advies gezocht voor rijtjeshuis verduurzamen

[morpheus]

Van het gas af of hybride en wat komt er bij kijken om dit te realiseren?

Ik verdiep me er al maanden in en heb zelfs een lokale energieadviseur over de vloer gehad. Helaas leek ik meer te weten dan hij. Bij een energie informatieavond was een spreker die wel nieuwe inzichten bracht, maar die is niet bij mij thuis geweest. Het resultaat is dat hoe meer ik weet ik ook meer vragen krijg. Gezien dat plannen de nodige onkosten gaan maken word ik nerveus en onzeker of ik wel de juiste beslissingen neem. Hopelijk zijn er hier mensen met ervaring die willen meedenken.

Huidige situatie

rijtjeshuis
bouwjaar 1989 met originele isolatie
locatie: midden nederland (’t gooi)
richting woning: voorkant op het zuiden
oppervlakte woning: 145m2
betonnen vloeren
vloerisolatie: gem. 4cm piepschuim onder de betonnen vloer
kruipruimte: hoogte 50cm, droge zandgrond het hele jaar door
spouw: 10cm + 5 a 6cm steenwol
dak: 8cm piepschuim
ramen: dubbelglas
mechanische afzuiging keuken/badkamer/wc (unit vervangen in 2018)
verwarming: radiatoren op begane grond en 1e verdieping, zolder onverwarmd
koken: inductie
stroomaansluiting: 3x 25
mechanische ventilatie (achterkant woning) en CV ketel (voorkant woning) beiden op zolder.
woningindeling:

gasverbruik

douchen: 150m3 (2 kinderen nu nog onder de 10, ik verwacht dat het verbruik naar 200m3 zal stijgen)
verwarming: 650 - 700m3
huidige CV ketel: VR ketel van 15jaar oud
gas verbruik afgelopen jaren
2017: 900
2018: 950
2019: 850
2020: 750
2021: 850
2017 en 2018 lijkt hoger dan nodig. misschien was de thermostaat niet goed ingesteld.

gedaan afgelopen jaren

• zonnepalen sinds 2015: 3000Wp op het zuiden. Voldoende voor ons jaarverbruik pre corona, na corona nemen we 500kwh extra af vanwege 2 personen die thuiswerken.
• CV op 45 graden test afgelopen winter
  helaas geen koude winter. thermostaat woonkamer geeft aan dat 20graden bereikt wordt. Gevoelsmatig wat chill in de buurt van ramen.

aandachtspunten / verbeteren?

• mechanische ventilatie: Deze maakt veel lawaai op max + dat de afzuiging niet ingeregeld is en er op zolder afzuiging ontbreekt.
• zolder: koud in de winter (te koud rond de 0graden, warm in de zomer)

toekomstplannen isolatie

wel doen:

• spouw bijvullen met isofil glaswol (uitbesteden)
• vloerisolatie aanvullen met 6cm PIF (uitbesteden icm spouw ivm subsidie)
• dakkapel vervangen voor nieuwe met kunststof kozijnen en HR++
• zelf dakisolatie aanvullen met 8cm PIR
• dubbel glas vervangen HR++

niet doen:

• mechanische ventilatie ombouwen naar balans ventilatie, teveel gedoe + veel kosten die lastig terug te verdienen zijn.

onduidelijkheden / advies gezocht

geen balansventilatie juist besluit?

• Het lijkt zich niet terug te verdienen + enorme impact op woning
• Meer comfort vanwege minder koudeval

kozijnen vervangen naar kunststof?

• koudeval bij ramen. Met nog lagere temperatuur verwarmen is er minder convectie. Het zal verbeteren met HR++, maar ventilatieroosters blijven nodig.
• houten kozijnen ogen nog goed, maar kunststof kozijnen hebben geen schilderwerk nodig
• warmtescan gaf aan dat voordeur en tuindeuren veel warmte doorlaten, dat is meestal inclusief kozijnen?
• spouw isolatie kan dit jaar nog (offerte al binnen), maar als daarna de kozijnen vervangen gaan worden conflicteert dit mogelijk? Al las ik bij finstrall dat ze de oude kozijnen wegsnijden ipv wegslopen en het houtwerk gebruiken als basis voor de nieuwe kozijnen.

hoe CV vervanging?

• CV ketel is economisch afgeschreven. als deze nu stuk gaat heb ik geen kant en klare oplossing voor verwarming
• Wat zijn de opties als we ons verbruik na isolatie nog niet weten? Een lucht/water warmtepomp (15.000 edit: dit ligt wellicht toch lager op 7 - 9k?) lijken we nooit terug te gaan verdienen? Ventilatiewarmtepomp + ???
• ventilatie-unit en CV lijken qua plaatsing lastig naast elkaar te krijgen? Een boiler voor warm water zou nog wel te plaatsen zijn naast de ventilatie-unit.

Airco op zolder voor verwarming en koeling?

• split unit met plaatsing op overloop + slaapkamer en werkkamer. Komt de warmte genoeg via de deuropeningen in de kamers?
• 2e unit op overloop 1e zou als bijverwarming kunnen werken en/of koelen in de zomers nachts
• is de airco effectief genoeg op de overloop? of liever infrarood panelen of LTV radiatoren op de zolderkamers?

mechanische ventilatie zolder nodig?

• is het nodig om mechanische ventilatie ook de zolder te laten afzuigen of is raamventilatie voldoende?
• ventilatie specialist laten komen voor advies?

badkamer verwarming (wordt binnen 1jaar vervangen)

• extra muur isolatie binnenmuur?
• alvast vloerverwarming aanleggen maar nog niet aansluiten?
• infraroodverwarming in de tussentijd gebruiken?

[Rol-Co]

Vergelijkbaar huis hier kwa bouwjaar en rijtje alleen hebben we hier wel dak isolatie aan de buitenkant.
0 graden wordt het nooit op zolder, 17-18 minimaal.

Bestaande vloerverwarming beneden, jaga convectie boven en 95% van de tijd red de warmtepomp dat met 3,5kW om de kamer beneden op 21 te houden 24/7 en boven 18-19.

Een warmtepomp lucht/water kost geen 15k toch? Of heb je daar de vloerverwarming en vloer bij gerekend? Alleen de warmtepomp met installatie is eerder rond de helft.

[Erwin_83]

Hier een vergelijkbaar huis (en in de buurt) 5 jaar geleden gas loos gegaan met een l/w warmtepomp en dat bevalt prima.

Mensen met kennis van zaken vinden is alleen wel lastig .

[BarryH]

Ik mis het onderwerp kierdichting

Qua warmtepomp ready :
Je kan je cv terugzetten naar 35 graden aanvoer. Dan zou je tot het vriespunt (dag gemiddeld 0 graden) het warm moeten kunnen houden (evt. Zonder nachtverlaging)
Ipv een wp kan je ook een goede hybride kopen (6kW ELGA), die werkt ook onder nul en daarnaast een ventilatie a warmtepomp. Samen na subsidie ca 6-7k

Ik zou vloer en dak dikker isoleren, probeer echt 6 te halen.
En bij hr++ glas met kunststof afstandhouders.
Dat glas scheelt flink in comfort (koudeval)
Je tuin deuren en voordeur goed op kieren checken. Als je die niet opgelost krijgt dan nieuwe kozijnen

Wtw ventilatie is idd ingrijpend. Wellicht als je een ongebruikt rookkanaal naar de woonkamer hebt iets creatiefs mogelijk?

[migjes]

@morpheus
tja alles is wat je zelf wil.
maar als ik dat zo lees, wil je alles uitbesteden, en dat is duur of je krijgt gewoon een slechtere afwerking.
maar ook zelfde situatie hier, in huis, alleen alles zelf gedaan.

die vloer met 50cm ruimte, daar zou je zelf best een laag EPS tegen aan kunnen plakken.
is goedkoop (<500€ voor stevige laag) als je het zelf doet.
als je het wil laten doen dan krijg je al snel een tonzon oplossing (matig in mijn ogen voor isolatie, maar door snelle verwerking is het laten doen relatief niet duur)

verder geen hybride warmtepomp, dat is echt zonde van het geld.
ga dan voor een warmtepomp, en houd voor de zekerheid de gasketel nog even op zijn plaats.
(simpel en goedkoop zelf te doen, als je voor een 5kW monoblock gaat.
die kan hybride, maar dat suckt, maar kan ook gewoon stand-allone, het leuke van verwarming water is dat het niet discrimineert door wie af wat het warm gemaakt word, dus je kunt als het moet beide te gelijk aan zetten. dus trap niet in de hybride verkoop truc, dat kan veel simpeler en beter. )

oplossing voor de zolder voor mij was: scheiding wand maken tussen de trap en de rest van de zolder.
als je een ruimte niet verwarmt dan kun je het bij je isolatie optellen.
dit was voor mij de beste oplossing, de kerstboom die ik bewaar op zolder, die hoeft niet verwarmt te worden.
en toen was ik daar al klaar.

[Jan Workum]

Ik zie de term terugverdienen meermaals in je verhaal. Realiseer je dat een goed geïsoleerde woning van het gas af met goede ventilatie ook meer waard wordt. Zie het als een uitbouw waarbij je je ook niet afvraagt wat de terugverdientijd is.
De isolatiemaatregelen zijn het belangrijkst. Overweeg triple glas als je toch voor kunststof kozijnen gaat (wederom meerwaarde woning)

[twain4me]

Jan Workum schreef op zondag 3 juli 2022 @ 17:09:
Ik zie de term terugverdienen meermaals in je verhaal. Realiseer je dat een goed geïsoleerde woning van het gas af met goede ventilatie ook meer waard wordt. Zie het als een uitbouw waarbij je je ook niet afvraagt wat de terugverdientijd is.
De isolatiemaatregelen zijn het belangrijkst. Overweeg triple glas als je toch voor kunststof kozijnen gaat (wederom meerwaarde woning)

Als het zo om de knaken gaat kan je beter je doortocht woning verkopen en een "nieuwbouw" woning kopen. Op dit moment valt dat waarde verschil tussen verschillende isolatie normen nog heel erg mee. (of eigenlijk tegen)

[morpheus]

Rol-Co schreef op zondag 3 juli 2022 @ 12:48:
Vergelijkbaar huis hier kwa bouwjaar en rijtje alleen hebben we hier wel dak isolatie aan de buitenkant.
0 graden wordt het nooit op zolder, 17-18 minimaal.

Bestaande vloerverwarming beneden, jaga convectie boven en 95% van de tijd red de warmtepomp dat met 3,5kW om de kamer beneden op 21 te houden 24/7 en boven 18-19.

Erwin_83 schreef op zondag 3 juli 2022 @ 16:04:
Hier een vergelijkbaar huis (en in de buurt) 5 jaar geleden gas loos gegaan met een l/w warmtepomp en dat bevalt prima.

Mensen met kennis van zaken vinden is alleen wel lastig .

Onze woning is denk ik nu ook in 95% geschikt voor warmtepomp, de isolatie zal het wel verder verbeteren. De zorg zit bij de koudeval vanwege mechanische ventilatie en lage temperatuur verwarming. vooral hoeveel koudeval blijf ik houden met mechanische ventilatie en lage temperatuur verwarming (35graden), want weinig/geen convectie. Of is die zorg onterecht?

De 15k voor een full electric lijkt inderdaad wat hoog, ik had dat op basis van wat internet schattingen + boiler en vloerverwarming.

BarryH schreef op zondag 3 juli 2022 @ 16:18:
Ik mis het onderwerp kierdichting

Qua warmtepomp ready :
Je kan je cv terugzetten naar 35 graden aanvoer. Dan zou je tot het vriespunt (dag gemiddeld 0 graden) het warm moeten kunnen houden (evt. Zonder nachtverlaging)
Ipv een wp kan je ook een goede hybride kopen (6kW ELGA), die werkt ook onder nul en daarnaast een ventilatie a warmtepomp. Samen na subsidie ca 6-7k

Ik zou vloer en dak dikker isoleren, probeer echt 6 te halen.
En bij hr++ glas met kunststof afstandhouders.
Dat glas scheelt flink in comfort (koudeval)
Je tuin deuren en voordeur goed op kieren checken. Als je die niet opgelost krijgt dan nieuwe kozijnen

Wtw ventilatie is idd ingrijpend. Wellicht als je een ongebruikt rookkanaal naar de woonkamer hebt iets creatiefs mogelijk?

kierdichting niet genoemd maar is redelijk in orde. Alle ramen en deuren hebben strips en op de warmtescan kwam dat niet naar boven als een probleem. De deuren zelf zijn slechter dan het 30jaar dubbele glas volgens de warmtescan.

bedankt voor de rest van de tips

[Rol-Co]

@morpheus
Ik heb ook mechanische ventilatie maar die gaat in de winter als het 0 of lager is wel een stuk dicht, overdag wel de ramen een tijdje op een kier of het rooster goed open maar wel op tijd weer dicht, slapen als het wat frisser is is wel lekker.
Beneden moet het echt op de huisventilatie draaien, monitor de co2 allemaal wel per kamer hoor en zorg dat het niet te gek hoog word.

[morpheus]

migjes schreef op zondag 3 juli 2022 @ 16:56:
@morpheus
tja alles is wat je zelf wil.
maar als ik dat zo lees, wil je alles uitbesteden, en dat is duur of je krijgt gewoon een slechtere afwerking.
maar ook zelfde situatie hier, in huis, alleen alles zelf gedaan.

misschien dat vloer en dakisolatie zelf kan, maar spouw, ramen, kozijnen, dakkapel, warmtepomp zie ik mezelf niet zo snel doen.

Jan Workum schreef op zondag 3 juli 2022 @ 17:09:
Ik zie de term terugverdienen meermaals in je verhaal. Realiseer je dat een goed geïsoleerde woning van het gas af met goede ventilatie ook meer waard wordt. Zie het als een uitbouw waarbij je je ook niet afvraagt wat de terugverdientijd is.
De isolatiemaatregelen zijn het belangrijkst. Overweeg triple glas als je toch voor kunststof kozijnen gaat (wederom meerwaarde woning)

Het gasverbruik is al relatief laag, met enkele verbeteracties zal de warmtebehoefte qua gas onder de 600m3 komen. Kunststof kozijnen en balansventilatie zullen vast de waarde van de woning verhogen, maar als je het niet binnen de levensduur terug verdient is het geen slimme oplossing. Het streven is met comfort gasloos, maar niet de groenste woning van de straat te maken.

twain4me schreef op zondag 3 juli 2022 @ 18:52:
[...]
Als het zo om de knaken gaat kan je beter je doortocht woning verkopen en een "nieuwbouw" woning kopen. Op dit moment valt dat waarde verschil tussen verschillende isolatie normen nog heel erg mee. (of eigenlijk tegen)

Geen idee waarom je reactie zo minachtend is. Ik zit prima waar ik zit en wil hier graag blijven wonen. Ik probeer een stappenplan te maken zonder financiële risico's. Mijn ervaring met energieadviseurs is dat dat oudere hobbyisten zijn zonder bouwtechnische kennis en isolatie/ventilatie bedrijven tot dusver alleen willen verkopen ondanks of het voor jou het beste is. Gelukkig reageren er op tweakers genoeg mensen met praktijkervaring om betere keuzes te maken.

[morpheus]

Rol-Co schreef op zondag 3 juli 2022 @ 20:10:
@morpheus
Ik heb ook mechanische ventilatie maar die gaat in de winter als het 0 of lager is wel een stuk dicht, overdag wel de ramen een tijdje op een kier of het rooster goed open maar wel op tijd weer dicht, slapen als het wat frisser is is wel lekker.
Beneden moet het echt op de huisventilatie draaien, monitor de co2 allemaal wel per kamer hoor en zorg dat het niet te gek hoog word.

Bedankt voor het inzicht. Ik laat het altijd allemaal open. Wel sinds enkele maanden een co2 meter. Daarmee in de winter kijken wat acceptabel is wellicht.

Een optie voor de begane grond is wellicht nog op enig moment een decentrale afzuiging en de mechanische afzuiging in de keuken verwijderen. Dan zou de begane grond zonder roosters kunnen.

[Jan Workum]

twain4me schreef op zondag 3 juli 2022 @ 18:52:
[...]


Als het zo om de knaken gaat kan je beter je doortocht woning verkopen en een "nieuwbouw" woning kopen. Op dit moment valt dat waarde verschil tussen verschillende isolatie normen nog heel erg mee. (of eigenlijk tegen)

Ja, maar er is nogal veel vraag naar bestaande woningen. Hoeveel je erin moet investeren om van het gas te geraken of hoe hoog de energierekening is wordt de komende jaren steeds meer een prijs onderhandelings issue. Zeker wanneer de gekte op de woningmarkt inzakt.

[Rol-Co]

morpheus schreef op zondag 3 juli 2022 @ 20:25:
[...]

Bedankt voor het inzicht. Ik laat het altijd allemaal open. Wel sinds enkele maanden een co2 meter. Daarmee in de winter kijken wat acceptabel is wellicht.

Een optie voor de begane grond is wellicht nog op enig moment een decentrale afzuiging en de mechanische afzuiging in de keuken verwijderen. Dan zou de begane grond zonder roosters kunnen.

Nee niets verwijderen, ik heb ook roosters in de keuken, wc en die moeten blijven om lucht af te zuigen waar het dan vanaf boven of buiten vers aangevuld wordt.

Ik bedoel alleen als je roosters naar buiten vol open laat staan er meer vermogen nodig is voor de warmtepomp en dan stook je voor buiten, gereguleerd is voldoende. Met een cv niet zo'n probleem, die heeft veel power, maar een warmtepomp is traaaaaaag en meer bedoeld als warm houden ipv stoken.

En dan werk ik nog met een vvw die aangelegd is als bijverwarmen.

[basfromasd]

Ikzelf woon ook in Hilversum en ben ook bezig mijn rijtjeshuis (honderd jaar oud) gasvrij te maken. Een aantal elementen die wij gebruiken zouden misschien ook voor jou bruikbaar zijn:

• Op de dakkapel ligt 12cm XPS plaat met lichte daktegels erop. Gemakkelijk zelf te doen en kost geen binnenruimte.
• Onder de dakpannen, boven het dakbeschot een isolatiedeken (Superfoil sf40bb)
• Wandverwarming op houtvezelisolatie tegen buitenmuur, verwarmd door monobloc warmtepomp

[BarryH]

@basfromasd die xps plaat: is die nog ingepakt, zodat vogels er niets af pikken of UV het laat verbrokkelen of dat er vocht in trekt?

[BarryH]

@morpheus je MV co2 gestuurd maken is heel eenvoudig.
Andere optie is DWTW op de begane grond, maar ik zou het geluid goed checken van tevoren

[twain4me]

morpheus schreef op zondag 3 juli 2022 @ 20:17:
[...]

misschien dat vloer en dakisolatie zelf kan, maar spouw, ramen, kozijnen, dakkapel, warmtepomp zie ik mezelf niet zo snel doen.


[...]

Het gasverbruik is al relatief laag, met enkele verbeteracties zal de warmtebehoefte qua gas onder de 600m3 komen. Kunststof kozijnen en balansventilatie zullen vast de waarde van de woning verhogen, maar als je het niet binnen de levensduur terug verdient is het geen slimme oplossing. Het streven is met comfort gasloos, maar niet de groenste woning van de straat te maken.

[...]

Geen idee waarom je reactie zo minachtend is. Ik zit prima waar ik zit en wil hier graag blijven wonen. Ik probeer een stappenplan te maken zonder financiële risico's. Mijn ervaring met energieadviseurs is dat dat oudere hobbyisten zijn zonder bouwtechnische kennis en isolatie/ventilatie bedrijven tot dusver alleen willen verkopen ondanks of het voor jou het beste is. Gelukkig reageren er op tweakers genoeg mensen met praktijkervaring om betere keuzes te maken.

Het is niet minachtend, het was ook geen reactie op jou het is helaas wel de waarheid. op dit moment is het ongeveer 2% per energielabel trapje wat neerkomt op tussen de 5000 en 8000 euro om van C naar B te gaan.in renovatiekosten is dat doorgaans een veelvoud.

als je overal nieuwglas neemt zou ik toch overwegen om typeD +wtw te nemen. eerste winst: het glas is bijna gratis voor de plekken waar anders ventilatie roosters zouden zitten. Ja type D kost geld maar waarschijnlijk de enige reele kans om het in te bouwen tot de volgende grootscheepse renovatie. De meeste mensen vinden het comfort verschil best groot, maarja dat kan je alleen zelf bepalen.

Ik zou beginnen met de afgifte zodat er op een wp vriendelijk temp een wp kan draaien.gezien je huidige gebruik is dat per defintie geen grote wp. je zou kunnen kiezen om zelf (of handige handjes huren) een monoblock te plaatsen de subsidie kan je dan helaas alleen aanvragen als je een brdrijf kan vinden die de ingebruikname wil doen, gelukkig zijn die wel te vinden via het forum. Of de subsidie gewoon vergeten is ook nog een optie! En zelfs dan is het nog steeds een heel stuk goedkoper dan de 15k uit de offerte. (of zit daar een bak afgifte verbetering bij in de offerte)

Oja, denk aan een douche wtw als je toch met de badkamer aan de gang gaat.

[morpheus]

twain4me schreef op zondag 3 juli 2022 @ 23:03:
[...]


Het is niet minachtend, het was ook geen reactie op jou het is helaas wel de waarheid. op dit moment is het ongeveer 2% per energielabel trapje wat neerkomt op tussen de 5000 en 8000 euro om van C naar B te gaan.in renovatiekosten is dat doorgaans een veelvoud.

als je overal nieuwglas neemt zou ik toch overwegen om typeD +wtw te nemen. eerste winst: het glas is bijna gratis voor de plekken waar anders ventilatie roosters zouden zitten. Ja type D kost geld maar waarschijnlijk de enige reele kans om het in te bouwen tot de volgende grootscheepse renovatie. De meeste mensen vinden het comfort verschil best groot, maarja dat kan je alleen zelf bepalen.

De staat van de woning is onderhoudstechnisch prima, vanuit die hoek geen uitgebreide renovatie gepland. Het is dus de afweging tussen:
hr++ glas (3000 euro) weinig impact
vs
kunststofkozijnen (4000), triple glas (4000), nieuwe deuren 3x (4000), decentrale wtw (5000) = 17000 geschat

vandaar dus de terughoudendheid. Al blijft het wellicht noodzakelijk om deuren te vervangen.

Ik zou beginnen met de afgifte zodat er op een wp vriendelijk temp een wp kan draaien.gezien je huidige gebruik is dat per defintie geen grote wp. je zou kunnen kiezen om zelf (of handige handjes huren) een monoblock te plaatsen de subsidie kan je dan helaas alleen aanvragen als je een brdrijf kan vinden die de ingebruikname wil doen, gelukkig zijn die wel te vinden via het forum. Of de subsidie gewoon vergeten is ook nog een optie! En zelfs dan is het nog steeds een heel stuk goedkoper dan de 15k uit de offerte. (of zit daar een bak afgifte verbetering bij in de offerte)

vloerverwarming ligt wat lastig. In 2017 is de woonkamer rigoreus verbouwd vanwege de keuken en met de inzichten van nu hadden we toen vloerverwarming moeten nemen. Het kan natuurlijk nog steeds, maar waarschijnlijk pas als de radiatoren het niet aan lijken te kunnen.

Oja, denk aan een douche wtw als je toch met de badkamer aan de gang gaat.

aan gedacht. maar de woonkamer ligt onder de badkamer. Een verticale wtw is zodoende niet mogelijk en als ik zie hoevaak ik nu al haren en zeepresten moet schoonmaken van de dames heb ik wel twijfels bij een horizontale wtw.

In mijn zoektocht naar douche wtw units kwam ik ook het volgende tegen, maar dit lijkt nog erg nieuw en onbekend: heatcycle

Ergens ben ik wel benieuwd of een ventilatiewarmtepomp met bovengenoemde heatcycle genoeg vermogen zou leveren voor de woning. Maar geeft sowieso meer compexiteit dan een enkele lucht/water warmtepomp.

[basfromasd]

BarryH schreef op zondag 3 juli 2022 @ 22:57:
@basfromasd die xps plaat: is die nog ingepakt, zodat vogels er niets af pikken of UV het laat verbrokkelen of dat er vocht in trekt?

Er trekt geen vocht in en vogels hebben er geen belangstelling voor, maar bescherming tegen UV is wel essentieel. Waar geen tegels of ballastlaag ligt kun je een grijze aluminiumverf nemen die daarvoor geschikt is.

[timovd]

Wat ik zou doen:
Monoblok warmtepomp plaatsen (Het ik-wil-een-warmtepomp FAQ topic, Lucht/Water warmtepomp om mee te verwarmen en te koelen #10). Dat gaat prima in een ruitjeshuis en is ook goed zelf te doen. Het boren van een gat door de gevel is wellicht nog het lastigste werk.
270L Warmtepomp boiler (Warmtepomp boiler topic (voor cv ondersteuning) deel 2) op de plek van de cv-ketel. Eventueel kun je die parallel aansluiten op de mechanische ventilatie.
Wellicht op zolder fancoils (voor verwarmen én koelen) of IR-panelen (voor alleen verwarmen) installeren.