Ik denk dat we in deze onderscheid moeten maken in wat "Rusland" behelst. Als we puur naar de geopolitieke entiteit van staat, grondgebied en bevolking als demografie kijken, dan is het maar al te makkelijk om er een eigen draai aan te geven - context en doel afhankelijk.
Beter is het te kijken naar waar we mee te maken hebben. De samenleving in Rusland is divers, complex, samengesteld, echter is vanuit het door de regering gekozen gulzige participatiemodel voor organisatie intern een meervoudig gescheiden samenleving geworden in dienst van doelstellingen - als collectief, onafhankelijk van het individu als deelnemer (of zelfs maar positie daarvan) binnen die vorm van organisatie. Of je nu kijkt naar het Kremlin perspectief op Polen, of naar de verhoudingen in organisatie tussen Moskou en de Regio's - het is en blijft een gulzig participatiemodel gebaseerd op eenrichtingsverkeer en instrumenteel gebruik van elke mogelijke grondstof - waarbij alles en iedereen de status van grondstof heeft, tenzij onderdeel van sturing.
Ik kan daar veel woorden aan verspillen, maar laten we ons zelf nu afvragen, hebben we dan echt niets geleerd van de lessen sinds de Grote Oorlog? In Europa, zelfs in de VS, hebben we toch iets geleerd op zijn minst. Veel van de huidige economische situatie valt direct te herleiden tot onze problematiek in het omgaan met een breuk in de cyclus van vernietiging en wederopbouw op het continent - en toch zijn de compromissen die geleid hebben tot die breuk in cyclus het waard. Waarom heeft men dan in Rusland besloten geen lering te trekken, en terug te reiken naar tijden en mentaliteiten die resulteerden in die Grote Oorlog?
Het antwoord is niet makkelijk. Te complex zelfs om überhaupt te verkennen op een forum. We kunnen eigenlijk enkel kijken naar wat zichtbaar is, en wat consequenties van ontwikkelingen zijn nadat ze al lang in gang getreden zijn. Toch kun je de vinger op een bepaald fenomeen van menselijk gedrag leggen.
Mensen maken keuzes.
Er was een tijd waarin Rusland - met alle bijbehorende problematiek - zich op een open weg bevond. Een weg van moeizame openheid, van omgang met nieuwe problemen intern, maar ook een weg die tweerichtingsverkeer bevorderde tussen historisch oost en west. Natuurlijk is dit heel simplistisch voorgesteld, maar als we het ontdoen van alle kunstmatige drama en symboolvorming kunnen we best redelijk stellen dat het land als samenleving en als economie niet zo zeer verwesterde, maar op weg was om zich te moderniseren en de trauma's van recent verleden af te schudden. Harde lessen leverde dat op, maar mensen vonden aanpassingen, en verbeteringen. Menig westers concern ging naar Rusland met het oude idee van grondstoffenreservoir, toch bleek er meer dan voldoende fundament met wederzijdse ondersteuning te zijn om dat soort scenario's te voorkomen. Beter nog, er kwam een opvallende nieuwe trend van vernieuwing en verbetering vanuit Rusland op gang.
Dat hield echter snel op. Erger nog, de trend werd omgebogen. De focus was op singuliere grondstoffeneconomie als machtsbasis. Niet als basis voor opbouw, maar voor projectie van macht. In zekere zin begrijpelijk, echter wel haaks op belang van bevolking en land, aangezien de wereld inmiddels veranderd was, en projectie van macht pas duurzaam is op basis van een interne diversiteit die de rekening kan betalen.
Gevolg van keuzes gemaakt in het Kremlin. Niet onder druk van of als reactie op externe druk of ontwikkelingen. Keuzes gemaakt op basis van beslissingen inmiddels ver in het verleden. St. Petersburg, voorafgaand aan de "redding" van Jeltsin. Beslissingen die het publiekelijke continueren van samenwerking met het Westen na de Val - zoals inmiddels duidelijk - hypocriet maken, op zijn best.
Even terzijde als ik hier "Rusland" zeg, dan heb ik het over dat verbond van cultuur en identiteit wat er toen nog bestond. Nu, na deze crisis, niet meer. Ik maak dit punt niet zonder reden. Met het in werking treden van de trends geïnstigeerd vanuit het Kremlin over de laatste 10-12 jaar is er een opvallend iets zichtbaar geworden. Een verschil in ontwikkeling tussen de oude historische tegenpolen van Kiev en Moskou als fundamenten van culturele ontwikkeling. Moskou was niet altijd het centrum van de macht, laat staan van cultuur, taal, religie of zelfs maar overkoepelende identiteit. Het is niet moeilijk om die verschillen op te merken: waar in huidig Rusland de samenleving gereorganiseerd werd conform de wensen van de mensen in het Kremlin resulteerde dat in een structureel geval van "Dutch Disease". Terwijl in de Ukraïne langzaam maar zeker een nieuwe blik naar toekomst resulteerde in tal van nieuwe technologische innovaties, startups, ga zo door. Zeker, het land had het moeilijk met aanpassing na het einde van de Koude Oorlog, maar de verschillen in organisatie en mentaliteit van samenleving zijn duidelijk. Men zou eens goed moeten kijken naar de beslissingen die achter die grote verschillen in ontwikkelingen liggen.
We kunnen daar lang over doorgaan, het heeft echter nul en generlei nut. Waarom niet? Omdat alle gebeurtenissen, excessen, overtuigingen en ontwikkelingen ten spijt er een aantal mensen in Rusland zich samengepakt heeft om zonder pauze vanuit eigen overtuigingen en zonder zicht op de nieuwe ontwikkelingen al na de val van de muur een plan te maken voor "what comes next". Eerder in het topic is al uitgebreid de situatie rond Putin in zijn tijd in St. Petersburg de revue gepasseerd, waar tijdens de beëindiging van de Soviet Unie men actief aan het ageren was om een confrontatie te forceren met de Baltische staten op basis van dezelfde argumenten als in deze Ukraïne crisis teneinde die landen integraal onderdeel van het land Rusland te laten worden.
Heel simpel dus: terwijl het westen nog een decennium lang bezig was met denken, dromen, vrezen, paranoia, ideologie en wat nog allemaal, had een kern van macht in Rusland reeds besloten om het oude conflict te continueren - een maskirovka van een decennium, instrumenteel gebruik van de tegenstander, ongeacht de initiële voornemens van regeringen aan elke traditionele kant om samen te werken op een open weg.
We moeten erkennen dat die veiligheidsstaat aan de macht in Rusland geprobeerd heeft om ook zonder hypocrisie samen te werken. Enkel echter altijd op basis van realpolitiek, op het toneel van geopolitiek. Nooit met een focus van maatschappelijke of menselijke ontwikkeling. Als je ziet wat deze generatie van het Kremlin met de Russische gezondheidszorg gedaan heeft bijvoorbeeld, om te janken. Een grote kern in die complexiteit komt neer op de verschillen in mentaliteit tussen de oude inlichtingendiensten aan de macht, in een veranderende wereld, omringd door wat zij vanuit professionele optiek enkel als chaos konden beschouwen. In tegenstelling tot de Ukraïne, hebben zij in Rusland al heel, heel lang, geen vormen van organisatie gekend die conceptueel begrip konden laten groeien van ideeën als democratie, pluralisme e.d.
En daar wringt dus weer een andere schoen: de mensen in sturing en leiding in Rusland hebben de eigen bevolking geen kans gegeven om zelf eigen ontwikkelingen te bepalen. Met vallen en opstaan. Maar met eigen keuzes. Opnieuw zit het land met een nieuwe maar oude variant van hetzelfde probleem: mensen die keuzes maken voor iedereen, omdat mensen de keuze geven gevaarlijk is. Selbstbestimmung, zoals het woord uit Duitsland komt - nota bene - is toekomstgevaarlijk, zoals dat nu in Moskou heet.
Er zijn redenen waarom de veiligheidsstaat van Rusland samen kan werken met een Berlusconi, maar niet met een Merkel.
In het westen hebben we genoeg gedaan, zelfs geklooid, zoals dat best gezegd mag worden. Niets is ooit zwart/wit. Toch kom je hoe dan ook telkens terug bij de genomen beslissingen in Rusland lang, heel lang, voordat bijvoorbeeld het Amerikaanse State Department met zijn NGO's zaken ging doen (iets wat Rusland trouwens exact hetzelfde doet, ook heel dicht bij huis trouwens - welkom bij het gedrag van staten). Dit soort zaken worden altijd en door iedereen gedaan.
Vergeet niet de positionering niet door Moskou van de gasmiddelmannen om de politiek in de Ukraïne over te nemen. Een van die figuren loopt nog steeds in Oostenrijk rond, en doet zijn zaken nog steeds. Zelfs al zouden we een doelmatige focus in het toenmalige gestuntel (want dat was het) van het State Department kunnen vinden, dan nog staat er de tijdlijn: Moskou zat veel, veel verder in manipulaties, en was veel verder gevorderd dan wie dan ook, in zowel politiek als economie van de Ukraïne. Opnieuw: de keuzes waren al veel eerder gemaakt.
Nou zou het best kunnen zijn dat er geen sprake is van een situatie van initiële beslissingen en samenkomst als fundamentele oorzaak van de weg waar we nu achter komen ons op te bevinden, dat had gekund. Maar al te snel vervallen mensen tot vreemde paranoia, en ongeacht hoe makkelijk het is om daar mee om te gaan middels ridiculiseren, het heeft nut om eens wat dieper te kijken. Als er ondanks St. Petersburg en de beslissingen uit die tijd geen doelmatige instrumentele subversieve focus geweest was, dan zou er echter een lijn van ontwikkelingen herkenbaar moeten zijn van touwtrekken, van koehandel heen en weer, zonder excessen en experimenten voor ervaringsopbouw als Tsjetsjenië, Armenië, Azerbeidzjan, Ossetië, Moldavië, Oblast Kaliningrad.
We komen er helaas dus weer opnieuw bij uit: beslissingspunt ver in het verleden, elke stap volgend op het beslissingspunt. En zo jammerlijk als het is, iedere stap is binnen de toepassing van instrumentele logica vanuit het perspectief van veiligheid & inlichtingen een volstrekt logische en natuurlijke stap.
Dat dit vanuit een primair defensieve optiek komt, dan kan best zijn - en dat is ook zo. Ik kan oprecht stellen dat voor een groot deel van die kern van de veiligheidsstaat mensen overtuigd zijn van de noodzaak van hun acties voor de toekomst van wat zij zien als het Russische volk en de Russische cultuur. Dat wil echter niet zeggen dat men de goede beslissingen genomen heeft. Het verandert niets aan wat centraal staat, aan datgene wat die optiek dient te behartigen. Het verandert al helemaal niets aan wat een Europa en de organisatie van haar lidstaten ieder op zich als land en cultuur als enige rol kan hebben: grondstof zonder status voor Moskou. Putin en de overige machthebbers in Rusland zijn vrij duidelijk daarin. Men neemt hierin ook geen blad voor de mond, zo is het denken.
Het gaat uiteindelijk om doel van wat centraal staat voor hun optiek: Rusland als supermacht op voorwaarden van overwicht met hen als wijze (rijke) mannen van macht. Dat gaat nooit zonder conflict in de menselijke geschiedenis. Erger nog, dat loopt uiteindelijk nooit goed af in diezelfde geschiedenis.
Ik zou oprecht graag wensen dat het anders was, maar men heeft lang geleden de keuzes gemaakt - ver voor welke ontwikkeling van invloed op deze crisis vanuit andere hoeken dan Moskou. Wij als het Westen zijn daar pas heel laat achtergekomen. Enfin, beter laat dan te laat. En zeker, iedereen heeft genoeg op zijn of haar kerfstok, dat verandert echter niets aan de fundamentele oorzaak van het huidige conflict: men heeft er voor gekozen.
Populisme: de weigering van complexiteit en de poging om simplistische antwoorden te formuleren op ingewikkelde vraagstukken middels gebruik van elke mogelijke prikkel van gedrag - i.p.v. moeite te doen voor gezonde participatie.