Het Grote Vinyl Topic Deel 2
Aftrap
Welkom bij deel 2 van het grote Vinyl topic! Hier kan je praten over platenspelers, armen, naalden, RIAA curves, en reparatie en afstelling maar ook over platen, persingen, en muziek. Spullen te koop aanbieden?
Hier graag: Vraag & Aanbod overig
De Speler
Een platenspeler (ook draaitafel, grammofoon of pick-up) is een apparaat om grammofoonplaten af te spelen. De eerste grammofoons bevatten een opwindmechanisme om de plaat te kunnen laten draaien en een hoorn om de trilling van de naald mechanisch te versterken. Latere grammofoons namen de trilling van naald op met een element en versterkten het kleine elektrische signaal elektronisch, waarna het door een luidspreker ten gehore werd gebracht.
Techniek
Voor de uitvinding van de compact disc was de grammofoonplaat het populairste geluidsmedium. Veel pop, maar ook Rock en Metal wordt behalve op cd ook als grammofoonplaat uitgebracht en is bij sommigen nog erg populair.Een grammofoonplaat is een platte ronde schijf, ontwikkeld door Emile Berliner (1858-1929), waarbij aan beide kanten (zelden aan een kant) een spiraalvormige groef is ingesneden die van de rand naar dichtbij het midden loopt en waarin geluidsinformatie is opgenomen in de vorm van kleine horizontale (vroeger verticale) en bij stereo horizontale én verticale afwijkingen. Deze uitslagen kunnen met een naald op de ronddraaiende plaat worden afgetast en hoorbaar worden gemaakt. Om te zorgen dat een plaat op de juiste wijze op een speler gelegd wordt, wordt er een gaatje exact in het midden van een plaat gemaakt.
Naald
De naald (soms ook wel stylus genoemd) bevindt zich aan het einde van de naalddrager (ook wel cantilever genoemd). De oorspronkelijke platenspelers hebben een metalen naald. Deze grammofoons spelen platen af met brede groeven op een snelheid van 78 toeren. De uitslagen van de naald worden mechanisch versterkt en hoorbaar gemaakt. De naald slijt snel en moet na elke plaat worden vervangen.Later werden de bewegingen van de naald elektronisch versterkt. De naalddruk kon nu veel minder worden en de naald werd van saffier of diamant gemaakt. Het hele element werd vervangbaar.
De vorm van de naaldtip is mede bepalend voor de aftastkwaliteit. We onderscheiden een aantal basistypen naaldtipvormen: de ronde of sferische naaldtip, de elliptische naaldtip en diverse complexere naaldtipvormen. Bij elk van deze naaldtipvormen zijn diverse variaties denkbaar, welke allemaal invloed hebben op de klank en prijs. Vaak wordt bij de naaldtipvorm aangegeven of deze 'nude' of 'bonded' is, wat inhoudt of de naaldtip 1 complete diamant is (nude), of een klein diamantje op een metalen houder gelijmd is (bonded). 'Nude' betekend doorgaans dat de naaldtip lichter is (diamand is lichter dan metaal) en daardoor een betere weergave zal hebben.
Elementen
De keuze van het merk platenspeler is een belangrijk facet, maar de keuze van het te gebruiken pick-up element is zeker niet minder belangrijk. In hoofdzaak worden magneto-dynamische elementen gebruikt (tegenwoordig MM-element genoemd = Moving Magnet). Daarnaast zijn moving coil-elementen (MC) de absolute top-weergevers maar liggen in een hogere prijsklasse (vanaf ca. €200,-). Bekende merken voor beide types pick-up elementen uit de jaren 70/80 zijn Bang&Olufsen, Shure, Stanton, Goldring, Rega, Audio Technica (AT), Ortofon, Dual, Philips, Pickering, Technics, Sony. De meeste fabrikanten leveren nog steeds pick-up elementen.Frequentiekarakteristiek
Doordat de energie van een geluidsgolf evenredig is met het kwadraat van de frequentie is bij gelijk vermogen de amplitude van hoge tonen lager dan van lage tonen. Hoge tonen hebben in muziek daardoor over het algemeen een kleinere amplitude. Daarom worden hoge tonen versterkt op een grammofoonplaat gezet zonder dat dit tot overmatige groefbeweging leidt. De voorversterker verzwakt de hoge tonen weer in dezelfde mate. Dit heeft tot gevolg dat met het afzwakken van de hoge tonen ook de ruis van het plaatmateriaal wordt onderdrukt. Deze techniek werd al op de oude 78-toerenplaten toegepast, maar er was geen standaard voor het filter. Verschillende maatschappijen gebruikten verschillende filterkarakteristieken. Met het ontwerp van de vinylplaat is ook het filter gestandaardiseerd. De specificaties van het filter werden origineel ontworpen door de RIAA, en het filter wordt vaak aangeduid met de naam RIAA-filter.Doordat de output van het element veel lager is dan een normale lijnbron (cd speler, cassettedeck) is hiervoor een aparte phonoversterker nodig (soms zit deze ingebouwd in de hoofdversterker). Deze phonoversterkers zijn uitgerust met een RIAA-filter, zodat ze de juiste frequentiekarakteristiek doorgeven aan de rest van de installatie.
Het toerental van een grammofoonplaat is constant. Daardoor neemt de lineaire snelheid van de naald in de groef van buiten naar binnen toe af. Hierdoor kunnen hoge tonen aan het eind van een muziekstuk minder goed worden weergegeven dan aan het begin. Onder operaliefhebbers is bekend dat de hoge gezongen muzieknoot aan het eind van veel opera's niet goed wordt gereproduceerd. Ook popliefhebbers zien de frisse en dynamische hoge tonen aan het begin van een plaat afnemen tot slissende bekkens en vervormde vocale s-klanken aan het einde ervan (effect mede afhankelijk van de kwaliteit van de platenspeler).
Slijtage en geluidsvervorming
Hoewel er onder optimale omstandigheden een zeer goede geluidsweergave mogelijk is, is de aanvankelijk van was, later van schellak en weer later van vinyl gemaakte plaat als opslagmedium erg kwetsbaar en zeer gevoelig voor krassen en stof, die leiden tot tikken en ruis bij het afspelen. Het afspelen zelf werkt door een mechanisch contact van de naald met de plaat, en zorgt voor slijtage die de geluidskwaliteit doet afnemen; vooral wanneer naalden van slechte kwaliteit gebruikt worden. Men spreekt bij een veel gespeelde grammofoonplaat over grijsgedraaid, omdat een versleten plaat daadwerkelijk een grijzige indruk kan maken. Ook de voor het afspelen gebruikte draaitafel, het pick-upelement en de naald hadden grote invloed op de kwaliteit van het geluidssignaal. De motor kon aanleiding geven tot wow en flutter. Ook het op de plaat zetten van de naald kon deze beschadigen. De oude schellakgrammofoonplaten waren bovendien erg breekbaar.De Plaat
Varianten
78 toerenDe oudste grammofoonplaten hadden een diameter van 30 cm (12") 25 cm (10") of 20 cm (8") en werden afgespeeld op een toerental van 75 tot 82 per minuut. Later werd dit gestandaardiseerd op 78 toeren. De meeste werden gemaakt van schellak. Door gebruik van betere materialen en elektronische versterking kon in de jaren veertig de groef worden versmald, waardoor meer muziek op één plaatkant mogelijk werd. Aanvankelijk werd op een 12"-plaatkant maximaal vijf minuten muziek geperst, rond 1950 was acht minuten op één kant mogelijk.
De 78-toerenplaat bleef tot het einde van de jaren vijftig in productie en in sommige landen, met name in Afrika tot diep in de jaren zestig.
Microgroefplaat
De verbeterde techniek maakte experimenten met een lagere draaisnelheid mogelijk. In de Verenigde Staten experimenteerde Columbia Records met een toerental van 33 1/3, terwijl RCA-Victor 45 toerenplaten ontwikkelde.
De nieuwe platen hadden een smaller groef en moesten dan ook met een kleinere naald worden afgespeeld. Deze groef heet microgroef.
Langspeelplaat
De langspeelplaat (ook wel LP of album), werd officieel geïntroduceerd in 1948 en werd gemaakt van vinyl. Vanaf het begin waren er twee formaten in de handel: 30 en 25 cm. (12 en 10"). Door de lagere snelheid en kleinere groefafstand kon er op een langspeelplaat veel meer muziek worden geplaatst: de 12"-platen konden maximaal een halfuur muziek per kant hebben, de 10"-platen maximaal twintig minuten.
Singles
Daarnaast kwam RCA met een 45-toerenplaat van 17,5 cm. (7"), die als singles bekend werden. Ze waren oorspronkelijk bedoeld voor gebruik met een platenwisselaar. Ze hadden daarom een groter gat in het midden zodat er ruimte was voor het wisselmechaniek. Deze platen werden oorspronkelijk geleverd met een uitneembaar inzetstukje zodat ze ook afgespeeld konden worden op een platenspeler met een kleine as. Later kon er een voorgestanst deel worden uitgebroken. In de beginperiode werd dit formaat ook gebruikt voor langere muziekstukken, die dan, net als voorheen bij de 78-toerenplaten het geval was, over meer plaatzijden verdeeld werden.
De 7inch is de laatste tijd steeds meer in zwang, vooral in de UK gaat het gewoon erg goed met de single verkoop op 7inch van hedendaagse rock en pop groepen. Daarnaast zijn in een bepaalde genres vinyl nooit weggeweest en wordt er nog steeds ladingen nieuwe releases uitgebracht.
Er bestaan meerdere varianten van de single:
• De maxisingle: heeft het formaat van een langspeelplaat maar wordt afgespeeld op 45 toeren per minuut
• De EP (extended play): De 10 inch: Hierop staan enkele melodieën per kant staan en worden ook op 45 tpm afgedraaid.
• De 7 inch: Er werden zelfs 17,5 centimeter platen geperst, die op 33 1/3 tpm moesten moesten worden afgedraaid, deze werden vooral gebruikt voor klassieke muziek en hadden een maximale speelduur van 8,5 min. per kant. Het Amerikaanse platenlabel MMS was vrijwel het enige dat deze 33-toeren'singles' op de markt bracht. Ook in de popmuziek is de 7 inch gebruikt.
• De vierkante slappe single: die als promotie bijvoorbeeld als bladzijde in een tijdschrift werd geleverd en na uitscheuren met de nodige omzichtigheid enkele malen kon worden afgespeeld. Door de niet-ronde vorm en het slappe karakter betekende dit een groot gevaar voor de naald. De weergavekwaliteit van de opname viel uiteraard erg tegen.
• 10-inch: De 25-cm-plaat was aanvankelijk populair, zowel in de klassieke als de populaire muziek. Hoewel de speelduur iets korter was dan van een 30-cm.-plaat lagen de productiekosten lager, waardoor deze platen goedkoper op de markt kwamen, terwijl er toch relatief veel muziek op kon worden geperst, zeker in verhouding tot de oude 78-toerenplaat.
Platen met een bijzondere persing
• De vierkanaalsgrammofoonplaat
• Platen waarin een afbeelding is geperst (picture disc)
• Platen met een groef die niet van buiten naar binnen loopt, maar van binnen naar buiten (reverse groove record). Dit heeft als nadeel dat het opzetten bemoeilijkt wordt, vooral bij een speler met automatische afslag aan het eind van de plaat. Ook loopt aan het eind van het afspelen de naald van de plaat af waardoor de naald beschadigd kan raken.
• Platen die voor elke kant een andere afspeelsnelheid hebben.
• Platen met slechts aan één zijde een groef. De andere kant is niet afspeelbaar, er kunnen dan teksten ingekrast zijn.
• Testplaat met aan één zijde een gedeelte zonder groef, teneinde de antiskating van de arm in te kunnen stellen.
• Platen met verborgen geschreven teksten ingeperst in de uitloopgroef. Op die plek staat gewoonlijk het bestelnummer ingeperst.
• Platen met een lus in de eindgroef. Gewoonlijk is het laatste stukje van een plaat zonder geluid. In dit geval loopt het geluid helemaal door tot het eind. De laatste circulatie van de plaat zal dan herhaald worden totdat de plaat afgezet wordt. Een voorbeeld van een loop is de oneindig druppelende kraan aan het einde van Pink Floyds album Atom Heart Mother uit 1970. Een ander voorbeeld is Sergeant Pepper's Lonely Hearts Club Band van The Beatles met in de uitloopgroef een ultrasone toon (mensen horen niks, maar de hond gaat ervan janken) en in de eindgroef een kakofonie van geluiden.
• De maxisingles (12 inch) van Pop Muzik(1979) van de popgroep M en een special edition van The Deer Hunter / Don't cry for me Argentina van The Shadows bevatten een dubbele groef die elk een andere versie van het nummer bevat. Daardoor wordt het onvoorspelbaar welke versie opgezet wordt.
• Bij de single "They're Coming to Take Me Away, Ha-Haaa" door Napoleon XIV staat op de b-side hetzelfde nummer, maar dan het achterste voren. Het label correspondeert hiermee, want het is in spiegelschrift geprint.
Merken
Bekende Europese merken van platenspelers waren onder andere Rega,Dual, Lenco, Thorens, Garrard, Saba, Philips, Bang & Olufsen en Linn.Later kwamen ook Japanse merken als Sony, Technics/Panasonic, Micro Seiki, Yamaha, JVC, Akai op de markt.
Adressen retail winkels
Nederland
Alkmaar: VelvetMusic Alkmaar (Pop-Eye)Amersfoort: VelvetMusic Amersfoort
Amsterdam:Arnhem:
- Play It Again (bestaat deze nog? kan geen site vinden, enkel google maps info)
- Kroese Arnhem
- Waaghals (discogs)
- 430AM Studio Vinyl Records (discogs) (FB) (enkel op afspraak)
- vinylvinyl
- Praamstra | Plato Deventer
- www.koning-willem.com
- http://www.variaworld.nl
- Walk-in: https://m.facebook.com/Walk-in-109805305846998/
Ede: VelvetMusic EDE
Eindhoven: Freakyrecords (discogs) (FB)
Groningen:
- Degroef Audio
- De Jongens van Hemmes
- Elpee-Groningen
- Headline Grammofoonplaten en CD's (geen site te vinden, Steentilstraat 19, 9711GJ, Groningen)
- The Magic Buzz (discogs)
- [url="hhttp://www.platomania.eu/"]Plato Groningen[/url]
's-Hertogenbosch: De Langspeelplaat (maken ook kromme platen terug recht enz.)
Heerlen:Hengelo: Technics Vingers (enkel op afspraak)
Leeuwarden: deeptraxrecords (discogs)
Leiden:
- VelvetMusic Leiden
- [url="hhttp://www.platomania.eu/"]Plato Leiden[/url]
Rotterdam: VelvetMusic Rotterdam
Sittard: Music Machine (FB)
Sneek: vip-records
Tilburg:
• zaterdag-markt in het centrum
• Diggers
• sounds
Utrecht: [url="hhttp://www.platomania.eu/"]Plato Utrecht[/url]
Venlo: Sounds
Zaandam: Coco-Records (Webshop)
Zwolle:
Kringloopwinkels
Kringloopwinkels hebben vaak ook een hoekje met wat platen & spelers in. Helaas is het aanbod vaak niet bijster groot maar soms kan je nog wel een koopje doen!2switch
België
Antwerpen:- Wallys Groove World (discogs)
- Coffee&vinyl (Koffiebar/platenzaak/kunstgalerij)
Kringloopwinkels
Kringloopwinkels hebben vaak ook een hoekje met wat platen & spelers in. Helaas is het aanbod vaak niet bijster groot maar soms kan je nog wel een koopje doen!Noemenswaardige winkels in andere landen
UK SpillersUSA amoeba (en liefst de vestiging in Hollywood)
Webstores
Astralmusic (NL)eil (UK/US)
Gemm (wereldwijde marktplaats)
Juno Records (UK)
Limitedvinyl (NL)
Mid-Town Records (NL)
Napalm Records (AUS)
Protected (DE) (voornamelijk beschermmateriaal enz.
Recess (NL)
http://webwinkel.deplatenzolder.nl/ (NL)
tips en tricks:
Hoe stel ik mijn arm goed in? musicfreak in "Het Grote Vinyl Topic" en: mr_petit in "Het Grote Vinyl Topic"Wanneer moet ik een naald vervangen? mr_petit in "Het Grote Vinyl Topic"
Must haves: broodnodige accessoires om platen af te spelen, apparatuur in te stellen en je platen op te bergen: mr_petit in "Het Grote Vinyl Topic"
ophangsystemen voor platen aan de muur prodoc in "Het Grote Vinyl Topic"
modificatietopic: [DIY]Thorens TD 160 Modificatie
[Voor 23% gewijzigd door teacher op 17-08-2017 21:19]
Wise enough to play the fool