Prulleman schreef op maandag 20 juli 2009 @ 17:03:
Ik wil een stapje verder met macro fotografie, maar dan enigzins low budget.
Op dit moment heb ik een 450D met canon 18-200 3.5-5.6 IS lens. Op zich kan ik hier aardige "close-up" shots mee maken, de minimale scherpstel afstand is ongeveer 40 cm. Dat komt er dus op neer dat je een bloemetje of een ander onderwerp van rond de 5 cm in beeld kan brengen, maar ga je naar kleine insecten is de vergroting gewoon niet genoeg.
Ok, dit wordt een lang verhaal, dus pak er even een biertje en een bakkie chips bij.... Dit is namelijk een behoorlijk ingewikkelde kwestie.
Je heb inderdaad twee mogelijkheden, voorzetlenzen of tussenringen. Beiden zorgen er voor dat je de focusafstand van je lens kleiner wordt, en daardoor krijg je automatisch een grotere vergroting. Een voorzetlens doet dat door een extra lens voor je objectief te plaatsen. De
maximale focusafstand van je objectief wordt dan simpelweg de brandpuntsafstand van je voorzetlens. Simpel in te zien: Met je lens op oneindig, heb je een parallelle stralengang uit je objectief. En een parrellele bundel focusseert op de brandpuntsafstand. De vergroting die je haalt, hangt af van de verhouding van de brandpuntsafstand van je voorzetlens t.o.v. die van je objectief. Voorzetlenzen verliezen geen licht.
Tussenringen verplaatsen je sensor t.o.v. van het objectief. Dat verandert de stralengang door je objectief, en dat heeft uiteindelijk ook het effect dat je objectief dichterbij focusseert. De vergroting en de maximale focusafstand zijn afhankelijk van de verhouding van de dikte van de tussenring t.o.v. je brandpuntsafstand.
Voorzetlenzen zijn derhalve het meeste effectief bij lange telelenzen. Tussenringen zijn het effectiefst bij korte lenzen. Tussenringen verliezen licht, en wel 2 stops voor iedere verdubbeling van de sensor-lens afstand.
Wat betreft de optische kwalitieit heerst er een verschrikkelijk misverstand. Zoals de meesten redeneer jij ook dat een voorzetlens extra abberaties kan veroorzaken, maar dat tussenring alleen lucht toevoegen, en daarom geen extra abberaties. Dat lijkt aannemelijk... Maar is echter
volkomen fout.
Inderaad, een voorzetlens kan extra abberaties met zich meebrengen. En als je goedkope enkelvoudige lensjes van Hama o.i.d. neemt, dan zul je inderdaad bergen chromatische abberaties zien. Echter, wanneer je Nikon of Canon voorzetlenzen koopt, dan krijg je achromats die net zo goed gecorrigeerd zijn als je objectief. Daarmee zul je niet tot nauwelijks abberaties krijgen. Voor de rest functioneert je objectief precies zo optimaal als hij zou zonder voorzetlens werkt.
De situatie is volkomen anders bij tussenringen. Je voegt weliswaar geen glas toe, maar je forceert wel dat het stralenpad door de lens
compleet verandert. En dat simpele feit kan gigantische abberaties tot gevolg hebben. Het maakt voor de optimale vorm van een lens namelijk uit of je een parrallelle of convergerende bundel er door heen stuurt. Wil je bijvoorbeeld een parrallelle bundel focusseren, dan is de optimale vorm van een lens dat hij de grootste bolling aan de kant van de parrallel bundel heeft, en dat hij nauwelijks enige bolling aan de convergerende kant heeft. Heb je echter een lens die een 1:1 afbeelding maakt, met beide kanten dezelfde convergentie, dan is de optimale vorm een symmetrische bolling! De logica hierachter is dat je de
breking van het licht aan beide oppervlakten van de lens even sterk wilt hebben, om sferische abberatie te minimaliseren. Zou je die eerste lens omdraaien, met de vlakke kant naar de parrallel bundenl, dan krijg je zelfs gigantische sferische abberatie, omdat de totale breking van de bundel slechts op 1 lens oppervlak plaats vindt.
En dat is dus het grote probleem van tussenringen. De lenzen aan de voorkant van je objectief zijn qua vorm geoptimaliseerd voor parrallelle tot matig convergerende bundels. En nu forceer je het systeem om sterk convergerende bundels te gebruiken. De lenzen aan de achterkant van je objectief zijn geoptimaliseerd voor een sterk convergerende bundel (immers back-focal length is ongeveer 50mm) en nu ga je dat tot forceren tot een langere afstand, dus minder convergerende bundel. En dat betekent onherroepelijk dat je extra abberaties krijgt. Hoe erg die abberaties uitpakken is onmogelijk te voorspellen. Dat zal bij iedere lens anders zijn. Maar de veelgehoorde uitspraak dat tussenringen geen abberatie veroorzaken is dus
volslagen flauwekul.
Een belangrijke overweging bij de keuze van een macro optie, is de werkafstand. Het is één ding op een 1:1 vergroting te verkrijgen, maar een ander om dat op een prettige afstand te hebben. Alle macro systemen hebben hun hoogste vergroting op de kleinste afstand. En dan is soms maar enige cm's... Maar bij insecten e.d. is een grote werkafstand vaak te prefereren, om ze niet weg te jagen. In zulke situaties zijn voorzetlenzen superieur, niet alleen t.o.v. tussenringen, maar zelfs t.o.v. de speciale macro lenzen. Een 500mm telelens met een 500D voorzetlens bereikt een 1:1 vergroting met een werkafstand van 50cm. En dat is onmogelijk om een andere manier te verkrijgen. (Daarom dat Chuck Westfall van Canon ook een grote fan is van voorzetlensen voor macro). Het grote voordeel van specifieke macrolenzen is dat ze geen maximale scherpstel afstand hebben. Je kunt dus altijd focusseren. Maar vergis je niet... Hun macro vergroting halen ze alleen op minimale focus afstand. Wanneer je op grote afstanden focusseert, werken ze gewoon als een normale prime. Een macro lens is gewoon een prime, met de mogelijkheid om zeer dichtbij te focusseren.
Echter, bij jouw lens is de situatie nogal anders, en staan alle opties open. En dan moet je gaan rekenen. Gelukkig bestaat er inderdaad een website waarbij je kan zien wat voor invloed een voorzetlens of tussenringen hebben op de vergroting:
Julian's Lens Calculator:
http://eosdoc.com/jlcalc/
In principe een kwestie van camera, lens en minimale focus afstand invullen, en klaar. Echter... er zitten wat addertjes onder het gras. De gebruikte rekenmethode gaat uit van een enkelvoudige (ideale) lens voor de berekening van de vergroting. Bij een prime gaat dat redelijk goed. Maar bij (super)zooms krijg je soms verkeerde uitkomsten. Het probleem is dat de brandpuntsafstand van je zoomlens soms veranderd wanneer je dichtbij focusseert. Bij superzooms kan dat effect verbazingwekkend groot zijn. En dan kloppen de berekeningen niet meer.
Jouw 18-200 heeft volgens de specs een minimal focusafstand van 45cm, en heeft dan een vergroting van 0,24. Als je echter in Julian's Lens Calculator 200mm en 0,45m invult in de middelste colom, dan komt er een vergroting van maximaal 0,8 uit. En dat is onzin. Je moet hier dus een truuk uithalen... Omdat je weet wat de maximale vergroting van de lens is, kun je daaruit terugrekenen wat de effectieve brandpuntsafstand van je lens is. Vul in de middelste kolom bij Mag
max 0,24 bij 0,45m afstand in, en je krijgt dat je lens in die situatie effectief 87mm is. Schrik niet, dat is normaal voor een 11x superzooms!
Nou kunnen we gaan kijken wat voor effect een 500D zou hebben, door simpelweg rechtsboven de 500D uit te kiezen. Je ziet dat je dan een minimale focusafstand van 24cm met een vergroting van 0,45 krijgt. De maximale focusafstand is uiteraard 50cm. (per definitie, vanwege de 500D). De vergroting is daar is uitgerekend klopt echter niet. Immers, op oneindig gefocusseerd heeft jouw lens wel degelijk een effectieve brandpuntsafstand van 200mm. Daarvoor moet je dan de 92mm vervangen door 200mm. (Handigste in een tweede browser tab) En dan krijg je een vergroting van 0,4 op 50cm. Dat de vergroting zo weinig veranderd met focusafstand abnormaal, en wordt veroorzaakt door de sterk verminderde effectieve brandpuntsafstand van de lens op korte focusafstand.
Kijken we naar tussenringen, dan krijg je met 25mm een maximale vergroting van 0,55 op 26cm en een minimale vergroting van 0,13 op 1,67 meter. In dit geval is die extreme verminderde brandpuntsafstand van jouw superzoom juist voordelig, omdat tussenringen effectiever zijn bij kleine brandpuntsafstanden. Een ander voordeel is dat het bereik waarover je kunt focusseren veel groter is. En dat is heel prettig, want dan kun je eerste je onderwerp opzoeken, en dan langzaam inzoomen en dichterbij komen. Wanneer je naar zo'n 3-voudige set gaat, en alle drie de ringen combineert voor maximaal 68mm, dan kun je zelfs tot een vergroting van 1 komen. De vraag wordt dan wel hoe groot de abberaties dan worden... Een superzoom is al een bak vol compromissen, en als je dan ook nog het optische pad dusdanig extreem gaat lopen frustreren....
Ander probleempje met die sets, is dat je een EF-S lens hebt. De laatste keer dat ik er naar keek, waren de Kenko sets niet compatible met EF-S lenzen. De Canon tussenringen zijn dat wel. Van die no-name van Konijnenberg weet ik het niet zeker. Er bestaat volgens mij wel zo'n 3-set die EF-S compatible zou zijn, maar ik kan me de naam niet meer herinneren. Was ook een goedkope set, dus wellicht dat het diegenen is waar Konijn zijn stickertje op geplakt heeft...
NB: De resultaten die je voor jouw lens hier ziet, zijn niet algemeen toepasbaar! Als voorbeeld neem ik even mijn eigen 70-200 f/4 IS. Ook een 200mm lens, dus je zou denken dat het resultaat gelijk is. Niet dus. Mijn lens blijft een effectieve 200mm wanneer je op korte afstand focusseert. (Sterker, de gespecificeerde max vergroting van 0,21 op 1,2 meter komt overeen met 208mm.... ) Het resultaat is dat hij volkomen anders reageert op tussenringen en voorzetlenzen.
Met de 500D: 0.68 op 35cm; 0.4 op 50cm.
Met EF-25: 0.33 op 79cm, 0.13 op 176cm
Met 68mm Kenko: 0.54 op 57cm, 0.34 op 79cm.
Voor mijn eigen lens, heb ik dus een 500D voorzetlens genomen. Meestal combineer ik dat dan met de 1.4x TC, waardoor ik tot een vergroting van 0.95 op 35cm kom. Volgens de berekening dan... In de praktijk is het toch een tikkeltje minder, eerder in de richting 0,85... Deze lens calculator blijft een
benadering. Zoomlenzen zijn veel te ingewikkeld om met dit soort berekeningen exacte waardes te kunnen produceren. Daarvoor zou je de preciese lensconfiguratie moeten weten. Maar 10% nauwekeurig is voor ons goed genoeg, nietwaar?
In jouw geval levert een EF-25II een betere vergroting dan de 500D, maar belangrijker, ook een veel prettiger scherpstel bereik op. De optische degradatie van 25mm aan tussenringen kun je alleen maar bepalen door uit te proberen. Gewoon bij Konijnenberg langs gaan, en een paar testfoto's maken. Flits gebruiken, en diafragma op f/11, en dan even naar een computer uploaden, en resultaat bekijken. Daar doen ze niet moeilijk over. Ander merk tussenringen is uiteraard prima, (Canon lucht is niet beter dan andere lucht) maar dan moet het wel op EF-S passen. Verschil in bouwkwaliteit merk je pas wanneer je er een 5kg zware lens aan hangt, en dan doe je toch niet.
Hoewel ik in principe een voorzetlens aanraadt, is in jouw specifieke geval een tussenring interesanter. Mits de lens niets verschrikkelijk degradeert in optische kwaliteit als je dat doet.
Met die lenscalculator kun je trouwens gelijk zien dat je absoluut
geen 50mm f/1.8 met tussenringen wilt gebruiken. Vul maar eens 50mm, 0,45cm, en een EF25 in. Levert dan weliswaar min en max vergrotingen van 0.67 en 0.545 op, maar met een min en max scherpstel afstand van 12 en 14 cm. Daar valt niet mee te werken.
Persoonlijk vindt ik een voorzetlens niet snel en handig. Je schroeft 'm er op als een filter, en dan is zeker niet sneller of handiger dan een bajonet sluiting. Maar het is ook een grote lens, met een groot oppervlak. Die gooi je dus niet eventjes in je foto tas, maar moet je weer keurig in zijn doosje opbergen. En zorgen dat je niet de lens zelf aanraakt terwijl je dat doet. Op zich geen probleem, maar zeker niet snel en handig. Ik zet sneller mijn teleconverter op mijn lens, dan mijn voorzetlens. Een tussenring is zelfs nog makkelijker dan een TC, omdat er geen optica in zit.
Om het verhaal compleet te maken:
Voorzetlens:
- optimaal voor lange telelenzen
- optisch subliem, mits van Canon, Nikon etc.
- kan bij zeer lange lenzen enorme werkafstanden mogelijk maken
- geen verlies van licht.
Tussenringen:
- optimaal voor korte tot middellange lenzen
- makkelijk toepasbaar op alle lenzen
- verlies van licht
- verlies van optische kwaliteit afhankelijk van de lens.
Mogelijke haalbare vergrotingen/werkafstanden: Julian's Lens Calculator:
http://eosdoc.com/jlcalc/