Overigens vind ik het altijd grappig als mensen serieus zeggen (en dit van zichzelf geloven - en ook ik maak mij daar schuldig aan) dat ze niet beïnvloedbaar zijn door reclames.
Vaak zeggen ze dan ook: “Ik koop een merk niet als ik te vaak een (irritante) reclame er van zie.” Is dat dan geen beïnvloeding?
En soms hoor je (of merk je zelf) dat iemand iets heeft gekocht omdat hij iets heeft gezien of gelezen, soms in een (gesponsord) artikel, soms in een reclame of soms word of mouth (al dan niet van een influencer). Dan zeggen ze: “Ja maar dat komt niet door de reclame maar ik kende het product daarvoor niet eens.”
Moeilijker wordt het weer als een bekende, vertrouwde of vriend(in) met iets komt. Kort intermezzo; een oude vriendin belde mij om weer eens af te spreken, even iets te eten. Eenmaal in het restaurant was na één glaasje water de opmerking “kom, laat ik je mijn werk zien, dat zit hiernaast!” Zo kwam ik in een MLM-bijeenkomst waarbij 50% van de mensen een lokker was en 50% zijn of haar MLM’ende bekende. Die dus steeds uit hun dak gingen. Ik vond het stiekem wel grappig om te zien in het hol van de leeuw hoe mensen zich laten foppen (en hechten aan (veel) geld verdienen ten koste van een goed sociaal leven) maar aan de andere kant vond ik het ook sneu voor de beïnvloedbaren; zij die hun bekende vertrouwde en dus echt dure cosmetica gingen kopen om weer door te verkopen…
Anyway; straight forward reclame verkoopt een product met blatante net-niet-leugens of halve waarheden.
Product placement verkoopt een verhaal of gevoel; vaak associatie met iets waar veel mensen zich graag aan zouden willen liëren (succes, rijkdom).
Word of mouth en naasten verkoopt vertrouwen; een band, hechting, een gevoel, associatie; een thuiskomen.
Nou zijn wij inmiddels wel gewend dat dit soort trucs worden toegepast op producten.
Minder obvious wordt het al hoe deze wetenschap gebruikt wordt in winkelbeleving (supermarkten met vers brood en koffie, fysieke product placement, gangpadlayout, volgorde van producten, om de paar maanden layout veranderen).
Ook minder obvious (behalve voor mensen die weten waar ze op moeten letten - en dat zijn er wellicht hier wat meer op deze forum) is hoe dit wordt toegepast door sales persons en door ‘date goeroes’ en contrepeneurs / financial guru’s.
Nog veel minder obvious is dat wij zelf inmiddels zijn getraind om onszelf te verkopen. Nou ja; mensen met sociale media als Twitter, Facebook, Instagram, TikTok and the likes. Mensen zijn hun eigen mediabedrijf, modellen- en uitzendbureau geworden.
Daar kun je wat van vinden. Maar wat dat wél veroorzaakt is dat we dit allemaal als normaal zijn gaan beschouwen. Je hele succesvolle leven moet gedeeld in foto’s en films voor ‘de community’. Tegelijkertijd veroorzaakt dit een ontzettende cognitieve dissonantie; wij zijn ons bewust van ons eigen bedrog maar niet van die van een ander. “Waarom is x zo succesvol?” Veel mensen op social media zijn angstig, geprikkeld, eenzaam, ongelukkig of depressief* omdat ze het perfecte leventje van een ander constant te zien krijgen. Terwijl ze best zouden kunnen beseffen dat die ander net zo veel aan het belazeren is. Maar dat zien we niet, want zo zijn mensen niet gebouwd; we zijn gebouwd voor sociale interactie. Niet op het consumeren van gemaakte narratieven. Daarom komt het toch binnen als echt. Cognitieve dissonantie.
Nou, we zijn dit soms best wel bewust op microniveau. “Je zus heeft weer een happy family foto gedeeld! Wij weten wel beter!”
Maar op macro, op niveau van mensen die wij ons vertrouwen schenken, hoe werkt dat dan?
* kleine Anneke Dothe; ik zat ooit ook op Facebook. Zelf had ik niet door dat ik veranderde. Ik voelde mij niet jaloers of depressief of geprikkeld. Mensen om mij heen vonden mij wel kortaf worden. Ik zat ook regelmatig mijn tijdlijn te verversen. Ik merkte dat dat automatisme mij afstompte. Pas toen ik cold turkey van Facebook af ging merkte ik pas het verschil. Dus als je er zelf op zit merk je de sluimerende verandering niet.
Bij mij kwam dat trouwens omdat ik heel veel rechtse troep op mijn timeline kreeg van vrienden en familie die gifs en plaatjes deelden gerelateerd aan Wilders, buitenlanders of soms iets implicietere rechtse boodschappen. Ik verzuurde zo langzamerhand zonder dat ik dat door had. Na twee jaar Facebook was ik echt veranderd. Zonder dat ik het zelf wist.
Het allermoeilijkst in het leven is om de omstandigheden waarin je je verkeert vanuit vogelperspectief te beschouwen en te reflecteren wat, waarom en hoe. Het is heel makkelijk om te wijzen naar hun, hullie, die dommen, die armen, die Amerikanen, die moslims, die et cetera. Maar het in twijfel trekken van de waarheid van je eigen bestaan is erg, erg lastig. Het is wel een mooi gedachtenexperiment.