De Volkskrant heeft een interview met de Bulgaar Christo Grozev van Bellingcat:
Speuren naar oorlogsmisdaden op Instagram: hoe Bellingcat bewijsmateriaal verzameltNavalny’s collega’s bellen Grozev met slecht nieuws: de Russische gevangenisdienst heeft Navalny’s recht op vertrouwelijke communicatie met zijn advocaten ingetrokken. De advocaten zijn het enige contact met de buitenwereld voor Navalny, die al weken in een isoleercel zit. ‘Dit is een teken dat hij binnenkort wordt vermoord’, zegt Grozev. ‘Zijn collega’s huilden aan de telefoon.’
Dit nieuws had ik gemist.
Maakt Bellingcat gebruik van bronnen binnen inlichtingendiensten?
‘Nee, uit principe niet. We zijn er tot onze eigen verrassing achter gekomen dat we soms meer weten dan zij. Waarom zouden we gebruikmaken van mogelijk valse informatie? Bovendien zouden we onze geloofwaardigheid riskeren. Bellingcat wordt sinds 2014 aangevallen door hackers van de Russische overheid. Stel je voor dat we zouden communiceren met inlichtingendiensten. Dat zou zo zijn gevonden.’
Vond ik een grappige vraag maar blijkbaar leeft het. Toch even de puntjes op i, wel zo duidelijk

Maar sinds begin dit jaar is er een onderwerp dat de tijd opslokt van de circa dertig fulltime-onderzoekers van Bellingcat: de Russische oorlog tegen Oekraïne.
Via sociale media is het slagveld bijna rechtstreeks en van dichtbij te volgen. Elke dag verschijnen er video’s van raketinslagen, lijken en soms zelfs van militairen midden in vuurgevechten. Grozev spreekt van ‘de meest gedocumenteerde oorlog uit de geschiedenis’.
De oorlog was voor hem aanleiding om Bellingcat in te zetten voor iets anders dan onderzoeksjournalistiek. Hij richtte een afdeling op die alleen bezig is met de aanleg van een database met bewijzen voor potentiële oorlogsmisdaden. Volgens Grozev heeft Bellingcat inmiddels 1.697 gebeurtenissen gedocumenteerd waarbij burgers gedood of gewond zijn geraakt. De database staat niet online. Het doel van Bellingcat is ditmaal om bewijzen te leveren voor gebruik in toekomstige rechtszaken over deze oorlog, bijvoorbeeld bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Oftewel, om schuldigen veroordeeld te krijgen.
En hier gaat het om. Bellingcat deelt deze informatie blijkbaar nog niet, ze houden het voorlopig voor zichzelf. Om dit later aan bijvoorbeeld ICC in Den Haag te kunnen overhandigen.
Waarom heeft u bij deze oorlog ervoor gekozen om bewijzen te verzamelen voor een rechtbank?
‘Aan het begin van de oorlog begonnen veel mensen gegevens te verzamelen, maar we zagen dat ze grote fouten maakten. Ze bewaarden bijvoorbeeld alleen de link naar foto’s of video’s op sociale media, maar die kunnen een paar dagen later al zijn verwijderd. Je moet overal een back-up van maken.
‘Wij beschikken over een methode die standhoudt in een rechtbank. We hebben onze verzamelde gegevens over de oorlog in Jemen getoetst in een nagebootste rechtszaak in het Verenigd Koninkrijk. De tegenpartij pleitte tegen de toelaatbaarheid van onze gegevens. Wij wonnen.’
Vraag me af welke methode dat is. Iemand enig idee? Ik gebruik zelf archive.today (.is, .ph, enz) als ik wil archiveren.
Hoe weet u of beelden op sociale media van een explosie authentiek zijn?
‘Daar hebben we een heel handboek voor. Het begint met uitzoeken of een foto of video niet uit een ander conflict komt. Het beeld kan gespiegeld zijn of in detail bewerkt, zodat het moeilijker is om te ontdekken dat het om oud beeld gaat. Daarna moet je de context van de gebeurtenis onderzoeken. Is er iemand anders die dezelfde gebeurtenis heeft vastgelegd vanuit een andere hoek? Wijzen die beelden naar dezelfde locatie? Zijn er meer aanwijzingen dat de gebeurtenis heeft plaatsgevonden?’
Alleen dit stukje is interessant genoeg om met jullie te delen gezien het hier ook nog wel eens voorbij komt.
U vertrouwt erop dat er een tribunaal komt?
‘Het Internationaal Strafhof en aanklagers uit meer dan tien landen doen al onderzoek naar potentiële oorlogsmisdaden. Het is lang geleden dat zo veel verschillende landen onderzoek doen naar gebeurtenissen die zich niet op hun grondgebied hebben afgespeeld. De laatste keer was waarschijnlijk bij de processen van Neurenberg.’
Oef, die referentie is niet niks. En hij kan het weten, hij werkt er aan.
Is Rusland beter geworden in het verbergen van digitale sporen sinds het neerschieten van MH17 in 2014?
Het antwoord op deze vraag moge duidelijk zijn

Onderzoekt u ook potentiële oorlogsmisdaden door het Oekraïense leger?
TL;DR ja, en ja er is een bias, maar we onderzoeken primair misdaden tegen burgers. Dat heeft prio.
Bijna de helft van de dertig voltijds werknemers van Bellingcat werkt uitsluitend aan de database. De rest gaat door met onderzoeken die wel worden gepubliceerd. Bij de oorlog in Oekraïne gaat het volgens Grozev om ‘gevallen die dringend aandacht verdienen’. Zoals vorige maand, toen er een video circuleerde waarin een krijgsgevangene werd verminkt en geëxecuteerd. Andere onderzoekers van openbare gegevens wezen volgens Bellingcat de verkeerde verantwoordelijke aan. ‘Dan moeten wij ingrijpen en verhelderen wat er gebeurd is’, aldus Grozev.
Bellingcat springt ook in om valse complottheorieën te ontkrachten. Bijvoorbeeld toen Rusland talloze ontkenningen en alternatieve verklaringen verspreidde voor de moordpartijen in Boetsja en voor bombardementen op een ziekenhuis en een theater in Marioepol.
(Vetgedrukt door mij.)
Werkt Ruslands propagandastrategie in Oekraïne?
‘Ja, de strategie verlamt een samenleving om op zoek te gaan naar de waarheid. Het is ook effectiever dan de strategie in de communistische tijd, toen ze vasthielden aan één verhaal. Dat verhaal kon ontkracht worden. Nu moeten media niet een, maar wel tien verhalen ontkrachten. Daar hebben ze geen capaciteit voor.’
Zoals we al eerder hebben besproken: conspiracy theories zijn niet te ontkrachten. Je schiet er een paar af, maar als paddenstoelen komen ze weer op. Het is dweilen met de kraan open.
En dan komen we bij het, wat mij betreft, meest interessante gedeelte van het interviewIs de Russische bevolking verantwoordelijk voor deze oorlog?
‘Het is moeilijk te voorspellen hoe een andere bevolking zou reageren als ze onderworpen wordt aan de censuur en hersenspoeling van zo’n geavanceerde propagandamachine als Rusland die in de afgelopen twintig jaar heeft ontwikkeld. Zijn andere samenlevingen immuun? Duitsland was het niet. Maar de Russische samenleving heeft deze regering toegestaan om dit systeem van onderdrukking en hersenspoeling op te bouwen, en daarvoor draagt de Russische samenleving verantwoordelijkheid.’
Oef, dat is een ferme uitspraak. Ik geef het je te doen om tegen zo'n systeem te vechten.
Willen Russen weten wat hun land doet in Oekraïne?
‘Nee, de meesten niet. Het veroorzaakt cognitieve dissonantie om dingen te weten, want als je niet met politiek bezig bent, dan zit je er ook niet op te wachten om te horen dat je regering slecht is. Bovendien is weten gevaarlijk. Want als je iets weet, loop je het risico iemand anders te vertellen wat je weet. En dat is een misdaad volgens de Russische wet.’
Kortom, een geraffineerde autocratie. Ik denk niet dat bijvoorbeeld een kanaal van Niki Proskin of Konstantin Samoilov voldoende is. Het is teveel naar het Westen gericht. Hoe staat het met kanalen in het Russisch, door Russen in Rusland, voor Russen? Zo'n BRer (Bekende Rus, red.) zoals recent die zangeres, die hebben influence.