoogpunt is een ander vraagstuk. Besef je echter dat wat er momenteel aan datahandel plaatsvindt 20 jaar terug ook niet als acceptabel werd verwacht.
Stel dat de netto winstmarge op Optimus een gigantische 25% is. Ze zouden dan $200B aan jaarlijkse omzet uit Optimus moeten halen. Dat zou overeenkomen met tweemaal de omzet uit robotproductie als voor auto’s momenteel, en kost zelfs met explosieve groei een decennium om zowel qua markt als productiecapactiteit, distributie en support op te bouwen. De Capex van 2023 lag rond de ~$9B, waarvan het leeuwendeel voor automotive zal zijn geweest.
En zelfs in het geval dat dit alles gelukt is rond 2030 of 2035, dan heb je vijf of tien jaar weinig of geen rendement gehad, want het is al die tijd al ingeprijsd. Daar staat tegenover dat er vast nieuwe productaankondigingen komen die verdere stijging in de hand werken. Misschien wordt X de “everything app”. Misschien wordt Musk POTUS door een wijziging dat niet-VS-geboren mensen ook verkozen mogen worden.
Wat nu wel duidelijk is, is dat TSLA all-in is op FSD en Optimus. Voorheen was er nog de illusie dat de 50% automotive CAGR tot 2030 vol te houden was.
De energietak heb ik niet meegenomen omdat het mij niet duidelijk is welk deel van de omzet, winst en groei daaruit komt, noch wat de potentie en marges zijn bij verdere groei. Misschien onderwaardeer ik het aandeel hierdoor. Mogelijk kunnen anderen dit verder uiteenzetten. Onderbuikgevoel: het gaat om relatief basale producten waarop de concurrentie fel is. Tevens concurrereert Tesla energy met hun automotive batterijproductie.
offtopic:
Dat is tevens een reden waarom ik vermoed dat de ontwikkeling van de Tesla Semi weinig haast krijgt: het kost ~10x de accucapaciteit van een personenauto maar levert lang niet 10x de marge op.
Dat is tevens een reden waarom ik vermoed dat de ontwikkeling van de Tesla Semi weinig haast krijgt: het kost ~10x de accucapaciteit van een personenauto maar levert lang niet 10x de marge op.
Samenvattend
Er is enorm veel verwachting ingeprijsd. Maar dat vond ik een paar jaar terug ook, en de koers is bijna verdubbeld, dus wat weet ik? In mijn eerdere post was ik uitgestapt vanwege een gebrek aan vertrouwen zowel in het aandeel, als in uberhaupt individuele aandelen kunnen voorspellen. Mijn vertrouwen in die laatste stelling is sindsdien alleen maar sterker geworden. Evenals de pijn van het verlies. Het is als poker: je kan de beste strategie uitvoeren, en toch hard onderuit gaan.
En toch blijft het leuk om ermee bezig te zijn.
:strip_icc():strip_exif()/u/352364/crop5ec2a09430148_cropped.jpeg?f=community)
Dit moet de langste post zijn die ik ooit op Tweakers heb gezien in 15 jaar, bedankt voor de samenvatting:
Even mijn oneindige wijsheid van december 2022 citeren:
Murphy78 in "Beleggen op de beurs in de praktijk - Deel 11"
[...]
Intussen is TSLA zo’n 250% gestegen; ik heb de plank gigantisch misgeslagen. Noem het overgewaardeerd, maar het is wat het is. Als je een aandeel - of de markt - wil timen is het niet genoeg om correct zijn. Je moet tweemaal correct zijn. Uiteraard zijn de meeste niet bezig met timen, dat is een vies woord. Het gaat om gewogen beslissingen op basis van bedrijfseconomische resultaten, marktverwachtingen, macro-economische ontwikkelingen, en soms portfolio-herbalancering. Dure woorden ten spijt, vaak komt het alsnog neer op het aandeel timen.
Wat zou momenteel een realistische prijs van TSLA zijn? Een hoop factoren zijn subjectief. Ik trap dit stuk af met het meetbare: de omzet in de automarkt.
Omzet
In 2021 werd er gezegd dat 50% CAGR t/m 2030 met 30% marge realistisch was. Dat zijn zo'n 20M autos per jaar. Ofschoon dat geloof van meet af aan al enige toewijding vereiste, werd al in 2023 duidelijk dat de 50% CAGR niet was gehaald. De helende narratief was dat 50% niet elk jaar hoeft; het hoeft slechts te middelen naar 50%. Nu de auto-omzet over 2024 zelfs gekrompen is wordt over de 50% groei geen woord meer gerept; alle focus is verschoven naar Trump, FSD en Optimus.
Wat zijn die factoren waard? Ik zal eerst prijsagnostische ( (c) Writser) overwegingen uiteenzetten, daarna zal ik e.e.a. rekenkundig onderbouwen.
Trump
De markt vindt het aandeel ~60%~50% meer waard sinds Trump herkozen is. De corruptievoordelen zijn duidelijk, maar er zijn behoorlijk wat risico’s en nuances. In hoeverre is regulering de bottleneck voor het realizeren van FSD? Wat subsidies betreft: bij het Biden-kabinet was er reeds een subsidie van gemiddeld $6k per verkochte Tesla. Het lijkt waarschijnlijk dat dit geschrapt wordt. Verder kan de Musk-Trump-alliantie snel verzwakken of zelfs wegvallen tussen hun twee grote ego’s. Tot slot kan Trump een handelsoorlog beginnen, met als mogelijke gevolgen: vergeldende importtarieven uit andere landen (drukt Tesla’s marges), een recessie (drukt de omzet), en kritische grondstoffen kunnen als onderhandeling worden gebruikt (drukt de productie). Wel denk ik dat Musk nu meer overheidscontracten voor raketontwikkeling richting Mars kan binnenhalen, maar dat komt op conto van SpaceX.
FSD
Tesla is al sinds ~2019 de enige autofabrikant die serieuze omzet draait op basis van autonoom rijden, via de $10k FSD-optie. Wanneer verwacht je dat FSD echt werkt, en het grote geld gaat opleveren? Wat zijn de barrieres?
Acceptatie: mogelijk accepteren mensen robotgedreven auto-ongelukken niet goed, zelfs wanneer die minder frequent zijn dan het menselijke equivalent.
Aansprakelijkheid: zolang het ze een level 2 systeem leveren ligt die volledig bij de bestuurder, maar bij level 4/5 – wat Musk ambieërt – zal deze bij het bedrijf komen te liggen.
Haalbaarheid: Wat als FSD fundamenteel niet mogelijk is zonder LiDAR, radar, en/of mapping? Heeft Tesla z'n eigen graf gegraven door deze technologieën koppig te weigeren? Concurrenten met die technologieën zijn reeds verder gevorderd: Mercedes en BMW hebben op bepaalde gebieden gecertificeerd level 3 tot 95 km/h en 60km/h, respectievelijk. Waymo verkoopt momenteel al 150.000 autonome ritten per week.
Je kan echter ook redeneren dat dit juist Tesla’s sterkte is: als ze FSD realizeren zonder LiDAR dan kunnen ze als enige met lage productiekosten FSD uitrollen. Ze hebben dan een uniek concurrentievoordeel dat mogelijk niet zomaar ingehaald wordt.
Robotaxi
Wat zullen de robotaxi-marges zijn? Welk deel gaat verloren aan aansprakelijkheidskosten, bergingskosten voor vastgelopen voertuigen (een vuile camera kan genoeg zijn), remote operators die eventueel moeten ingrijpen, opslag- en schoonmaakdepots, en andere kosten?
offtopic:
Er zijn mensen van mening dat autobezit en files iets van het verleden wordt. Ik zie dat anders. Ik dat de meerderheid van de mensen op de bonnefooi wil kunnen vertrekken in hun eigen auto. Sommige zullen hun auto part-time als robotaxi inzetten, maar een groot deel zal niet in de scheten en afval van willekeurige anderen willen zitten.
Files: de transportbehoefte zal altijd pieken van 7 tot 8 uur ‘s ochtends en van 5 tot 6 uur ‘s avonds. Deze files zullen blijven. Robotaxi’s zullen, net als mensen, meer afstand houden bij regen, sneeuw, mist, etc. De invloed van kleinere volgafstand op filevorming is zeer klein t.o.v. de invloed van de autodichtheid, speel er maar eens mee in een simulator.
Mogelijk wordt het juist erger nog: als men geen eigen auto meer heeft zullen miljoenen auto’s eerst, na opgeladen te zijn, van depot naar het huis van de klant rijden, dan naar kinderopvang en werk, om hetzelfde dubbele in de middag te herhalen. Het aantal kilometers dat een auto aflegt per vervoerde persoon neemt juist toe, en daarmee mogelijk ook de drukte op de weg. Theoretisch kan tijdens de ophaalrit van depot naar huis deels iemand vervoerd worden, maar realistisch gezien is de vervoersvraag die op de route ligt buiten de spits dermate klein dat dit slechts een fractie van de ritten zal zijn.
Op het eerste gezicht zou je zeggen dat bij robotaxi’s het totaal aantal benodigde auto’s afneemt, omdat ze efficienter kunnen worden ingezet. De gemiddelde auto staat tenslotte 95% van de tijd stil. Het probleem is echter dat het aantal benodigde auto’s puur wordt bepaald wordt door de behoefte tijdens de spits. Alle capaciteit buiten de spits is nutteloos, net als de twee extra banen op een snelwegen ‘s middags en ‘s nachts. Dit is voor Tesla uiteraard positief, want een afname in benodigde auto’s zou de omzet reduceren.
Licensering
FSD licenseren aan andere fabrikanten kan lucratief zijn, maar men lijkt ervanuit te gaan dat het systeem “plug and play” is. Ik denk dat wordt onderschat hoe lastig zo’n systeem overdraagbaar is op andere auto’s. Deze zouden met dezelfde cameras op dezelfde plekken moeten worden uitgerust (significante gevolgen voor het ontwerp en productie), en ingeleerd moeten worden op de eigenschappen van de nieuwe auto:dimensies, rijgedrag, etc. Voor de eerste 99% zal dit wellicht snel gaan, maar de laatste vier negens zal een uitdaging zijn. Ter illustratie: het heeft behoorlijk wat tijd gekost voordat de huidige vorm van supervised FSD op de Cybertruck werkte, ondanks dat dit vanaf het begin in het ontwerp zat.
Tevens is er natuurlijk de vraag: wil je FSD wel licenseren als je de eerste bent?
Optimus
De huidige robots zijn ontworpen voor specifieke taken en voeren die taken heel goed uit, dus het is moeilijk om die te vervangen door een robot voor algemene doeleinden. Bedrijven als Unitree (YouTube: Unitree B2-W Talent Awakening! 🥳) en Boston Dynamics (YouTube: Boston Dynamics' amazing robots Atlas and Handle) zijn jaren verder gevorderd, maar hun omzet is niet meer dan een paar honderd miljoen per jaar. Tesla’s AI wordt hier gezien als het USP van Optimus. Mogelijk wordt dat het geval, maar het enige dat Tesla tot nu toe heeft gedemonstreerd zijn grotendeels voorgeprogrammeerde bewegingen, en remote operation. Daarnaast heeft Deepseek aangetoond hoe kwetsbaar een AI-voorsprong is. Het idee van een "Tesla AI Moat" staat op losse schroeven, in tegenstelling tot b.v. ASML's EUV-technologie die niet zomaar kan worden ingehaald.
Waarom is de menselijke vorm uberhaupt gewenst? Een specifieke taak zo snel mogelijk uitvoeren wordt al lang en breed gedaan via diverse robotarmen en andere statische oplossingen. Mobiel zijn is doorgaans geen vereiste, en als dat wel zo is dan is tweebenige locomotie bijna altijd minder efficient dan het gebruik van wielen. Het leren van specifieke taken waarbij je mobiel moet zijn vergt tijd en training. Stel dat je Optimus perfect hebt geleerd dozen te sorteren en stapelen, denk je dat de robot dan zo snel is als b.v. deze robot van BD die er specifiek voor gemaakt is? Mogelijk krijgt Optimus een workaround waarbij hij kan switchen naar zuignappen i.p.v. handen. En opklikbare rolschaatsen?
Deze video van concurrent Figure illustreert mijn punt. Vanuit technologisch standpunt is het erg mooi, maar met wielen, of met simpleweg een statische robotarm heb je een veel goedkopere en snellere oplossing. De meerwaarde van de menselijke vorm is veelzijdigheid, maar productiemedewerkers zijn behoorlijk beperkt in hun takenpakket. Het gaat bijna altijd om een specifieke set van repetitieve taken. Bij een humanoid robot krijg ik heel erg het idee van jack of all trades, master at none.
De enige manier waarop de menselijke vorm meerwaarde heeft is als je onze motoriek en intelligentie eraan toevoegt. Ik denk dat daarvoor meerdere doorbraken in AI nodig zijn, en jaren, zo niet decennia aan ontwikkeling. Iets dat voor ons triviaal is – een beker oppakken – vereist heel veel coordinatie. Onbewust maak je een inschatting van wat erin zit, hoeveel de beker weegt, hoe hij reageert op het draaien van je pols (impulsmoment), welke ruimte je ledematen innemen tijdens de bewegingen, welke objecten daarbij mogelijk in de weg zitten of gaan zitten, etc.
Zolang er geen nieuwe doorbraak in AI komt denk ik dat de meerwaarde voor de industriële markt beperkt is. Militair zullen er toepassingen zijn, maar ik denk niet dat het de biljoenenmarkt is waarover gesproken wordt.
Thuisgebruik
Waar de menselijke robotvorm zich beter voor leunt is thuisgebruik. In de jaren 80 zagen ze dat zo voor zich. Van Optimus zal er ongetwijfeld afzet zijn voor thuisgebruik, maar ook hier heb ik mijn vraagtekens. Allereerst: hoeveel mensen kunnen zich zo'n robot veroorloven? Musk had het over een prijs 20-30k$. Als je daarop de "zijn schatting wordt altijd 50% duurder"-factor toepast (wie herinnert zich nog de 40k$ Cybertruck) dan heb je het over de prijs van een gloednieuwe Audi A4. Hoeveel gezinnen kunnen dat zich verloorloven om "erbij" te hebben, zodat ze niet zelf de vaatwasser hoeven uit te ruimen, of de was te doen?
Naast kosten zijn er de praktische nadelen waar weinigen bij stil lijken staan. We hebben een romantisch beeld omdat films alleen de voordelen laten zien. Heb je weleens zonder een steekkarretje een wasmachine verplaatst? Als Optimus ergens vast zit, uitglijdt, de software vastloopt, de batterij ineens van 15% naar 0% gaat, een van de vele servomotoren of actuatoren dienst weigert, een camera uitvalt of bevlekt is, of er iets anders mis gaat, dan zit je met 75kg aan puntig dood staal ergens in je huis. Ga je dat even verplaatsen, met het risico dat ie ineens weer beweegt? Je zult elke keer specialistische monteurs (meervoud, want één techpersoon kan hem niet dragen) moeten laten langskomen. Kassa.
Terug naar die wasmachine: wat als je hem van de trap afgooit? Of door de keuken weet te smijten? Elke keer als de robot valt hebt je zo 5.000 Euro aan schade te pakken. Nog los van het brandgevaar als de batterij tijdens een val onopgemerkt beschadigd raakt.
Of nog erger: wat als de robot op je hond of baby valt? Wat als je 8-jarige zoontje met zijn vriendjes enthousiast omheen rent, of dingen gooit, en de robot op hem valt? Wordt ie uitgerust met zeven-punts airbags? Wat er mis kan gaan met kokend water, hete koffie, messen, en pistolen (de VS heeft meer vuurwapens dan inwoners) kun je je zelf wel voorstellen.
Hij moet dus meer dan 99,999% van de tijd foutloos werken en begrijpen wat een gevaarlijke situatie kan opleveren. Je zult er een verzekering voor willen of moeten afsluiten, net als voor auto’s.
Tussen deze risico’s, monteurkosten, jaarlijks onderhoud, verzekering, en aanschafprijs kun je een minimumloonwerk(st)er voor behoorlijk wat uur inhuren om hetzelfde sneller, socialer en veiliger te doen (zolang je ze maar niet de honden laat opeten, wat schijnt te gebeuren!)
Deze nadelen moeten op een of andere manier teniet worden gedaan. De enige manier waarop ik denk dat Optimus significant geld oplevert t.o.v. hun huidige $100B autoverkoop is als Tesla met hun hype de markt ervoor weet te creeëren.
Productontwikkelingssnelheid
Ik denk dat er nog een paar hype cycles nodig zijn voordat het echt een vaart neemt. De senioren onder ons herinneren zich nog de hype rondom 3D-brillen in de jaren 90. Dat werd een flop; de technologie was nieuw, maar nog niet goed genoeg. Rond 2015 kwam een nieuwe cyclus tot leven, nu met betere specs. Het product is inmiddels goed, maar de massa-adoptie waarop Zuckerberg miljarden heeft ingezet bleef uit. Al met al heeft het ~25 jaar geduurd tot de markt volwassen genoeg is geworden voor een miljard aan omzet.
Elektrische auto’s, dan. Ze waren er uiteraard al sinds eind 19e eeuw. Van moderne EV’s kwamen de eerste prototypes in de jaren 90, de eerste serieuze commerciële versie sindsdien kwam in de vorm van de Tesla Roadster in 2008 op de markt. De eerste serieuze productafzet begon in 2012 met de Model S. Het heeft vervolgens echter nog tot 2018 geduurd voordat échte massaproductie op gang kwam, en er meer dan een miljoen EV’s verkocht waren. Het heeft echter, zelfs met subsidies, tot 2020 geduurd voordat de eerste winst werd gedraaid. Dat kwam natuurlijk deels door agressieve groei ten koste van winst, maar dat zal bij Optimus niet anders zijn.
Desktopcomputers: Bill Gates wilde sinds midden jaren 80 een desktop in elk huishouden, en rond het begin van dit millenium was dat gelukt: zo’n 20 jaar later. Voor mobiele telefoons heeft het tien jaar geduurd voor we van "koelkast" naar "mobieltje" gingen. De evolutie van mobiel naar smartphone heeft vervolgens nog eens zo’n tien jaar geduurd. Bij elkaar duurde het 20 jaar.
Voor Optimus is de vraag derhalve: wanneer kan er serieus geld aan verdiend worden? Wanneer zal dit groter zijn dan de winst uit automotive? Als we optimustisch aannemen dat de robot vandaag een uniek, zeer breed gewild en volwassen product is zoals de Model S in 2012, zelfs dan is massa-adoptie nog minstens vijf jaar verwijderd, en winst nog een paar jaar daarna. Maar momenteel zitten we nog niet eens op 2008 Roadster (eerste commerciële versie voor early adopters) niveau. Als je de status van concurrenten meetelt misschien wel. Daarnaast zal de winst uit Tesla’s automotive tak niet stil staan, dus de verwachting dat Optimus binnen vijf of zelfs tien jaar iets vergelijkbaars oplevert vind ik niet heel realistisch.
Dan heb ik het nog niet eens over de huidige deglobalisatietrend. Het grootste productieland is China, gaan die al hun fabrieken willen uitrusten met een VS-gebaseerde robot? Gaat dat lukken met tegen die tijd ongetwijfeld enorme wederzijdse importtarieven?
Technologie
De verwachting van velen is dat het gebrek aan robotintelligentie via LLMs en FSD-tech ingevuld kan worden. Over die eerste twijfel ik niet. De tweede is een grote onbekende. Los van dat FSD een onbekende leverdatum heeft, is er een groot verschil tussen verkeersgedrag voorspellen op basis van miljarden kilometers in een wereld met duidelijke regels versus fabriekswerk en huisarbeid uitvoeren. De vooruitgang in autonome besturing van auto’s is veelbelovend, maar ik herinner mij nog goed in 2015 dat “je over drie jaar geen auto met een stuur meer kan kopen”. Ik weet nog goed dat minister Schultz van van Infrastructuur en Milieu in 2014 groots aankondigde dat zelfrijdende vrachtwagenconvoys getest werden, en zei: “De ontwikkelingen van de zelfrijdende voertuigen gaan snel. Als je de nieuwe technieken in sommige auto’s ziet dan kun je zeggen dat de transitiefase al begonnen is”. Van die vrachtwagenconvoys heb ik nooit meer wat van gehoord, want “het bleek toch te moeilijk” is geen sexy nieuws. Musk zei in 2017 over convoy FSD: “This is something we’re confident we can do today 10 times safer than a human driver. I want to be clear: this is something we can do now!"
Wat wel in het voordeel van Optimus, en diens concurrenten, kan uitpakken is de enorme vergrijzing die eraan komt in de westerse wereld. De vraag naar automatisering zal toenemen. Het lastige is dat we moeilijk kunnen voorspellen hoe de mens wordt vervangen. Als de tech er is kan je een kassiere vervangen door een mensvormige robot, maar een zelfscanapparaat is ontzettend veel goedkoper en efficiënter.
In de zorg liggen hier misschien meer kansen. Het lastige is dat een zorgrobot nog weer een orde grootte uitdagender is dan een huisrobot. Mijn moeder heeft in de zorg gewerkt, en je wil niet weten hoeveel (sexuele) agressie er van oudjes komt. Gaat zo'n ding een schreeuwende bejaarde kunnen douchen, of z'n achterste kunnen afvegen zonder hem een onbedoelde stoma te geven?
Musk
Tot slot de laatste factor die prijsbepalend is. Musk weet investeerders als geen ander aan te trekken. Holders van TSLA zijn loyaal, soms tot aan het cultachtige toe. De plotse stijging van ~$250 naar ~$410~$370 is volledig aan hem toe te schrijven: all-in gaan op Trump was een bewuste zet (al schreef hij een paar jaar terug nog dat Trump te oud was voor een 2e termijn, dus heel ver vantevoren had hij het niet gepland. Maar mogelijk vindt hij de komende jaren nog andere, onverwachte bronnen van waardestijgingen.
De manier waarop Musk bepalend is voor de waarde kan ook een risico zijn. Hij kan door eigen toedoen nog meer imageoschade lijden via iets als een Hitlergroet, al lijkt ook laatstegenoemde weinig uit te maken. Wat wel kan gebeuren is dat zijn geloofwaardigheid bij investeerders verder in het geding komt, aangezien de lijst met gemiste beloftes groeit:
• Semi die in 2019 geleverd zou worden
• Roadster II die in 2020 zou worden geleverd met 200 kWh accu
• The Loop (geflopt)
• Hyperloop (geflopt)
• FSD in 3 months maybe, definitely 6..
• Twitter dat onder zijn leiding 80% waarde heeft verloren in 2 jaar tijd
Dan is er nog de belangenverstrengeling waarin engineers en hardware van Tesla naar xAI wordt verplaatst. Voor hem een logische zet, aangezien hij ~20% van Tesla bezit en, ik neem aan, veel meer van xAI, dus Musk's vermogen heeft er meer baat bij als die laatste in waardering stijgt. Tot slot is focus is een vraagteken: hij is CEO bij vijf bedrijven, druk betrokken met politiek zowel in de VS als andere landen, en stuurt gemiddeld 68 tweets per dag.
De scheidingslijn tussen brilliant en idioot is een fijne, en hij danst erop. Er kan een moment komen dat zijn geloofwaardigheid ineens verdwenen is. Het lastige is dat niemand weet wanneer de schade gedaan is. Je krijgt geen notificatie als je voorbij the point of no return gaat; pas als het te laat is weet je het. Tot op een jaar terug was er nog genoeg vraag naar zijn auto’s, dus of de imagoschade was niet groot, of de vraag was zo groot dat het zelfs met een flinke deuk er toch nog goed uitzag. Maar op het moment dat je flinke tegenwind krijgt omdat je je doelgroep tegen je in het harnas hebt gejaagd is het te laat. Reputatie komt te voet en gaat twitterend te paard.
Het is een belangrijk punt. Apple heeft een aantal markten zelf gemaakt met “first mover advantage”. Nadat concurrenten met vergelijkbare producten kwamen, hadden ze nog steeds twee USPs om hogere prijzen te rechtvaardigen: ecosysteem en reputatie. Een iPhone heeft status. Tesla had die laatste ook; het merk had echt aanzien. Je kan die sfeer van innovator zelfs nu nog heel duidelijk proeven tijdens hun Model S Delivery Day in 2012. Dit voelde echte magisch, en dat zie je nu nog terug. Interessant om terug te zien dat het toen nog geen one-man-show was. Inmiddels is die magische reputatie systematisch door het slijk gehaald door een serie van ongedwongen fouten. Momenteel loopt er op GoT zelfs een topic over (Welke auto kun je nog politiek correct kopen?)
Mogelijk is het reputatierisico echter niet zo groot. Je kan stellen dat sinds het debacle van Twitter kopen zijn geloofwaardigheid dusdanig door het putje is gegaan dat hij wel iets heel geks moet doen om verder gezichtsverlies te lijden. Hoeveel maakt het nog uit als je loyale aanhangers toch wel blijven, en er financieel bij gebaat zijn om de koers hoog te houden? It’s not a car company, it’s an energy/self-driving/tech/battery/automation/AI/Robotics company; er is steeds weer wat nieuws om te voorkomen dat de PE gaat naar wat andere automotives hebben. En dat heeft prima gewerkt.
Ik las laatst een topic van TSLA-investeerders of Musk nog CEO moet blijven. Daarin werd terecht het punt gemaakt: een aandeel TSLA is in feite een aandeel in Musk. Ook al zou hij, hypothetisch, geen seconde meer aan Tesla besteden en alleen maar bezig zijn ketamine-gedreven tweets en gaming streams - het maakt niet uit. Zonder hem valt de waarde terug naar die van een automotivebedrijf, waarmee ongeveer een biljoen aan waarde verdampt. Investeerders zitten met hem in een gouden Kehlsteinhauskooi.
Momenteel heeft Musk nog "the touch of Midas", en voor investeerders is dat, terecht, het enige dat telt.
Onbekenden
Even terug naar 2022. Wie had destijds gedacht dat een alliantie met Trump de prijs in een week tijd bijna zou verdubbelen? Ik heb er niemand over gehoord noch erover gelezen. De wereld laat zich niet voorspellen.
Leuk, dat 165k$ waardeonderzoek van Goldman Sachs. Een 20-pagina tellend verslag met DCF-modellen, marktonderzoek, marginverbeteringen, fabriekswaardes, verticale integratie, energietrends en renteontwikkelingen. Uiteindelijk kwam er een getal uit: een price target van $280 voor eind 2024. Je kan ermee zeggen dat je je DD hebt gedaan, maar het hele onderzoek is poep, omdat het nooit de onbekende onbekende kan vatten. In dit geval Musk (L) Trump; eerder was het COVID, de oorlog in Ukraine, chiptekort, de grote inflatie, de huizencrisis; noem het maar. Achteraf hebben we allemaal de wijsheid in pacht.
Een ander mooi voorbeeld: META stond op $95 eind 2022 door verzadigde groei, sterk afgenomen EBITDA, VR als bodemloze geldput, gebrek aan vertrouwen in de markt door renteverhogingen, en de reputatie dat Facebook voor bejaarden is. Momenteel is de koers nabij ATH, rond $690. Roep maar als je dat destijds zag in je kristallen bol. Ik niet, in ieder geval.
Getallen!
Op naar de bierviltjesberekening.
Wat is de autoverkoop waard?
Automotive P/E is meestal rond de 5. De huidige PE ttm is 200, en de aandeelprijs $404, dus automotive TSLA zou zo’n $10 waard zijn.
Wat is FSD waard?
Uber heeft ~40B in omzet met ongeveer de helft van de markt, dus TAM is ~$80B. Optimistisch aangenomen dat Tesla dit volledig zelf krijgt, en er niets gaat naar de kopers van hun auto's, of naar concurrenten: met 75% (optimistisch!) brutomarge is dit $60B winst. Als je hier een P/E van 20 op toepast krijg je $1.2T aan market cap, met een prijs van $370. Tel je automotive hierbij op dan kom op $380 uit.
Anders gezegd: het lijkt reeds ingeprijsd dat ze 100% wereldwijd autonoom taxi-aandeel krijgen met enorme winstmarges. Of een enorme opbrengst van Optimus.
Als ze overigens reeds de hele markt hebben met enorme winstmarges, dan is er weinig groeiruimte over, en vooral downside-risico. De hypothetische P/E van 20 is derhalve behoorlijk optimistisch.
Wat is Optimus waard?
Een getal hangen aan Optimus vind ik lastig, omdat de markt ervoor nog niet bestaat. Musk zelf noemt $10T in omzet. Wel kan ik andersom rekenen: wat is er b.v. nodig om een $300 aandeelprijs te rechtvaardigen? Dit komt overeen met een market cap van ongeveer $1T. Welke P/E kun je voor deze tak verwachten? Kijkend naar bedrijven die industrieële machinerie leveren vind ik:
Farm & Heavy Construction Machinery: 15
Auto parts: 16
Electrical Equipment & Parts: 19
Oil & Gas Equipment & Services: 16
Uitgaand van een P/E van 20 heb je zo’n $50B winst nodig voor de $300 aandeelprijs. Wat voor marge kun je op Optimus verwachten? Je hebt batterijproductie nodig (hebben ze), servomotoren, actuatoren, metalen onderdelen, software met vele manuren aan training, remote operators, monteurs, sales en service.
Inkomsten: ik verwacht dat het naast aanschaf ook zal werken met abbonementen. Hij kan stofzuigen, maar wil je de laatste AI-stofzuig-module, die op echte huizen getraind is, en ook onder het bed stofzuigt? Da's $50/maand extra. Wil je dat hij ook kan strijken? Die module is $40/maand. Dit kan goed geld opleveren, zolang de vraag er is.
Mogelijk kun je korting krijgen als je de data die Optimus via de camera en microfoon binnenkrijgt over de gezinsleden door laat verkopen. Wanneer is de stofzuiger aan vervanging toe, benoemt de jongste steeds speelgoedmerk Y (X maakt nog geen speelgoed), of zijn ze gestressed en daarmee vatbaar voor reclame voor een vakantiereis? Hoeveel vermogen de klant heeft kan de robot ook deduceren, dus de data is zeer waardevol. In hoeverre dit alles gewenst is vanuit privacyoogpunt is een ander vraagstuk. Besef je echter dat wat er momenteel aan datahandel plaatsvindt 20 jaar terug ook niet als acceptabel werd verwacht.
Stel dat de netto winstmarge op Optimus een gigantische 25% is. Ze zouden dan $200B aan jaarlijkse omzet uit Optimus moeten halen. Dat zou overeenkomen met tweemaal de omzet uit robotproductie als voor auto’s momenteel, en kost zelfs met explosieve groei een decennium om zowel qua markt als productiecapactiteit, distributie en support op te bouwen. De Capex van 2023 lag rond de ~$9B, waarvan het leeuwendeel voor automotive zal zijn geweest.
En zelfs in het geval dat dit alles gelukt is rond 2030 of 2035, dan heb je vijf of tien jaar weinig of geen rendement gehad, want het is al die tijd al ingeprijsd. Daar staat tegenover dat er vast nieuwe productaankondigingen komen die verdere stijging in de hand werken. Misschien wordt X de “everything app”. Misschien wordt Musk POTUS door een wijziging dat niet-VS-geboren mensen ook verkozen mogen worden.
Wat nu wel duidelijk is, is dat TSLA all-in is op FSD en Optimus. Voorheen was er nog de illusie dat de 50% automotive CAGR tot 2030 vol te houden was.
De energietak heb ik niet meegenomen omdat het mij niet duidelijk is welk deel van de omzet, winst en groei daaruit komt, noch wat de potentie en marges zijn bij verdere groei. Misschien onderwaardeer ik het aandeel hierdoor. Mogelijk kunnen anderen dit verder uiteenzetten. Onderbuikgevoel: het gaat om relatief basale producten waarop de concurrentie fel is. Tevens concurrereert Tesla energy met hun automotive batterijproductie.
offtopic:
Dat is tevens een reden waarom ik vermoed dat de ontwikkeling van de Tesla Semi weinig haast krijgt: het kost ~10x de accucapaciteit van een personenauto maar levert lang niet 10x de marge op.
Samenvattend
Er is enorm veel verwachting ingeprijsd. Maar dat vond ik een paar jaar terug ook, en de koers is bijna verdubbeld, dus wat weet ik? In mijn eerdere post was ik uitgestapt vanwege een gebrek aan vertrouwen zowel in het aandeel, als in uberhaupt individuele aandelen kunnen voorspellen. Mijn vertrouwen in die laatste stelling is sindsdien alleen maar sterker geworden. Evenals de pijn van het verlies. Het is als poker: je kan de beste strategie uitvoeren, en toch hard onderuit gaan.
En toch blijft het leuk om ermee bezig te zijn.
:strip_icc():strip_exif()/u/107621/ccicon.jpg?f=community)
Waarom zou je willen beleggen in Tesla? De radicale gedachten van Musk zou een eye opener moeten zijn mijn inziens. Liever 250% missen aan rendement dan dit soort gasten te supporten. Hogere koers is meer vermogen voor hem. Ik heb een EV maar laden bij Tesla...... dat is klaar.:
Even mijn oneindige wijsheid van december 2022 citeren:
Murphy78 in "Beleggen op de beurs in de praktijk - Deel 11"
[...]
Intussen is TSLA zo’n 250% gestegen; ik heb de plank gigantisch misgeslagen. Noem het overgewaardeerd, maar het is wat het is. Als je een aandeel - of de markt - wil timen is het niet genoeg om correct zijn. Je moet tweemaal correct zijn. Uiteraard zijn de meeste niet bezig met timen, dat is een vies woord. Het gaat om gewogen beslissingen op basis van bedrijfseconomische resultaten, marktverwachtingen, macro-economische ontwikkelingen, en soms portfolio-herbalancering. Dure woorden ten spijt, vaak komt het alsnog neer op het aandeel timen.
Wat zou momenteel een realistische prijs van TSLA zijn? Een hoop factoren zijn subjectief. Ik trap dit stuk af met het meetbare: de omzet in de automarkt.
Omzet
In 2021 werd er gezegd dat 50% CAGR t/m 2030 met 30% marge realistisch was. Dat zijn zo'n 20M autos per jaar. Ofschoon dat geloof van meet af aan al enige toewijding vereiste, werd al in 2023 duidelijk dat de 50% CAGR niet was gehaald. De helende narratief was dat 50% niet elk jaar hoeft; het hoeft slechts te middelen naar 50%. Nu de auto-omzet over 2024 zelfs gekrompen is wordt over de 50% groei geen woord meer gerept; alle focus is verschoven naar Trump, FSD en Optimus.
Wat zijn die factoren waard? Ik zal eerst prijsagnostische ( (c) Writser) overwegingen uiteenzetten, daarna zal ik e.e.a. rekenkundig onderbouwen.
Trump
De markt vindt het aandeel ~60%~50% meer waard sinds Trump herkozen is. De corruptievoordelen zijn duidelijk, maar er zijn behoorlijk wat risico’s en nuances. In hoeverre is regulering de bottleneck voor het realizeren van FSD? Wat subsidies betreft: bij het Biden-kabinet was er reeds een subsidie van gemiddeld $6k per verkochte Tesla. Het lijkt waarschijnlijk dat dit geschrapt wordt. Verder kan de Musk-Trump-alliantie snel verzwakken of zelfs wegvallen tussen hun twee grote ego’s. Tot slot kan Trump een handelsoorlog beginnen, met als mogelijke gevolgen: vergeldende importtarieven uit andere landen (drukt Tesla’s marges), een recessie (drukt de omzet), en kritische grondstoffen kunnen als onderhandeling worden gebruikt (drukt de productie). Wel denk ik dat Musk nu meer overheidscontracten voor raketontwikkeling richting Mars kan binnenhalen, maar dat komt op conto van SpaceX.
FSD
Tesla is al sinds ~2019 de enige autofabrikant die serieuze omzet draait op basis van autonoom rijden, via de $10k FSD-optie. Wanneer verwacht je dat FSD echt werkt, en het grote geld gaat opleveren? Wat zijn de barrieres?
Acceptatie: mogelijk accepteren mensen robotgedreven auto-ongelukken niet goed, zelfs wanneer die minder frequent zijn dan het menselijke equivalent.
Aansprakelijkheid: zolang het ze een level 2 systeem leveren ligt die volledig bij de bestuurder, maar bij level 4/5 – wat Musk ambieërt – zal deze bij het bedrijf komen te liggen.
Haalbaarheid: Wat als FSD fundamenteel niet mogelijk is zonder LiDAR, radar, en/of mapping? Heeft Tesla z'n eigen graf gegraven door deze technologieën koppig te weigeren? Concurrenten met die technologieën zijn reeds verder gevorderd: Mercedes en BMW hebben op bepaalde gebieden gecertificeerd level 3 tot 95 km/h en 60km/h, respectievelijk. Waymo verkoopt momenteel al 150.000 autonome ritten per week.
Je kan echter ook redeneren dat dit juist Tesla’s sterkte is: als ze FSD realizeren zonder LiDAR dan kunnen ze als enige met lage productiekosten FSD uitrollen. Ze hebben dan een uniek concurrentievoordeel dat mogelijk niet zomaar ingehaald wordt.
Robotaxi
Wat zullen de robotaxi-marges zijn? Welk deel gaat verloren aan aansprakelijkheidskosten, bergingskosten voor vastgelopen voertuigen (een vuile camera kan genoeg zijn), remote operators die eventueel moeten ingrijpen, opslag- en schoonmaakdepots, en andere kosten?
offtopic:
Er zijn mensen van mening dat autobezit en files iets van het verleden wordt. Ik zie dat anders. Ik dat de meerderheid van de mensen op de bonnefooi wil kunnen vertrekken in hun eigen auto. Sommige zullen hun auto part-time als robotaxi inzetten, maar een groot deel zal niet in de scheten en afval van willekeurige anderen willen zitten.
Files: de transportbehoefte zal altijd pieken van 7 tot 8 uur ‘s ochtends en van 5 tot 6 uur ‘s avonds. Deze files zullen blijven. Robotaxi’s zullen, net als mensen, meer afstand houden bij regen, sneeuw, mist, etc. De invloed van kleinere volgafstand op filevorming is zeer klein t.o.v. de invloed van de autodichtheid, speel er maar eens mee in een simulator.
Mogelijk wordt het juist erger nog: als men geen eigen auto meer heeft zullen miljoenen auto’s eerst, na opgeladen te zijn, van depot naar het huis van de klant rijden, dan naar kinderopvang en werk, om hetzelfde dubbele in de middag te herhalen. Het aantal kilometers dat een auto aflegt per vervoerde persoon neemt juist toe, en daarmee mogelijk ook de drukte op de weg. Theoretisch kan tijdens de ophaalrit van depot naar huis deels iemand vervoerd worden, maar realistisch gezien is de vervoersvraag die op de route ligt buiten de spits dermate klein dat dit slechts een fractie van de ritten zal zijn.
Op het eerste gezicht zou je zeggen dat bij robotaxi’s het totaal aantal benodigde auto’s afneemt, omdat ze efficienter kunnen worden ingezet. De gemiddelde auto staat tenslotte 95% van de tijd stil. Het probleem is echter dat het aantal benodigde auto’s puur wordt bepaald wordt door de behoefte tijdens de spits. Alle capaciteit buiten de spits is nutteloos, net als de twee extra banen op een snelwegen ‘s middags en ‘s nachts. Dit is voor Tesla uiteraard positief, want een afname in benodigde auto’s zou de omzet reduceren.
Licensering
FSD licenseren aan andere fabrikanten kan lucratief zijn, maar men lijkt ervanuit te gaan dat het systeem “plug and play” is. Ik denk dat wordt onderschat hoe lastig zo’n systeem overdraagbaar is op andere auto’s. Deze zouden met dezelfde cameras op dezelfde plekken moeten worden uitgerust (significante gevolgen voor het ontwerp en productie), en ingeleerd moeten worden op de eigenschappen van de nieuwe auto:dimensies, rijgedrag, etc. Voor de eerste 99% zal dit wellicht snel gaan, maar de laatste vier negens zal een uitdaging zijn. Ter illustratie: het heeft behoorlijk wat tijd gekost voordat de huidige vorm van supervised FSD op de Cybertruck werkte, ondanks dat dit vanaf het begin in het ontwerp zat.
Tevens is er natuurlijk de vraag: wil je FSD wel licenseren als je de eerste bent?
Optimus
De huidige robots zijn ontworpen voor specifieke taken en voeren die taken heel goed uit, dus het is moeilijk om die te vervangen door een robot voor algemene doeleinden. Bedrijven als Unitree (YouTube: Unitree B2-W Talent Awakening! 🥳) en Boston Dynamics (YouTube: Boston Dynamics' amazing robots Atlas and Handle) zijn jaren verder gevorderd, maar hun omzet is niet meer dan een paar honderd miljoen per jaar. Tesla’s AI wordt hier gezien als het USP van Optimus. Mogelijk wordt dat het geval, maar het enige dat Tesla tot nu toe heeft gedemonstreerd zijn grotendeels voorgeprogrammeerde bewegingen, en remote operation. Daarnaast heeft Deepseek aangetoond hoe kwetsbaar een AI-voorsprong is. Het idee van een "Tesla AI Moat" staat op losse schroeven, in tegenstelling tot b.v. ASML's EUV-technologie die niet zomaar kan worden ingehaald.
Waarom is de menselijke vorm uberhaupt gewenst? Een specifieke taak zo snel mogelijk uitvoeren wordt al lang en breed gedaan via diverse robotarmen en andere statische oplossingen. Mobiel zijn is doorgaans geen vereiste, en als dat wel zo is dan is tweebenige locomotie bijna altijd minder efficient dan het gebruik van wielen. Het leren van specifieke taken waarbij je mobiel moet zijn vergt tijd en training. Stel dat je Optimus perfect hebt geleerd dozen te sorteren en stapelen, denk je dat de robot dan zo snel is als b.v. deze robot van BD die er specifiek voor gemaakt is? Mogelijk krijgt Optimus een workaround waarbij hij kan switchen naar zuignappen i.p.v. handen. En opklikbare rolschaatsen?
Deze video van concurrent Figure illustreert mijn punt. Vanuit technologisch standpunt is het erg mooi, maar met wielen, of met simpleweg een statische robotarm heb je een veel goedkopere en snellere oplossing. De meerwaarde van de menselijke vorm is veelzijdigheid, maar productiemedewerkers zijn behoorlijk beperkt in hun takenpakket. Het gaat bijna altijd om een specifieke set van repetitieve taken. Bij een humanoid robot krijg ik heel erg het idee van jack of all trades, master at none.
De enige manier waarop de menselijke vorm meerwaarde heeft is als je onze motoriek en intelligentie eraan toevoegt. Ik denk dat daarvoor meerdere doorbraken in AI nodig zijn, en jaren, zo niet decennia aan ontwikkeling. Iets dat voor ons triviaal is – een beker oppakken – vereist heel veel coordinatie. Onbewust maak je een inschatting van wat erin zit, hoeveel de beker weegt, hoe hij reageert op het draaien van je pols (impulsmoment), welke ruimte je ledematen innemen tijdens de bewegingen, welke objecten daarbij mogelijk in de weg zitten of gaan zitten, etc.
Zolang er geen nieuwe doorbraak in AI komt denk ik dat de meerwaarde voor de industriële markt beperkt is. Militair zullen er toepassingen zijn, maar ik denk niet dat het de biljoenenmarkt is waarover gesproken wordt.
Thuisgebruik
Waar de menselijke robotvorm zich beter voor leunt is thuisgebruik. In de jaren 80 zagen ze dat zo voor zich. Van Optimus zal er ongetwijfeld afzet zijn voor thuisgebruik, maar ook hier heb ik mijn vraagtekens. Allereerst: hoeveel mensen kunnen zich zo'n robot veroorloven? Musk had het over een prijs 20-30k$. Als je daarop de "zijn schatting wordt altijd 50% duurder"-factor toepast (wie herinnert zich nog de 40k$ Cybertruck) dan heb je het over de prijs van een gloednieuwe Audi A4. Hoeveel gezinnen kunnen dat zich verloorloven om "erbij" te hebben, zodat ze niet zelf de vaatwasser hoeven uit te ruimen, of de was te doen?
Naast kosten zijn er de praktische nadelen waar weinigen bij stil lijken staan. We hebben een romantisch beeld omdat films alleen de voordelen laten zien. Heb je weleens zonder een steekkarretje een wasmachine verplaatst? Als Optimus ergens vast zit, uitglijdt, de software vastloopt, de batterij ineens van 15% naar 0% gaat, een van de vele servomotoren of actuatoren dienst weigert, een camera uitvalt of bevlekt is, of er iets anders mis gaat, dan zit je met 75kg aan puntig dood staal ergens in je huis. Ga je dat even verplaatsen, met het risico dat ie ineens weer beweegt? Je zult elke keer specialistische monteurs (meervoud, want één techpersoon kan hem niet dragen) moeten laten langskomen. Kassa.
Terug naar die wasmachine: wat als je hem van de trap afgooit? Of door de keuken weet te smijten? Elke keer als de robot valt hebt je zo 5.000 Euro aan schade te pakken. Nog los van het brandgevaar als de batterij tijdens een val onopgemerkt beschadigd raakt.
Of nog erger: wat als de robot op je hond of baby valt? Wat als je 8-jarige zoontje met zijn vriendjes enthousiast omheen rent, of dingen gooit, en de robot op hem valt? Wordt ie uitgerust met zeven-punts airbags? Wat er mis kan gaan met kokend water, hete koffie, messen, en pistolen (de VS heeft meer vuurwapens dan inwoners) kun je je zelf wel voorstellen.
Hij moet dus meer dan 99,999% van de tijd foutloos werken en begrijpen wat een gevaarlijke situatie kan opleveren. Je zult er een verzekering voor willen of moeten afsluiten, net als voor auto’s.
Tussen deze risico’s, monteurkosten, jaarlijks onderhoud, verzekering, en aanschafprijs kun je een minimumloonwerk(st)er voor behoorlijk wat uur inhuren om hetzelfde sneller, socialer en veiliger te doen (zolang je ze maar niet de honden laat opeten, wat schijnt te gebeuren!)
Deze nadelen moeten op een of andere manier teniet worden gedaan. De enige manier waarop ik denk dat Optimus significant geld oplevert t.o.v. hun huidige $100B autoverkoop is als Tesla met hun hype de markt ervoor weet te creeëren.
Productontwikkelingssnelheid
Ik denk dat er nog een paar hype cycles nodig zijn voordat het echt een vaart neemt. De senioren onder ons herinneren zich nog de hype rondom 3D-brillen in de jaren 90. Dat werd een flop; de technologie was nieuw, maar nog niet goed genoeg. Rond 2015 kwam een nieuwe cyclus tot leven, nu met betere specs. Het product is inmiddels goed, maar de massa-adoptie waarop Zuckerberg miljarden heeft ingezet bleef uit. Al met al heeft het ~25 jaar geduurd tot de markt volwassen genoeg is geworden voor een miljard aan omzet.
Elektrische auto’s, dan. Ze waren er uiteraard al sinds eind 19e eeuw. Van moderne EV’s kwamen de eerste prototypes in de jaren 90, de eerste serieuze commerciële versie sindsdien kwam in de vorm van de Tesla Roadster in 2008 op de markt. De eerste serieuze productafzet begon in 2012 met de Model S. Het heeft vervolgens echter nog tot 2018 geduurd voordat échte massaproductie op gang kwam, en er meer dan een miljoen EV’s verkocht waren. Het heeft echter, zelfs met subsidies, tot 2020 geduurd voordat de eerste winst werd gedraaid. Dat kwam natuurlijk deels door agressieve groei ten koste van winst, maar dat zal bij Optimus niet anders zijn.
Desktopcomputers: Bill Gates wilde sinds midden jaren 80 een desktop in elk huishouden, en rond het begin van dit millenium was dat gelukt: zo’n 20 jaar later. Voor mobiele telefoons heeft het tien jaar geduurd voor we van "koelkast" naar "mobieltje" gingen. De evolutie van mobiel naar smartphone heeft vervolgens nog eens zo’n tien jaar geduurd. Bij elkaar duurde het 20 jaar.
Voor Optimus is de vraag derhalve: wanneer kan er serieus geld aan verdiend worden? Wanneer zal dit groter zijn dan de winst uit automotive? Als we optimustisch aannemen dat de robot vandaag een uniek, zeer breed gewild en volwassen product is zoals de Model S in 2012, zelfs dan is massa-adoptie nog minstens vijf jaar verwijderd, en winst nog een paar jaar daarna. Maar momenteel zitten we nog niet eens op 2008 Roadster (eerste commerciële versie voor early adopters) niveau. Als je de status van concurrenten meetelt misschien wel. Daarnaast zal de winst uit Tesla’s automotive tak niet stil staan, dus de verwachting dat Optimus binnen vijf of zelfs tien jaar iets vergelijkbaars oplevert vind ik niet heel realistisch.
Dan heb ik het nog niet eens over de huidige deglobalisatietrend. Het grootste productieland is China, gaan die al hun fabrieken willen uitrusten met een VS-gebaseerde robot? Gaat dat lukken met tegen die tijd ongetwijfeld enorme wederzijdse importtarieven?
Technologie
De verwachting van velen is dat het gebrek aan robotintelligentie via LLMs en FSD-tech ingevuld kan worden. Over die eerste twijfel ik niet. De tweede is een grote onbekende. Los van dat FSD een onbekende leverdatum heeft, is er een groot verschil tussen verkeersgedrag voorspellen op basis van miljarden kilometers in een wereld met duidelijke regels versus fabriekswerk en huisarbeid uitvoeren. De vooruitgang in autonome besturing van auto’s is veelbelovend, maar ik herinner mij nog goed in 2015 dat “je over drie jaar geen auto met een stuur meer kan kopen”. Ik weet nog goed dat minister Schultz van van Infrastructuur en Milieu in 2014 groots aankondigde dat zelfrijdende vrachtwagenconvoys getest werden, en zei: “De ontwikkelingen van de zelfrijdende voertuigen gaan snel. Als je de nieuwe technieken in sommige auto’s ziet dan kun je zeggen dat de transitiefase al begonnen is”. Van die vrachtwagenconvoys heb ik nooit meer wat van gehoord, want “het bleek toch te moeilijk” is geen sexy nieuws. Musk zei in 2017 over convoy FSD: “This is something we’re confident we can do today 10 times safer than a human driver. I want to be clear: this is something we can do now!"
Wat wel in het voordeel van Optimus, en diens concurrenten, kan uitpakken is de enorme vergrijzing die eraan komt in de westerse wereld. De vraag naar automatisering zal toenemen. Het lastige is dat we moeilijk kunnen voorspellen hoe de mens wordt vervangen. Als de tech er is kan je een kassiere vervangen door een mensvormige robot, maar een zelfscanapparaat is ontzettend veel goedkoper en efficiënter.
In de zorg liggen hier misschien meer kansen. Het lastige is dat een zorgrobot nog weer een orde grootte uitdagender is dan een huisrobot. Mijn moeder heeft in de zorg gewerkt, en je wil niet weten hoeveel (sexuele) agressie er van oudjes komt. Gaat zo'n ding een schreeuwende bejaarde kunnen douchen, of z'n achterste kunnen afvegen zonder hem een onbedoelde stoma te geven?
Musk
Tot slot de laatste factor die prijsbepalend is. Musk weet investeerders als geen ander aan te trekken. Holders van TSLA zijn loyaal, soms tot aan het cultachtige toe. De plotse stijging van ~$250 naar ~$410~$370 is volledig aan hem toe te schrijven: all-in gaan op Trump was een bewuste zet (al schreef hij een paar jaar terug nog dat Trump te oud was voor een 2e termijn, dus heel ver vantevoren had hij het niet gepland. Maar mogelijk vindt hij de komende jaren nog andere, onverwachte bronnen van waardestijgingen.
De manier waarop Musk bepalend is voor de waarde kan ook een risico zijn. Hij kan door eigen toedoen nog meer imageoschade lijden via iets als een Hitlergroet, al lijkt ook laatstegenoemde weinig uit te maken. Wat wel kan gebeuren is dat zijn geloofwaardigheid bij investeerders verder in het geding komt, aangezien de lijst met gemiste beloftes groeit:
• Semi die in 2019 geleverd zou worden
• Roadster II die in 2020 zou worden geleverd met 200 kWh accu
• The Loop (geflopt)
• Hyperloop (geflopt)
• FSD in 3 months maybe, definitely 6..
• Twitter dat onder zijn leiding 80% waarde heeft verloren in 2 jaar tijd
Dan is er nog de belangenverstrengeling waarin engineers en hardware van Tesla naar xAI wordt verplaatst. Voor hem een logische zet, aangezien hij ~20% van Tesla bezit en, ik neem aan, veel meer van xAI, dus Musk's vermogen heeft er meer baat bij als die laatste in waardering stijgt. Tot slot is focus is een vraagteken: hij is CEO bij vijf bedrijven, druk betrokken met politiek zowel in de VS als andere landen, en stuurt gemiddeld 68 tweets per dag.
De scheidingslijn tussen brilliant en idioot is een fijne, en hij danst erop. Er kan een moment komen dat zijn geloofwaardigheid ineens verdwenen is. Het lastige is dat niemand weet wanneer de schade gedaan is. Je krijgt geen notificatie als je voorbij the point of no return gaat; pas als het te laat is weet je het. Tot op een jaar terug was er nog genoeg vraag naar zijn auto’s, dus of de imagoschade was niet groot, of de vraag was zo groot dat het zelfs met een flinke deuk er toch nog goed uitzag. Maar op het moment dat je flinke tegenwind krijgt omdat je je doelgroep tegen je in het harnas hebt gejaagd is het te laat. Reputatie komt te voet en gaat twitterend te paard.
Het is een belangrijk punt. Apple heeft een aantal markten zelf gemaakt met “first mover advantage”. Nadat concurrenten met vergelijkbare producten kwamen, hadden ze nog steeds twee USPs om hogere prijzen te rechtvaardigen: ecosysteem en reputatie. Een iPhone heeft status. Tesla had die laatste ook; het merk had echt aanzien. Je kan die sfeer van innovator zelfs nu nog heel duidelijk proeven tijdens hun Model S Delivery Day in 2012. Dit voelde echte magisch, en dat zie je nu nog terug. Interessant om terug te zien dat het toen nog geen one-man-show was. Inmiddels is die magische reputatie systematisch door het slijk gehaald door een serie van ongedwongen fouten. Momenteel loopt er op GoT zelfs een topic over (Welke auto kun je nog politiek correct kopen?)
Mogelijk is het reputatierisico echter niet zo groot. Je kan stellen dat sinds het debacle van Twitter kopen zijn geloofwaardigheid dusdanig door het putje is gegaan dat hij wel iets heel geks moet doen om verder gezichtsverlies te lijden. Hoeveel maakt het nog uit als je loyale aanhangers toch wel blijven, en er financieel bij gebaat zijn om de koers hoog te houden? It’s not a car company, it’s an energy/self-driving/tech/battery/automation/AI/Robotics company; er is steeds weer wat nieuws om te voorkomen dat de PE gaat naar wat andere automotives hebben. En dat heeft prima gewerkt.
Ik las laatst een topic van TSLA-investeerders of Musk nog CEO moet blijven. Daarin werd terecht het punt gemaakt: een aandeel TSLA is in feite een aandeel in Musk. Ook al zou hij, hypothetisch, geen seconde meer aan Tesla besteden en alleen maar bezig zijn ketamine-gedreven tweets en gaming streams - het maakt niet uit. Zonder hem valt de waarde terug naar die van een automotivebedrijf, waarmee ongeveer een biljoen aan waarde verdampt. Investeerders zitten met hem in een gouden Kehlsteinhauskooi.
Momenteel heeft Musk nog "the touch of Midas", en voor investeerders is dat, terecht, het enige dat telt.
Onbekenden
Even terug naar 2022. Wie had destijds gedacht dat een alliantie met Trump de prijs in een week tijd bijna zou verdubbelen? Ik heb er niemand over gehoord noch erover gelezen. De wereld laat zich niet voorspellen.
Leuk, dat 165k$ waardeonderzoek van Goldman Sachs. Een 20-pagina tellend verslag met DCF-modellen, marktonderzoek, marginverbeteringen, fabriekswaardes, verticale integratie, energietrends en renteontwikkelingen. Uiteindelijk kwam er een getal uit: een price target van $280 voor eind 2024. Je kan ermee zeggen dat je je DD hebt gedaan, maar het hele onderzoek is poep, omdat het nooit de onbekende onbekende kan vatten. In dit geval Musk (L) Trump; eerder was het COVID, de oorlog in Ukraine, chiptekort, de grote inflatie, de huizencrisis; noem het maar. Achteraf hebben we allemaal de wijsheid in pacht.
Een ander mooi voorbeeld: META stond op $95 eind 2022 door verzadigde groei, sterk afgenomen EBITDA, VR als bodemloze geldput, gebrek aan vertrouwen in de markt door renteverhogingen, en de reputatie dat Facebook voor bejaarden is. Momenteel is de koers nabij ATH, rond $690. Roep maar als je dat destijds zag in je kristallen bol. Ik niet, in ieder geval.
Getallen!
Op naar de bierviltjesberekening.
Wat is de autoverkoop waard?
Automotive P/E is meestal rond de 5. De huidige PE ttm is 200, en de aandeelprijs $404, dus automotive TSLA zou zo’n $10 waard zijn.
Wat is FSD waard?
Uber heeft ~40B in omzet met ongeveer de helft van de markt, dus TAM is ~$80B. Optimistisch aangenomen dat Tesla dit volledig zelf krijgt, en er niets gaat naar de kopers van hun auto's, of naar concurrenten: met 75% (optimistisch!) brutomarge is dit $60B winst. Als je hier een P/E van 20 op toepast krijg je $1.2T aan market cap, met een prijs van $370. Tel je automotive hierbij op dan kom op $380 uit.
Anders gezegd: het lijkt reeds ingeprijsd dat ze 100% wereldwijd autonoom taxi-aandeel krijgen met enorme winstmarges. Of een enorme opbrengst van Optimus.
Als ze overigens reeds de hele markt hebben met enorme winstmarges, dan is er weinig groeiruimte over, en vooral downside-risico. De hypothetische P/E van 20 is derhalve behoorlijk optimistisch.
Wat is Optimus waard?
Een getal hangen aan Optimus vind ik lastig, omdat de markt ervoor nog niet bestaat. Musk zelf noemt $10T in omzet. Wel kan ik andersom rekenen: wat is er b.v. nodig om een $300 aandeelprijs te rechtvaardigen? Dit komt overeen met een market cap van ongeveer $1T. Welke P/E kun je voor deze tak verwachten? Kijkend naar bedrijven die industrieële machinerie leveren vind ik:
Farm & Heavy Construction Machinery: 15
Auto parts: 16
Electrical Equipment & Parts: 19
Oil & Gas Equipment & Services: 16
Uitgaand van een P/E van 20 heb je zo’n $50B winst nodig voor de $300 aandeelprijs. Wat voor marge kun je op Optimus verwachten? Je hebt batterijproductie nodig (hebben ze), servomotoren, actuatoren, metalen onderdelen, software met vele manuren aan training, remote operators, monteurs, sales en service.
Inkomsten: ik verwacht dat het naast aanschaf ook zal werken met abbonementen. Hij kan stofzuigen, maar wil je de laatste AI-stofzuig-module, die op echte huizen getraind is, en ook onder het bed stofzuigt? Da's $50/maand extra. Wil je dat hij ook kan strijken? Die module is $40/maand. Dit kan goed geld opleveren, zolang de vraag er is.
Mogelijk kun je korting krijgen als je de data die Optimus via de camera en microfoon binnenkrijgt over de gezinsleden door laat verkopen. Wanneer is de stofzuiger aan vervanging toe, benoemt de jongste steeds speelgoedmerk Y (X maakt nog geen speelgoed), of zijn ze gestressed en daarmee vatbaar voor reclame voor een vakantiereis? Hoeveel vermogen de klant heeft kan de robot ook deduceren, dus de data is zeer waardevol. In hoeverre dit alles gewenst is vanuit privacyoogpunt is een ander vraagstuk. Besef je echter dat wat er momenteel aan datahandel plaatsvindt 20 jaar terug ook niet als acceptabel werd verwacht.
Stel dat de netto winstmarge op Optimus een gigantische 25% is. Ze zouden dan $200B aan jaarlijkse omzet uit Optimus moeten halen. Dat zou overeenkomen met tweemaal de omzet uit robotproductie als voor auto’s momenteel, en kost zelfs met explosieve groei een decennium om zowel qua markt als productiecapactiteit, distributie en support op te bouwen. De Capex van 2023 lag rond de ~$9B, waarvan het leeuwendeel voor automotive zal zijn geweest.
En zelfs in het geval dat dit alles gelukt is rond 2030 of 2035, dan heb je vijf of tien jaar weinig of geen rendement gehad, want het is al die tijd al ingeprijsd. Daar staat tegenover dat er vast nieuwe productaankondigingen komen die verdere stijging in de hand werken. Misschien wordt X de “everything app”. Misschien wordt Musk POTUS door een wijziging dat niet-VS-geboren mensen ook verkozen mogen worden.
Wat nu wel duidelijk is, is dat TSLA all-in is op FSD en Optimus. Voorheen was er nog de illusie dat de 50% automotive CAGR tot 2030 vol te houden was.
De energietak heb ik niet meegenomen omdat het mij niet duidelijk is welk deel van de omzet, winst en groei daaruit komt, noch wat de potentie en marges zijn bij verdere groei. Misschien onderwaardeer ik het aandeel hierdoor. Mogelijk kunnen anderen dit verder uiteenzetten. Onderbuikgevoel: het gaat om relatief basale producten waarop de concurrentie fel is. Tevens concurrereert Tesla energy met hun automotive batterijproductie.
offtopic:
Dat is tevens een reden waarom ik vermoed dat de ontwikkeling van de Tesla Semi weinig haast krijgt: het kost ~10x de accucapaciteit van een personenauto maar levert lang niet 10x de marge op.
Samenvattend
Er is enorm veel verwachting ingeprijsd. Maar dat vond ik een paar jaar terug ook, en de koers is bijna verdubbeld, dus wat weet ik? In mijn eerdere post was ik uitgestapt vanwege een gebrek aan vertrouwen zowel in het aandeel, als in uberhaupt individuele aandelen kunnen voorspellen. Mijn vertrouwen in die laatste stelling is sindsdien alleen maar sterker geworden. Evenals de pijn van het verlies. Het is als poker: je kan de beste strategie uitvoeren, en toch hard onderuit gaan.
En toch blijft het leuk om ermee bezig te zijn.