Zoals vaak met dit soort dingen, lijkt het van te voren minder werk dan het in werkelijkheid is. Uiteindelijk heb ik veel bronnen geraadpleegd, de ene wat betrouwbaarder en duidelijker dan de andere. Daarnaast heb ik ook mijn eigen ervaring uit 20 jaar bosbouw als vrijwilliger en inmiddels ruim 10 jaar als coördinator meegenomen. Ik heb veel ervaring met het stoken, opslaan, drogen van hout, dus dat komt mooi van pas.
Waar gaan we beginnen? Mij lijkt het een goed idee om eerst een belangrijke metric te definiëren. Het volume. Veel van de bronnen op internet hebben het over kubieke meters(m3) als ze praten over het soortelijk gewicht en calorische waarde. Als we echter praten over onbewerkt (dus niet in balken of planken gezaagd) hout, dan praat je niet over m3, maar over stère, een kubieke meter gestapeld hout. De stère wordt gebruikt omdat je hout nooit kan stapelen zonder lucht er tussen. Binnen de stère wordt onderscheid gemaakt tussen drie vormen:
Nu we duidelijk hebben wat de volumemaat betekent, kunnen we gaan kijken naar het belangrijkste, hoeveel warmte krijg je uit een hoeveelheid hout. Oftewel, wat is de calorische waarde van 1m3 hout? Hierbij wordt er uitgegaan van de ‘vaste stère’, dus een onpraktisch blok van 1x1x1m.
Verschillende bronnen geven verschillende waardes, al ontlopen ze elkaar niet veel. Van niet iedere houtsoort is alle informatie makkelijk te vinden. Mijn voorkeur ging uit naar bronnen waarbij verschillende houtsoorten besproken werden zodat er overeenkomst is tussen waar de informatie vandaan komt en de meetmethode. Vandaar dus de open plekken. Zoals je kunt zien loopt het aantal kWh per kg niet veel uiteen, terwijl de calorische waarde per m3 wel veel verschilt. Sommige houtsoorten bevatten veel meer water dan andere, hierdoor zijn deze houtsoorten een stuk minder zwaar als ze droog zijn, maar heb je wel meer volume per kg. Anders uitgelegd, voor eenzelfde hoeveelheid warmte heb je een groter volume populierenhout nodig dan wanneer je eikenhout zou stoken.
Geen grote verrassingen hier, tenminste, niet voor mij. Duidelijk is dat het weinig uitmaakt of je nu Berk, Es, Eik of Beuk stookt, als je kijkt naar de hoeveelheid potentiële warmte tenminste. Er zijn namelijk nog een hoop andere redenen om voor een bepaalde houtsoort te kiezen. Wat ook duidelijk is, dat het nogal uitmaakt hoe vochtig het hout is. De vuistregel die vaak wordt aangehouden is houtvochtpercentage van ongeveer 18%. Het verschilt per houtsoort vanaf welk percentage het lekker stookt, maar altijd geldt; hoe lager hoe b/heter en schoner de verbranding. Op al deze punten zal ik later terug komen.
Soortelijk gewicht
Een ander zeer interessante eigenschap van hout, is het soortelijk gewicht. Oftewel, hoeveel weegt 1m3 van een bepaalde houtsoort. Ik heb het gehouden bij de meest gebruikte soorten haardhout. De houtdatabase van houtinfo.nl was hierbij van grote hulp! Vaak is er een range van gewicht per m3 gegeven, afhankelijk van bijvoorbeeld het seizoen (in de zomer bevatten bomen meer water dan in de winter). In de tabel heb ik het gemiddelde genomen.
*Berekend van pound per cubic foot naar kg/m3 met automatische google omrekening. https://www.fpl.fs.fed.us/documnts/fpltn/fpltn-218-1931.pdf
Dat is een stuk zwaarder dan ik dacht. Toen ik uitrekende hoe zwaar ik mijn oude Hyundai Atos had beladen ben ik blijkbaar uitgegaan van 12% vochtig hout. In plaats van 400kg, lag er dus waarschijnlijk ruim 500kg vers eikenhout in…
Dit is dus zeker iets om rekening mee te houden als je ergens met je enkelassige aanhanger, die max 750kg mag hebben, hout gaat halen. Vaak kan daar wel 1 stère hout in, oftewel 0,66m3. Vul je die met vers eikenhout, dan zit je aan 1050x0,66=693kg. Haal je het hout in de winter, dan zit je wel goed, maar in de zomer niet. Eikenhout kan namelijk 1200kg per m3 wegen als het zich goed heeft volgezogen. 1200x0,66=792kg.
Eigenschappen
Iedere houtsoort heeft zijn eigen eigenschappen. Hierbij moet je denken aan droogtijd, droogwijze, kloofbaarheid en brandeigenschappen. Een aantal dingen zijn voor alle houtsoorten het zelfde. Zo droogt hout het snelst als je de ronde stammen klieft. Je stelt dan meer oppervlak bloot aan de lucht, waardoor het vocht er beter uit kan. Daarnaast zorgt de schors er voor dat het vocht er maar moeilijk uit kan. Ongekloofd hout kan in sommige gevallen erg langzaam drogen. Ik heb het onlangs getest bij een stuk eikenhout van 15cm doorsnee, wat ik afgelopen winter wel heb gezaagd, maar niet gekloofd. Toen ik hem doormidden hakte bleek dat hij vanaf de schors totaal niet was gedroogd en vanaf de kopse kanten was het ongeveer 2,5cm ingedroogd tot ongeveer 20-22%. De rest was nog >35% vochtig. Voor eens stuk berkenhout van de zelfde afmeting daarentegen, was het een compleet ander beeld. Het hout was >40% vochtig toen ik het zaagde, maar was tot het binnenste gedroogd tot 20%. Dit is echter een uitzondering. Bij essen- en beukenhout komt het overeen met hoe het eikenhout droogt.
Drogen
Ik zal per houtsoort aangeven wat mijn ervaringen zijn en wat het internet er over te vertellen heeft. De droogtijd die ik noem gaat over gekloofd hout wat goed droog en luchtig opgeslagen ligt. Ik begin met een aantal houtsoorten die niet geschikt zijn om in de kachel of open haard te stoken.
Dennenhout:
Stookbaarheid: Niet geschikt om in de kachel of open haard te stoken.
Brandwijze: Kan erg knetteren en dus vonken produceren vanwege de hars. In een kachel maakt dit niet heel erg uit, maar in een open haard kan het zonder veiligheidsscherm voor brand(plekken) zorgen op je dure vloer en/of kleding. Daarnaast zorgt de hars er voor dat je schoorsteen erg snel smerig wordt. Het ruikt daarentegen wel erg lekker en het brandt fel en heet, maar is snel weer weg.
Droogtijd: 1 jaar
Droogwijze: Kan prima als ronde stam gedroogd worden zonder dat het gaat rotten, gekloofd droogt het wel sneller.
Kloofbaarheid: Rechte stukken splijten makkelijk
Wilg en Populier:
Stookbaarheid: Je kan het in prima in de kachel of openhaard stoken, maar het bevat relatief weinig energie. Je zal dus vaak moeten bijvullen. Dunne, droge takjes zijn erg geschikt om het vuur mee aan te maken omdat ze snel vlam vatten. De rook kan vies ruiken.
Brandwijze: Brandt erg snel weg en moet goed droog zijn. Vooral geschikt om mee aan te maken.
Droogtijd: 1,5 jaar
Droogwijze: Rot snel en bevat heel veel water. Goed droog en luchtig opslaan. Hak het in kleine stukken zodat het sneller droogt.
Kloofbaarheid: Kan knoestig zijn en door het vele water relatief taai.
Esdoorn:
Stookbaarheid: Prima brandhout, maar bevat relatief weinig energie.
Brandwijze: Prima om vuur mee te starten, maar brandt snel op. Rustige en soms gekleurde vlammen.
Droogtijd: 1 jaar
Droogwijze: Geen bijzonderheden, behalve dat kaal hout grijs kan worden worden en soms wat schimmel plekken kunnen krijgen als het niet goed droog bewaard wordt. Dit kan geen kwaad, maar het ziet er niet mooi uit.
Kloofbaarheid: Vanwege de rechte en korte vezels is het met een scherpe hakbijl goed te kloven. Met een kloofblijl sla je er eerder kleine stukken af omdat de vezels kort zijn.
Els:
Stookbaarheid: Prima brandhout. Minder energie dan es, beuk of eik, maar meer dan bovenstaande houtsoorten.
Brandwijze: Brandt erg fel met soms gekleurde vlammen die een mooi vlammenspel hebben. Brandt iets minder snel dan bovenstaande houtsoorten, maar wel een stuk sneller dan berk, es, beuk of eik.
Droogtijd: 1,5 jaar
Droogwijze: Geen bijzonderheden. Het kale hout kleurt diep oranje en ziet er mooi uit als je het in je houtrek hebt liggen.
Kloofbaarheid: De vezels kunnen erg kronkelig zijn en dus minder makkelijk te klieven.
Berk:
Stookbaarheid: Fantastisch brandhout! Bevat relatief veel energie en knettert niet. Het hout is erg zuiver en brandt dus erg schoon, zelfs zo schoon dat je er je kachel mee schoon kan stoken. Je rookkanaal blijft ook erg schoon. Berkenhout is ook erg geschikt voor in de open haard. Zoals gezegd knettert het niet en de geur van de rook wordt als prettig ervaren.
Brandwijze: Berkenhout is erg gemakkelijk aan te maken dankzij de schors die een beetje op papier lijkt. Het is geschikt voor zowel kleine als grote kachels. Brandt relatief lang, maar is sneller weg dan es, eik of beuk.
Droogtijd: 9 maanden - 1 jaar. Zelfs ongekloofd. Ik was met stomheid geslagen toen ik afgelopen weekend eindelijk toe kwam aan het kloven van blokken die ik wel al op lengte had gezaagd. Zelfs blokken van 20cm doorsnee waren tot het diepste binnenste tot 20% vochtigheid gedroogd.
Droogwijze: Het is erg belangrijk om dit hout goed droog te bewaren. Het gaat snel rotten en schimmelen als het vochtig wordt. Om dit te voorkomen is het belangrijk om berkenhout snel in kleinere stukken te hakken.
Kloofbaarheid: Rechte stukken kloven gemakkelijk, maar de knoesten kunnen erg taai zijn.
Es:
Stookbaarheid: Ongeevenaard! Bevat bijna net zo veel energie als eik en beuk, knettert niet, brandt erg heet en brandt net als berk, erg schoon. Produceert maar weinig as en is al goed te stoken bij een hogere vochtigheid, zeker als het vuur al lekker heet is. 25% is geen enkel probleem. De unieke geur wordt als prettig ervaren.
Brandwijze: Erg rustige vlammen, knettert niet en brandt erg lang. Geschikt voor alle kachels en open haarden.
Droogtijd: 1,5 - 2 jaar. Vers essenhout moet een stuk langer liggen dan berk.
Droogwijze: Ongekloofd droogt het zeer traag. Het hoeft niet perse heel erg droog te liggen, zolang er maar geen water op blijft staan. Momenteel is er echter veel dood essenhout te krijgen omdat er een ziekte heerst onder de essen. Hierdoor worden veel (dode) essen omgezaagd, dit hout is bijna direct stookbaar.
Kloofbaarheid: Zeer nauwkeurig te kloven. Dankzij de lange vezels is essenhout in praktische elke dikte te kloven. De mooie rechte stukken zelfs met een licht bijltje.
Extra: In tegenstelling tot eik en beuk, groeien essen relatief snel. Binnen 20-30 jaar heb je bomen van 20m hoog en een doorsnee van 20-30cm. Omdat ze sneller groeien is er een kortere omlooptijd mogelijk voor het omzagen van essen dan voor eiken of beuken. Een bos zal dus sneller herstellen en de CO2 die vrijkomt bij de verbranding van essenhout wordt veel sneller weer opgeslagen dan eik en beuk.
Eik:
Stookbaarheid: Eikenhout is lastig aan te krijgen, maar als het eenmaal brandt geeft het veel warmte. Zit in de top regionen voor wat betreft calorische waarde. Brandt niet heel schoon, zeker als het niet op de juiste wijze gedroogd is.
Brandwijze: Brandt lang en heet, maar heeft een onrustig vlammenspel. Kan knetteren en is ongeschikt om het vuur mee aan te maken. De geur wordt als prettig ervaren.
Droogtijd: 2-4 jaar
Droogwijze: Het drogen van eikenhout is een kunst opzich. Het droogt zeer langzaam en moet in meerdere stappen gebeuren. Eikenhout bevat namelijk tannines die kunnen zorgen voor vieze rook en voor een schoorsteen die snel vies wordt. Dit is te voorkomen, maar dan moet het hout wel eerst 2 jaar onbeschermd uitregenen en vervolgens nog 2 jaar afgeschermd drogen. Dit wordt vaak niet gedaan omdat het veel tijd en geld kost. Ovengedroogd eikenhout heeft deze tijd vaak niet gekregen. Er is nogal wat discussie hierover op het wereldwijde web. Deze droogwijze zou namelijk stammen uit een tijd dat kachels en haarden gesmoord branden. Als je de kachel of openhaard echt stookt, dan zouden de tannines minder schadelijk moeten zijn. Zelf heb ik toegang tot afgewaaide takken van eeuwenoude eiken die al een aantal jaar op de grond liggen. Dat is dus al lang en breed uitgeregend en kan na korte tijd(1 á 2 weken), (binnen)drogen, gestookt worden.
Kloofbaarheid: Mooie rechte stukken zijn goed te kloven, maar de vaak kronkelige stukken eikenhout kunnen erg taai zijn en lastig te kloven. Mijn ervaring is dat bij droog eikenhout de rechte stukken makkelijker splijten dan als het hout vers is, maar de kronkelige stukken nog moeilijker.
Extra: Eikenhout is erg populair en dat is te begrijpen. Toch krijgt eikenhout meer lof dan het verdient. Er zit een zekere status vast aan het stoken van eikenhout en dat is naar mijn mening niet helemaal terecht. Eiken groeien langzaam en kunnen erg oud worden. Om een redelijke hoeveelheid hout te krijgen van een eikenboom, heb je bomen nodig die minimaal een jaar of 80 oud zijn. Het eikenhout wat ik stook is afkomstig van afgevallen takken, omgevallen bomen en snoeihout. Als je als handelaar een beetje winst wilt maken is het helaas onmogelijk om het alleen daarvan te hebben en ben je genoodzaakt om ook gezonde eiken om te halen. Ze groeien helaas minder snel terug dan dat ze op dit moment gekapt worden.
Beuk:
Stookbaarheid: Voor beukenhout geldt eigenlijk hetzelfde als voor eik. Het gaat moeilijk aan, maar als het eenmaal brandt, brandt het heet en lang. Brandt schoon en kan zelfs de schoorsteen schoon branden.
Brandwijze: Heeft grote en regelmatige vlammen en knettert niet. Net als eikenhout ongeschikt om het vuur mee aan te maken. Geeft wel relatief veel as.
Droogtijd: 2 jaar
Droogwijze: Moet snel gekloofd worden en goed droog liggen omdat het anders snel gaat schimmelen en rotten.
Kloofbaarheid: Erg taai hout. De rechte stukken kloven prima, maar de vezels lopen niet mooi recht en, zeker bij de knoesten, kan het kloven van beukenhout een flinke klus zijn.
Extra: Voor beukenhout geldt een beetje hetzelfde als voor eikenhout, zij het in iets mindere mate. Het is een erg traag groeiende boom en omdat er meer vraag is dan de bomen terug kunnen groeien is dat een slechte zaak. Wat voor beuken nog meer in het nadeel is, dat ze na omzagen niet lekker meer teruggroeien. Als je van een eik, es of berk de onderste 30-40cm laat staan zal deze gewoon weer uitlopen, beuken doen dit vaak niet (goed). Ze zijn dus ongeschikt als hakhout.
Overige:
Tropisch hardhout: Brandt heet, en zeer langzaam. Heeft een zeer hoge calorische waarde, maar kan alleen in een grote kachel of open haard gestookt worden zonder bij te stoken met ander hout. In een kleinere kachel kun je kleine stukken mee stoken. Het kan flink knetteren door de aanwezige hars. Als je wat over hebt van het aanleggen van een vlonder of iets dergelijks, kun je dit dus prima stoken.
Fruitbomen: Heeft hogere calorische waarde dan eik, beuk of es, maar is zeldzaam.
Prunus: Brandt erg heet en redelijk langzaam. Is erg taai en lastig te kloven. Je komt het niet vaak tegen. In het bos waar ik vrijwilligerswerk doe staat het als een soort onkruid en halen we het weg. Ik neem het nooit mee omdat er berk- en essenhout in overvloed is. Het ruikt wel erg lekker, dus voor een open haard kan het een optie zijn.
Lijsterbes: Verschrikkelijk slecht hout. Stinkt, rot en droogt slecht. Het verwordt tot een soort molm hout als het droogt.
Plataan en linde: Kan prima als brandhout gebruikt worden, maar als je het niet nodig hebt, gewoon lekker laten liggen.
Voor al het hout geldt, laat het minimaal 1-2 dagen binnen liggen voordat je het gaat stoken, daardoor kan het nog even het laatste vocht kwijt en vat het gemakkelijker vlam.
Regelgeving
Ik zal heel kort ingaan op de regelgeving omtrent het stoken van hout. Het lijkt mij een goed idee als iemand anders zich hierop stort voor een uitgebreider verhaal.
Er is het afgelopen jaar veel discussie ontstaan over het stoken van hout en we hebben afgelopen weekend zelfs ons eerste negatieve stookadvies gehad. Volgens mij gaat het nog steeds om voorgestelde richtlijnen, maar men wil toe naar houtkachels met een minimaal rendement van 75%. Europees is nu 50% de eis. Voor moderne houtkachels is dit geen enkel probleem, de meeste zitten tussen de 80-85% rendement, maar bij een open haard is het precies andersom. Daarbij gaat zo'n 80% van de warmte door de schoorsteen naar buiten. Zelf hebben wij een houtkachel van Jacoba waar wij, vooruitlopend op eventuele regelgeving, in de schoorsteen ook nog een roet/fijnstof filter hebben laten plaatsen. Een zogeheten ABCAT. Deze heb je open tijdens het aanmaken omdat de trek wel negatief wordt beïnvloed, maar als de kachel eenmaal heet is draaien we hem dicht en merk je er eigenlijk niets van. Het voordeel is dat als de buren komen klagen, we kunnen zeggen dat ze niet van onze kachel kortademig kunnen worden. Het filter haalt namelijk volgens de specificaties 96% van de schadelijke stoffen uit het rookgas. Voor meer info(ik heb geen aandelen): https://www.groenehoedduurzaam.nl/abcat-houtrookfilter.html
Het is met 350 euro wel een duur grapje, maar dat hadden wij er voor over om in de toekomst gezeik voor te zijn. We stoken namelijk erg graag hout omdat wij denk ik wel voor 90% van onze verwarming met de houtkachel voorzien. Afgelopen november hebben wij slechts 21m3 gas gebruikt waar 130m3 gemiddeld is voor ons type huis in november. Hout is voor ons gratis omdat we het mee kunnen nemen dankzij het vrijwilligerswerk. Ik denk dat wij de totale kosten van 3800 euro voor het plaatsen van de kachel en aanpassingen aan het rookkanaal er in 2-3 jaar uit hebben.
Als je de plantsoenendienst in je gemeente een beetje in de gaten houdt, kun je soms gratis aan best mooi hout komen. Vaak zijn ze er blij mee als je het mee neemt, omdat ze er zelf voor moeten betalen om het af te voeren. Zo heb ik 3 grote ladingen eikenhout mogen meenemen toen ze eiken rondom de parkeerplaats van
volkstuintjes hier in de buurt hadden gesnoeid.
Andere toepassingen
Onze kachel heeft een metalen bovenkant, waar wij zelf een dikke tuintegel op hebben gelegd. Deze warmt op en geeft nog erg lang warmte af. Het is niet ongebruikelijk dat hij de volgende ochtend nog handwarm is. Daarnaast gebruiken wij de tegel om bijvoorbeeld een pan stoofvlees op te laten sudderen of om appelmoes te maken. De temperatuur van de tegel is precies goed om het stoofvlees uren lang te laten garen. Daarnaast is het geen probleem als er vieze spetters op de tegel komen, waar dit op de bovenkant van de kachel vieze vlekken zou geven.
Een opsomming van alle verschillende soorten kachels laat ik ook open voor een andere vrijwilliger.
Het is inmiddels een enorm artikel geworden en ik ben ongetwijfeld dingen vergeten. Laat het alsjeblieft weten als je ergens meer informatie over zou willen hebben.
bronnen:
https://leelant.nl/informatie/volume-calorische-waarden/
Wikipedia: Verbrandingswarmte
http://www.openhaardhoutkopen.com/haardhout/
http://www.voederbomen.nl...den-hout-en-houtchips.pdf
https://www.masterfire.nl...soorten-heeft-masterfire/
https://www.warmteprijzen.nl/brandhout_prijzen.html
http://www.soortelijkgewicht.com/vaste-stoffen
https://www.treehugs.nl/forum/viewtopic.php?t=2068
http://www.hethoogeland-s...envegen/droogtijden-hout/
Wikipedia: Kubieke meter
https://www.houtinfo.nl/toepassingen/houtdatabase
https://www.fpl.fs.fed.us/documnts/fpltn/fpltn-218-1931.pdf
Waar gaan we beginnen? Mij lijkt het een goed idee om eerst een belangrijke metric te definiëren. Het volume. Veel van de bronnen op internet hebben het over kubieke meters(m3) als ze praten over het soortelijk gewicht en calorische waarde. Als we echter praten over onbewerkt (dus niet in balken of planken gezaagd) hout, dan praat je niet over m3, maar over stère, een kubieke meter gestapeld hout. De stère wordt gebruikt omdat je hout nooit kan stapelen zonder lucht er tussen. Binnen de stère wordt onderscheid gemaakt tussen drie vormen:
- De 'vaste stère'; 1m3 hout zonder tussenruimtes. In de praktijk eigenlijk onmogelijk voor normaal hout. Ga je zaagsel persen in blokken van 1x1x1m, dan kom je er wel in de buurt.
- De 'gestapelde stère'; 1m3 gezaagd en gekliefd hout die netjes opgestapeld is. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat ⅔ van het volume haardhout is en ⅓ lucht. Één gestapelde stère hout bevat dus 0.66m3 hout en één m3 haardhout komt dus overeen met 1.5 stère. Sommige haardhout verkopers hebben het over een 'strak gestapelde stère of m3', trap er niet in.
- De 'losse stère'; een hoeveelheid gezaagd en gekloofd hout dat willekeurig in een bak van 1x1x1m (1m3) gegooid is. Bevat ongeveer 50% lucht en 50% hout.
Nu we duidelijk hebben wat de volumemaat betekent, kunnen we gaan kijken naar het belangrijkste, hoeveel warmte krijg je uit een hoeveelheid hout. Oftewel, wat is de calorische waarde van 1m3 hout? Hierbij wordt er uitgegaan van de ‘vaste stère’, dus een onpraktisch blok van 1x1x1m.
Houtsoort | MJ per m3 (0% vocht) | kWh per kg (0% vocht) | kWh per kg (15-20% vocht) | kWh per stère (15-20% vocht) |
Populier | 6.975 | 4,8 | ||
Grove Den | 7.440 | 5,2 | ||
Wilg | 7.750 | 4,8 | ||
Els | 7.905 | 4,9 | 4,1 | 1500 |
Esdoorn | 8.680 | 5,3 | ||
Plataan | 9.920 | |||
Berk | 10.385 | 5 | 4,2 | 1900 |
Es | 10.385 | 5 | 4,2 | 2100 |
Haagbeuk | 10.440 | 4,8 | ||
Eik | 10.695 | 4,9 | 4,2 | 2100 |
Peer | 10.850 | 4,9 | ||
Beuk | 11.160 | 4,9 | 4,2 | 2100 |
Appel | 11.625 | 4,9 |
Verschillende bronnen geven verschillende waardes, al ontlopen ze elkaar niet veel. Van niet iedere houtsoort is alle informatie makkelijk te vinden. Mijn voorkeur ging uit naar bronnen waarbij verschillende houtsoorten besproken werden zodat er overeenkomst is tussen waar de informatie vandaan komt en de meetmethode. Vandaar dus de open plekken. Zoals je kunt zien loopt het aantal kWh per kg niet veel uiteen, terwijl de calorische waarde per m3 wel veel verschilt. Sommige houtsoorten bevatten veel meer water dan andere, hierdoor zijn deze houtsoorten een stuk minder zwaar als ze droog zijn, maar heb je wel meer volume per kg. Anders uitgelegd, voor eenzelfde hoeveelheid warmte heb je een groter volume populierenhout nodig dan wanneer je eikenhout zou stoken.
Geen grote verrassingen hier, tenminste, niet voor mij. Duidelijk is dat het weinig uitmaakt of je nu Berk, Es, Eik of Beuk stookt, als je kijkt naar de hoeveelheid potentiële warmte tenminste. Er zijn namelijk nog een hoop andere redenen om voor een bepaalde houtsoort te kiezen. Wat ook duidelijk is, dat het nogal uitmaakt hoe vochtig het hout is. De vuistregel die vaak wordt aangehouden is houtvochtpercentage van ongeveer 18%. Het verschilt per houtsoort vanaf welk percentage het lekker stookt, maar altijd geldt; hoe lager hoe b/heter en schoner de verbranding. Op al deze punten zal ik later terug komen.
Soortelijk gewicht
Een ander zeer interessante eigenschap van hout, is het soortelijk gewicht. Oftewel, hoeveel weegt 1m3 van een bepaalde houtsoort. Ik heb het gehouden bij de meest gebruikte soorten haardhout. De houtdatabase van houtinfo.nl was hierbij van grote hulp! Vaak is er een range van gewicht per m3 gegeven, afhankelijk van bijvoorbeeld het seizoen (in de zomer bevatten bomen meer water dan in de winter). In de tabel heb ik het gemiddelde genomen.
Houtsoort | Gewicht per m3 (vers) | Gewicht per m3 (12% vocht) |
Haagbeuk | 1000kg | 750kg |
Els | 800kg | 530kg |
Berk | 900kg* | 660kg |
Es | 950kg | 700kg |
Eik | 1050kg | 710kg |
Beuk | 960kg | 710kg |
*Berekend van pound per cubic foot naar kg/m3 met automatische google omrekening. https://www.fpl.fs.fed.us/documnts/fpltn/fpltn-218-1931.pdf
Dat is een stuk zwaarder dan ik dacht. Toen ik uitrekende hoe zwaar ik mijn oude Hyundai Atos had beladen ben ik blijkbaar uitgegaan van 12% vochtig hout. In plaats van 400kg, lag er dus waarschijnlijk ruim 500kg vers eikenhout in…
Dit is dus zeker iets om rekening mee te houden als je ergens met je enkelassige aanhanger, die max 750kg mag hebben, hout gaat halen. Vaak kan daar wel 1 stère hout in, oftewel 0,66m3. Vul je die met vers eikenhout, dan zit je aan 1050x0,66=693kg. Haal je het hout in de winter, dan zit je wel goed, maar in de zomer niet. Eikenhout kan namelijk 1200kg per m3 wegen als het zich goed heeft volgezogen. 1200x0,66=792kg.
Eigenschappen
Iedere houtsoort heeft zijn eigen eigenschappen. Hierbij moet je denken aan droogtijd, droogwijze, kloofbaarheid en brandeigenschappen. Een aantal dingen zijn voor alle houtsoorten het zelfde. Zo droogt hout het snelst als je de ronde stammen klieft. Je stelt dan meer oppervlak bloot aan de lucht, waardoor het vocht er beter uit kan. Daarnaast zorgt de schors er voor dat het vocht er maar moeilijk uit kan. Ongekloofd hout kan in sommige gevallen erg langzaam drogen. Ik heb het onlangs getest bij een stuk eikenhout van 15cm doorsnee, wat ik afgelopen winter wel heb gezaagd, maar niet gekloofd. Toen ik hem doormidden hakte bleek dat hij vanaf de schors totaal niet was gedroogd en vanaf de kopse kanten was het ongeveer 2,5cm ingedroogd tot ongeveer 20-22%. De rest was nog >35% vochtig. Voor eens stuk berkenhout van de zelfde afmeting daarentegen, was het een compleet ander beeld. Het hout was >40% vochtig toen ik het zaagde, maar was tot het binnenste gedroogd tot 20%. Dit is echter een uitzondering. Bij essen- en beukenhout komt het overeen met hoe het eikenhout droogt.
Drogen
Ik zal per houtsoort aangeven wat mijn ervaringen zijn en wat het internet er over te vertellen heeft. De droogtijd die ik noem gaat over gekloofd hout wat goed droog en luchtig opgeslagen ligt. Ik begin met een aantal houtsoorten die niet geschikt zijn om in de kachel of open haard te stoken.
Dennenhout:
Stookbaarheid: Niet geschikt om in de kachel of open haard te stoken.
Brandwijze: Kan erg knetteren en dus vonken produceren vanwege de hars. In een kachel maakt dit niet heel erg uit, maar in een open haard kan het zonder veiligheidsscherm voor brand(plekken) zorgen op je dure vloer en/of kleding. Daarnaast zorgt de hars er voor dat je schoorsteen erg snel smerig wordt. Het ruikt daarentegen wel erg lekker en het brandt fel en heet, maar is snel weer weg.
Droogtijd: 1 jaar
Droogwijze: Kan prima als ronde stam gedroogd worden zonder dat het gaat rotten, gekloofd droogt het wel sneller.
Kloofbaarheid: Rechte stukken splijten makkelijk
Wilg en Populier:
Stookbaarheid: Je kan het in prima in de kachel of openhaard stoken, maar het bevat relatief weinig energie. Je zal dus vaak moeten bijvullen. Dunne, droge takjes zijn erg geschikt om het vuur mee aan te maken omdat ze snel vlam vatten. De rook kan vies ruiken.
Brandwijze: Brandt erg snel weg en moet goed droog zijn. Vooral geschikt om mee aan te maken.
Droogtijd: 1,5 jaar
Droogwijze: Rot snel en bevat heel veel water. Goed droog en luchtig opslaan. Hak het in kleine stukken zodat het sneller droogt.
Kloofbaarheid: Kan knoestig zijn en door het vele water relatief taai.
Esdoorn:
Stookbaarheid: Prima brandhout, maar bevat relatief weinig energie.
Brandwijze: Prima om vuur mee te starten, maar brandt snel op. Rustige en soms gekleurde vlammen.
Droogtijd: 1 jaar
Droogwijze: Geen bijzonderheden, behalve dat kaal hout grijs kan worden worden en soms wat schimmel plekken kunnen krijgen als het niet goed droog bewaard wordt. Dit kan geen kwaad, maar het ziet er niet mooi uit.
Kloofbaarheid: Vanwege de rechte en korte vezels is het met een scherpe hakbijl goed te kloven. Met een kloofblijl sla je er eerder kleine stukken af omdat de vezels kort zijn.
Els:
Stookbaarheid: Prima brandhout. Minder energie dan es, beuk of eik, maar meer dan bovenstaande houtsoorten.
Brandwijze: Brandt erg fel met soms gekleurde vlammen die een mooi vlammenspel hebben. Brandt iets minder snel dan bovenstaande houtsoorten, maar wel een stuk sneller dan berk, es, beuk of eik.
Droogtijd: 1,5 jaar
Droogwijze: Geen bijzonderheden. Het kale hout kleurt diep oranje en ziet er mooi uit als je het in je houtrek hebt liggen.
Kloofbaarheid: De vezels kunnen erg kronkelig zijn en dus minder makkelijk te klieven.
Berk:
Stookbaarheid: Fantastisch brandhout! Bevat relatief veel energie en knettert niet. Het hout is erg zuiver en brandt dus erg schoon, zelfs zo schoon dat je er je kachel mee schoon kan stoken. Je rookkanaal blijft ook erg schoon. Berkenhout is ook erg geschikt voor in de open haard. Zoals gezegd knettert het niet en de geur van de rook wordt als prettig ervaren.
Brandwijze: Berkenhout is erg gemakkelijk aan te maken dankzij de schors die een beetje op papier lijkt. Het is geschikt voor zowel kleine als grote kachels. Brandt relatief lang, maar is sneller weg dan es, eik of beuk.
Droogtijd: 9 maanden - 1 jaar. Zelfs ongekloofd. Ik was met stomheid geslagen toen ik afgelopen weekend eindelijk toe kwam aan het kloven van blokken die ik wel al op lengte had gezaagd. Zelfs blokken van 20cm doorsnee waren tot het diepste binnenste tot 20% vochtigheid gedroogd.
Droogwijze: Het is erg belangrijk om dit hout goed droog te bewaren. Het gaat snel rotten en schimmelen als het vochtig wordt. Om dit te voorkomen is het belangrijk om berkenhout snel in kleinere stukken te hakken.
Kloofbaarheid: Rechte stukken kloven gemakkelijk, maar de knoesten kunnen erg taai zijn.
Es:
Stookbaarheid: Ongeevenaard! Bevat bijna net zo veel energie als eik en beuk, knettert niet, brandt erg heet en brandt net als berk, erg schoon. Produceert maar weinig as en is al goed te stoken bij een hogere vochtigheid, zeker als het vuur al lekker heet is. 25% is geen enkel probleem. De unieke geur wordt als prettig ervaren.
Brandwijze: Erg rustige vlammen, knettert niet en brandt erg lang. Geschikt voor alle kachels en open haarden.
Droogtijd: 1,5 - 2 jaar. Vers essenhout moet een stuk langer liggen dan berk.
Droogwijze: Ongekloofd droogt het zeer traag. Het hoeft niet perse heel erg droog te liggen, zolang er maar geen water op blijft staan. Momenteel is er echter veel dood essenhout te krijgen omdat er een ziekte heerst onder de essen. Hierdoor worden veel (dode) essen omgezaagd, dit hout is bijna direct stookbaar.
Kloofbaarheid: Zeer nauwkeurig te kloven. Dankzij de lange vezels is essenhout in praktische elke dikte te kloven. De mooie rechte stukken zelfs met een licht bijltje.
Extra: In tegenstelling tot eik en beuk, groeien essen relatief snel. Binnen 20-30 jaar heb je bomen van 20m hoog en een doorsnee van 20-30cm. Omdat ze sneller groeien is er een kortere omlooptijd mogelijk voor het omzagen van essen dan voor eiken of beuken. Een bos zal dus sneller herstellen en de CO2 die vrijkomt bij de verbranding van essenhout wordt veel sneller weer opgeslagen dan eik en beuk.
Eik:
Stookbaarheid: Eikenhout is lastig aan te krijgen, maar als het eenmaal brandt geeft het veel warmte. Zit in de top regionen voor wat betreft calorische waarde. Brandt niet heel schoon, zeker als het niet op de juiste wijze gedroogd is.
Brandwijze: Brandt lang en heet, maar heeft een onrustig vlammenspel. Kan knetteren en is ongeschikt om het vuur mee aan te maken. De geur wordt als prettig ervaren.
Droogtijd: 2-4 jaar
Droogwijze: Het drogen van eikenhout is een kunst opzich. Het droogt zeer langzaam en moet in meerdere stappen gebeuren. Eikenhout bevat namelijk tannines die kunnen zorgen voor vieze rook en voor een schoorsteen die snel vies wordt. Dit is te voorkomen, maar dan moet het hout wel eerst 2 jaar onbeschermd uitregenen en vervolgens nog 2 jaar afgeschermd drogen. Dit wordt vaak niet gedaan omdat het veel tijd en geld kost. Ovengedroogd eikenhout heeft deze tijd vaak niet gekregen. Er is nogal wat discussie hierover op het wereldwijde web. Deze droogwijze zou namelijk stammen uit een tijd dat kachels en haarden gesmoord branden. Als je de kachel of openhaard echt stookt, dan zouden de tannines minder schadelijk moeten zijn. Zelf heb ik toegang tot afgewaaide takken van eeuwenoude eiken die al een aantal jaar op de grond liggen. Dat is dus al lang en breed uitgeregend en kan na korte tijd(1 á 2 weken), (binnen)drogen, gestookt worden.
Kloofbaarheid: Mooie rechte stukken zijn goed te kloven, maar de vaak kronkelige stukken eikenhout kunnen erg taai zijn en lastig te kloven. Mijn ervaring is dat bij droog eikenhout de rechte stukken makkelijker splijten dan als het hout vers is, maar de kronkelige stukken nog moeilijker.
Extra: Eikenhout is erg populair en dat is te begrijpen. Toch krijgt eikenhout meer lof dan het verdient. Er zit een zekere status vast aan het stoken van eikenhout en dat is naar mijn mening niet helemaal terecht. Eiken groeien langzaam en kunnen erg oud worden. Om een redelijke hoeveelheid hout te krijgen van een eikenboom, heb je bomen nodig die minimaal een jaar of 80 oud zijn. Het eikenhout wat ik stook is afkomstig van afgevallen takken, omgevallen bomen en snoeihout. Als je als handelaar een beetje winst wilt maken is het helaas onmogelijk om het alleen daarvan te hebben en ben je genoodzaakt om ook gezonde eiken om te halen. Ze groeien helaas minder snel terug dan dat ze op dit moment gekapt worden.
Beuk:
Stookbaarheid: Voor beukenhout geldt eigenlijk hetzelfde als voor eik. Het gaat moeilijk aan, maar als het eenmaal brandt, brandt het heet en lang. Brandt schoon en kan zelfs de schoorsteen schoon branden.
Brandwijze: Heeft grote en regelmatige vlammen en knettert niet. Net als eikenhout ongeschikt om het vuur mee aan te maken. Geeft wel relatief veel as.
Droogtijd: 2 jaar
Droogwijze: Moet snel gekloofd worden en goed droog liggen omdat het anders snel gaat schimmelen en rotten.
Kloofbaarheid: Erg taai hout. De rechte stukken kloven prima, maar de vezels lopen niet mooi recht en, zeker bij de knoesten, kan het kloven van beukenhout een flinke klus zijn.
Extra: Voor beukenhout geldt een beetje hetzelfde als voor eikenhout, zij het in iets mindere mate. Het is een erg traag groeiende boom en omdat er meer vraag is dan de bomen terug kunnen groeien is dat een slechte zaak. Wat voor beuken nog meer in het nadeel is, dat ze na omzagen niet lekker meer teruggroeien. Als je van een eik, es of berk de onderste 30-40cm laat staan zal deze gewoon weer uitlopen, beuken doen dit vaak niet (goed). Ze zijn dus ongeschikt als hakhout.
Overige:
Tropisch hardhout: Brandt heet, en zeer langzaam. Heeft een zeer hoge calorische waarde, maar kan alleen in een grote kachel of open haard gestookt worden zonder bij te stoken met ander hout. In een kleinere kachel kun je kleine stukken mee stoken. Het kan flink knetteren door de aanwezige hars. Als je wat over hebt van het aanleggen van een vlonder of iets dergelijks, kun je dit dus prima stoken.
Fruitbomen: Heeft hogere calorische waarde dan eik, beuk of es, maar is zeldzaam.
Prunus: Brandt erg heet en redelijk langzaam. Is erg taai en lastig te kloven. Je komt het niet vaak tegen. In het bos waar ik vrijwilligerswerk doe staat het als een soort onkruid en halen we het weg. Ik neem het nooit mee omdat er berk- en essenhout in overvloed is. Het ruikt wel erg lekker, dus voor een open haard kan het een optie zijn.
Lijsterbes: Verschrikkelijk slecht hout. Stinkt, rot en droogt slecht. Het verwordt tot een soort molm hout als het droogt.
Plataan en linde: Kan prima als brandhout gebruikt worden, maar als je het niet nodig hebt, gewoon lekker laten liggen.
Voor al het hout geldt, laat het minimaal 1-2 dagen binnen liggen voordat je het gaat stoken, daardoor kan het nog even het laatste vocht kwijt en vat het gemakkelijker vlam.
Regelgeving
Ik zal heel kort ingaan op de regelgeving omtrent het stoken van hout. Het lijkt mij een goed idee als iemand anders zich hierop stort voor een uitgebreider verhaal.
Er is het afgelopen jaar veel discussie ontstaan over het stoken van hout en we hebben afgelopen weekend zelfs ons eerste negatieve stookadvies gehad. Volgens mij gaat het nog steeds om voorgestelde richtlijnen, maar men wil toe naar houtkachels met een minimaal rendement van 75%. Europees is nu 50% de eis. Voor moderne houtkachels is dit geen enkel probleem, de meeste zitten tussen de 80-85% rendement, maar bij een open haard is het precies andersom. Daarbij gaat zo'n 80% van de warmte door de schoorsteen naar buiten. Zelf hebben wij een houtkachel van Jacoba waar wij, vooruitlopend op eventuele regelgeving, in de schoorsteen ook nog een roet/fijnstof filter hebben laten plaatsen. Een zogeheten ABCAT. Deze heb je open tijdens het aanmaken omdat de trek wel negatief wordt beïnvloed, maar als de kachel eenmaal heet is draaien we hem dicht en merk je er eigenlijk niets van. Het voordeel is dat als de buren komen klagen, we kunnen zeggen dat ze niet van onze kachel kortademig kunnen worden. Het filter haalt namelijk volgens de specificaties 96% van de schadelijke stoffen uit het rookgas. Voor meer info(ik heb geen aandelen): https://www.groenehoedduurzaam.nl/abcat-houtrookfilter.html
Het is met 350 euro wel een duur grapje, maar dat hadden wij er voor over om in de toekomst gezeik voor te zijn. We stoken namelijk erg graag hout omdat wij denk ik wel voor 90% van onze verwarming met de houtkachel voorzien. Afgelopen november hebben wij slechts 21m3 gas gebruikt waar 130m3 gemiddeld is voor ons type huis in november. Hout is voor ons gratis omdat we het mee kunnen nemen dankzij het vrijwilligerswerk. Ik denk dat wij de totale kosten van 3800 euro voor het plaatsen van de kachel en aanpassingen aan het rookkanaal er in 2-3 jaar uit hebben.
Als je de plantsoenendienst in je gemeente een beetje in de gaten houdt, kun je soms gratis aan best mooi hout komen. Vaak zijn ze er blij mee als je het mee neemt, omdat ze er zelf voor moeten betalen om het af te voeren. Zo heb ik 3 grote ladingen eikenhout mogen meenemen toen ze eiken rondom de parkeerplaats van
volkstuintjes hier in de buurt hadden gesnoeid.
Andere toepassingen
Onze kachel heeft een metalen bovenkant, waar wij zelf een dikke tuintegel op hebben gelegd. Deze warmt op en geeft nog erg lang warmte af. Het is niet ongebruikelijk dat hij de volgende ochtend nog handwarm is. Daarnaast gebruiken wij de tegel om bijvoorbeeld een pan stoofvlees op te laten sudderen of om appelmoes te maken. De temperatuur van de tegel is precies goed om het stoofvlees uren lang te laten garen. Daarnaast is het geen probleem als er vieze spetters op de tegel komen, waar dit op de bovenkant van de kachel vieze vlekken zou geven.
Een opsomming van alle verschillende soorten kachels laat ik ook open voor een andere vrijwilliger.
Het is inmiddels een enorm artikel geworden en ik ben ongetwijfeld dingen vergeten. Laat het alsjeblieft weten als je ergens meer informatie over zou willen hebben.
bronnen:
https://leelant.nl/informatie/volume-calorische-waarden/
Wikipedia: Verbrandingswarmte
http://www.openhaardhoutkopen.com/haardhout/
http://www.voederbomen.nl...den-hout-en-houtchips.pdf
https://www.masterfire.nl...soorten-heeft-masterfire/
https://www.warmteprijzen.nl/brandhout_prijzen.html
http://www.soortelijkgewicht.com/vaste-stoffen
https://www.treehugs.nl/forum/viewtopic.php?t=2068
http://www.hethoogeland-s...envegen/droogtijden-hout/
Wikipedia: Kubieke meter
https://www.houtinfo.nl/toepassingen/houtdatabase
https://www.fpl.fs.fed.us/documnts/fpltn/fpltn-218-1931.pdf
[ Voor 101% gewijzigd door Who Am I? op 07-12-2019 22:19 ]
Sony A77II +A7III, Sigma 35mm f1.4 ART, Tamron 17-28mm f2.8, Sony 85mm f1.8, Sigma 18-35mm f1.8 ART, Tamron SP 70-200mm f2.8, Minolta 35-70mm f3.5