Interessante artikel in het NRC over dit fenomeen:
‘Het was een shock dat de overheid niet om me geeft’„Ik had altijd wel vertrouwen in de overheid”, zegt Kees Faasse (77) uit Doetinchem aan de telefoon. „Maar het laatste restje is op 16 maart verdampt, toen de maatregelen aangekondigd werden en niemand oppositie voerde. Nu vertrouw ik niemand meer, niet één politicus. Het journaal kan ik ook niet meer aanzien. Dat is toch treurig!”
Bovendien vindt Adriana het beleid inconsequent: „Ik heb gezien hoe mensen van twee uur zorg per dag naar twintig minuten worden terugbezuinigd. En nu komt Rutte ermee dat we de oudjes moeten beschermen, terwijl ik denk, dat heeft je nog nooit ene bal geïnteresseerd. Dat stinkt.”
Zowel Adriana als René zeggen al lang niets meer op te hebben met politiek. Adriana: „Het is ook zo ongrijpbaar groot geworden met die hele EU, dat mensen denken, laat maar zitten.” René: „Ik voelde me altijd wel goed. Maar de switch is gekomen rond het millennium, na 9/11. Toen begon het allemaal wat grimmiger te worden, dacht ik: wacht even regering, wat ben je nou aan het doen? Steeds een nieuw vrijheidsbeperkend wetje hier of daar, vingerafdrukken en dingetjes waarmee je digitaal gevolgd kan worden.” Ook de anderhalvemetersamenleving, denkt René, staat in dienst van gezichtsherkenningssoftware, die alleen zou werken als je op straat genoeg afstand houdt. Maar het grote plan, vermoedt René is „het kapotmaken van de middenmoot en de ondermoot, om het verschil tussen arm en rijk nog veel groter te maken, en de heersende klasse te settelen”.
In ook andere artikelen kom een zelfde beeld naar voren, mensen leiden een normaal leven, maar door diverse crisis en de politieke reactie erop veranderd de samenleving en economie. Zeker na 9/11 en de crisis van 2008.
Je ziet hier verschillende elementen terugkomen waardoor mensen vatbaarder worden voor complot theorieën.
Allereerst is er vaak een verandering van leefomgeving, beleid, of anderszins of de perceptie ervan, die als negatief wordt ervaren op de persoonlijke situatie Mensen bouwen gedurende hun leven een bepaald beeld op van hoe de eigen leefomgeving en samenleving functioneert, als mensen zich niet heel erg verdiepen qua informatievoorziening is dat beeld vaak oppervlakkig. Hier komt vanzelfsprekend ook menselijke bias bij kijken, zoals
normalcy bias in het geval van een pandemie, mensen houden geen rekening mee dat zoiets überhaupt kan gebeuren.
Hoe mensen daar vervolgens mee omgaan bepaald de vatbaarheid, je hebt hierin 2 elementen die elkaar beïnvloeden.
Ten eerste de informatievoorziening die mensen tot zich nemen, dit is weer afhankelijk hoeveel vertrouwen mensen überhaupt nog hebben. Want dit kan mensen zowel op het normale pad als het complot pad kan leiden.
Ten tweede de mate van invloed die mensen ervaren om invloed uit te oefenen op hun eigen leefomstandigheden. Sommige mensen vinden hun weg naar lidmaatschap van politieke organisaties, actiegroepen, vakbonden, de pers, etc en andere gevestigde manieren om invloed uit te oefenen. Anderen stemmen alleen of stemmen helemaal niet meer en blijven thuis.
Vooral bij het laatste zie je dat het mis gaat, de politiek van afgelopen decennia stond in het teken van een neoliberale visie op beleid waarin geen plek was voor alternatieven bij alle grote partijen. Mensen konden dus wel stemmen op alternatieven, maar dat had in de praktijk weinig effect op grote maatschappelijke ontwikkelingen. Of mensen geloofden daadwerkelijk in de neoliberale boodschap, maar dat ging uiteindelijk botsen toen de werkelijkheid niet meer matchte met de boodschap. Dit leidt vervolgens tot een gevoel van verlies van controle, wat de weg opent voor complottheorieën.
Uiteindelijk is dit ook het falen van de journalistiek in Nederland, voor veel mensen is er daadwerkelijk een forse achteruitgang in levensstandaard door de situatie met flexwerk, die situatie in de zorg of qua veiligheid of andere bezuinigingen in publieke sector of door gevolgen van globalisering. Men is echter bang voor het spook van het populisme, dus probeert men net zoals de politiek de situatie stabiel te houden, terwijl men vergeet wat de daadwerkelijke oorzaak van populisme juist de gevolgen van het beleid is.
Het gebrek aan scherp politiek debat over dit soort zaken resulteert in een beeld dat de huidige werkelijkheid blijkbaar geaccepteerd wordt door de journalistiek, politiek en de z.g.n. elite. Dat opent de weg om die werkelijkheid te verwerpen.
En zijn mensen eenmaal vatbaar voor complottheorieën, dan zijn ze nog makkelijke beïnvloedbaar. Men geeft zich vrijwillig over om anderen te laten bepalen welke fictieve werkelijkheid men wil geloven. Het is niet voor niets dat in alle autocratische regimes de meeste complottheorieën rondgaan, het is een vorm van verdeel en heers.