Er zijn tegenwoordig steeds meer aanbieders met thuisbatterijen die geld verdienen door op de onbalansmarkt te handelen. Om de zin of onzin daarvan te bepalen wil ik graag weten hoe de prijs op die onbalansmarkt precies tot stand komt. Ondanks veel googelen kan ik alleen maar 'uitleg' met algemeenheden vinden:
edit:
Wat ik wel weet is dat er via de day ahead markt en vervolgens de intraday markt uiteindelijk voor elk kwartier een prijs en hoeveelheid elektriciteit wordt bepaald die elke marktpartij moet afnemen of leveren. Die marktpartijen hebben allemaal een soort slimme meter die realtime de productie of gebruik aan Tennet doorgeeft*. Als iedereen zich exact aan de resultaten van deze markten houdt is het net elk kwartier precies in balans. Maar de realiteit is niet exact te voorspellen, dus de productie of het gebruik van marktpartijen kan afwijken van de verplichting die ze via bovenstaande markten zijn aangegaan. Daar moeten partijen dan voor betalen, en dat is dus de zogenaamde onbalansmarkt.
Het gaat me dus om de bruto marktprijzen, niet om belastingen of consumentenprijzen.
* Grote spelers hebben een eigen slimme meter die realtime gegevens aan Tennet doorgeeft, maar bijvoorbeeld huishoudens niet. Als bonusvraag ben ik ook wel benieuwd hoe de onbalans van consumenten energieleveranciers wordt bepaald, die zijn immers verantwoordelijk voor het gebruik van hun klanten, maar de meters van huishoudens geven niet realtime gegevens door aan Tennet. Dus hoe weet Tennet dan of een consumenten leverancier zich aan zijn verplichting houdt?
In regeltoestand 0 geldt er een prijs die in de buurt van de gewone marktprijs zou moeten liggen, dus is er geen of nauwelijks een prijsprikkel voor onbalans. In regeltoestand 2 is de prikkel om zo weinig mogelijk van het energieprogramma af te wijken, want voor afwijkingen zowel naar boven als naar beneden betaalt een marktpartij een ongunstigere prijs ten opzichte van de normale marktprijs.
:strip_exif()/f/image/V2RThZGaP81PJ186T1ovTCTn.png?f=user_large)
Figuur 3 uit onbalansprijssystematiek.pdf: Marginale prijszetting op basis van biedladder (in Engels: 'merit order') voor op- en afregelen.
De winst van de onbalansmarkt zit hem dus voor de meeste balansaanbieders in het prijsverschil van de regelenergie ten opzichte van de normale energieprijs. Voor batterij eigenaren zit het verdienmodel hem meer in het goedkoop laden en duur terugleveren. Het maakt voor de prijs niet uit of het op- of afregelen geleverd wordt door een balansaanbieder of door een gewone marktpartij. Doordat ook de gewone marktpartijen op deze manier mee kunnen doen aan het balanceren worden de onbalanskosten geminimaliseerd.
In de bovenstaande tekst ben ik er steeds van uit gegaan dat de onbalansprijs positief is. Maar natuurlijk kan de onbalansprijs, net zoals de gewone marktprijs, ook negatief worden. In dat geval draait de betaalrichting om ten opzichte van wat hierboven staat.
De onbalansbetalingen zijn voor Tennet in de meeste gevallen saldoneutraal, i.e. Tennet ontvangt meestal net zo veel onbalanskosten als ze ook uitbetalen. Als er toch een saldo ontstaat wordt dat het volgende jaar verrekend met de netbeheerkosten die alle marktpartijen moeten betalen. Tennet maakt dus geen winst of verlies uit de onbalansmarkt.
Ik heb in de bovenstaande samenvatting een aantal elementen buiten beschouwing gelaten die niet direct invloed hebben op de onbalansmarkt. Zo zijn er behalve balansaanbieders ook aanbieders van FCR (frequency containment reserve) en noodvermogen (mFRRda). Beiden werken vergelijkbaar met het beschreven regelvermogen, maar FCR werkt sneller en zonder directe aansturing vanuit Tennet. Noodvermogen wordt telefonisch afgeroepen en is dus langzamer. Verder werkt noodvermogen niet met biedingen maar met contractering vooraf. De prijs van noodvermogen is ongunstiger voor marktpartijen dan die van regelvermogen. Als er door Tennet noodvermogen wordt afgeroepen wordt de prijs van het noodvermogen ook meegenomen in het bepalen van de marginale prijzen. Daarnaast zijn er ook nog de IGCC en PICASSO mechanismen waarmee energie wordt uitgewisseld met het buitenland ten behoeve van de balancering.
- de onbalanskosten worden bepaald door vraag en aanbod
- de prijs wordt voor elk kwartier bepaald
- die prijs wordt achteraf bepaald
- De marktpartijen die die onbalans veroorzaken betalen daar voor, partijen die het verkleinen krijgen daar geld voor
- Tennet geeft elke minuut (tegenwoordig veranderd naar elke 5 minuten) een bericht af met de actuele status op het net, met of er op dat moment een tekort of een overschot is
edit:
Wat ik wel weet is dat er via de day ahead markt en vervolgens de intraday markt uiteindelijk voor elk kwartier een prijs en hoeveelheid elektriciteit wordt bepaald die elke marktpartij moet afnemen of leveren. Die marktpartijen hebben allemaal een soort slimme meter die realtime de productie of gebruik aan Tennet doorgeeft*. Als iedereen zich exact aan de resultaten van deze markten houdt is het net elk kwartier precies in balans. Maar de realiteit is niet exact te voorspellen, dus de productie of het gebruik van marktpartijen kan afwijken van de verplichting die ze via bovenstaande markten zijn aangegaan. Daar moeten partijen dan voor betalen, en dat is dus de zogenaamde onbalansmarkt.
Het gaat me dus om de bruto marktprijzen, niet om belastingen of consumentenprijzen.
* Grote spelers hebben een eigen slimme meter die realtime gegevens aan Tennet doorgeeft, maar bijvoorbeeld huishoudens niet. Als bonusvraag ben ik ook wel benieuwd hoe de onbalans van consumenten energieleveranciers wordt bepaald, die zijn immers verantwoordelijk voor het gebruik van hun klanten, maar de meters van huishoudens geven niet realtime gegevens door aan Tennet. Dus hoe weet Tennet dan of een consumenten leverancier zich aan zijn verplichting houdt?
Edit: het antwoord
Het door blackd gelinkte document getiteld Onbalansprijssystematiek (okt 2024) geeft het antwoord op mijn vraag. In deze reactieheb ik het marktmechanisme samengevat, maar aangezien ik die reactie nu niet meer kan aanpassen heb ik die samenvatting met updates hier heen gekopieerd:
- Marktpartijen (balanceringsverantwoordelijke partijen) leveren via de day ahead- en intraday markten aan Tennet voor elk kwartier een Energieprogramma waarmee ze zich verplichten een bepaalde hoeveelheid stroom te leveren of af te nemen voor een afgesproken prijs.
- Balansaanbieders (aanbieders van balanceringsdiensten / regelvermogen) doen voor elk kwartier biedingen voor opregel- of afregeldiensten.
- De marktpartijen leveren of gebruiken hun opgegeven vermogen tijdens elk kwartier.
- Tennet houdt live bij of er een overschot of tekort is op het totaal van vraag en aanbod. Dit gebeurt door het monitoren van ongeplande import en export met buurlanden, en door het monitoren van de netfrequentie. Die wordt bepaald door het overschot of tekort op het gekoppelde Europese stroomnet als geheel. (Bij een tekort (grotere vraag) gaat er een grotere stroom door de generators van opwekkers lopen, die daardoor de stoomturbine afremmen, waardoor de netfrequentie daalt. En bij een overschot andersom.)
Welke partijen verantwoordelijk zijn voor welk deel van de onbalans wordt pas achteraf bepaald. - Tennet publiceert ook elke minuut (met een vertraging van 5 minuten) de actuele situatie op het net en het geactiveerde op- of afregelvermogen met de bijbehorende prijzen.
- Als het overschot of tekort te groot wordt activeert Tennet de biedingen voor op- of afregelvermogen. Bij opregelen begint activatie bij de laagste opregelbieding, maar die prijs is in de regel hoger dan de reguliere elektriciteitsprijs van dat moment. Bij afregelen begint de activatie bij de hoogste afregelbieding, die in de regel lager ligt dan de normale marktprijs. Tennet past de hoeveelheid regelvermogen elke 4 seconden aan.
- Na afloop van elk kwartier wordt er voor dat kwartier een regeltoestand en een prijs bepaald. De regeltoestand is
- -1: er werd afgeregeld, of er werd binnen het kwartier eerst opgeregeld en daarna afgeregeld
- 0: geen regelvermogen geactiveerd
- 1: er werd opgeregeld, of er werd binnen het kwartier eerst afgeregeld en daarna opgeregeld
- 2: er was zowel op- als afregeling binnen het kwartier in tenminste drie perioden, i.e. op-af-op of af-op-af
- Voor toestand -1 is dat de laagste prijs van het geactiveerde afregelvermogen (marginale beprijzing)
- Bij regeltoestand 1 de hoogste prijs van de geactiveerde opregelbiedingen (marginale beprijzing)
- Bij regeltoestand 0 wordt een zgn. "middenprijs" gebruikt, dat is het midden tussen het hoogste opregelbod en het laagste afregelbod. Deze biedingen zijn per definitie niet geactiveerd. De middenprijs kan dus in principe gemanipuleerd worden door balansaanbieders die een extreem hoog opregel- of een extreem laag afregelbod doen, maar de markt is zo ingericht dat niemand daar baat bij heeft.
- Bij regeltoestand 2 betalen de marktpartijen die een tekort hebben ten opzichte van hun energieprogramma de (hogere) marginale prijs van het geactiveerde opregelvermogen, terwijl de marktpartijen die een overschot hebben de (lagere) marginale prijs van het geactiveerde afregelvermogen ontvangen. Tenzij de betreffende marginale prijs gunstiger is voor de marktpartij dan de middenprijs, in dat geval wordt de ongunstigere middenprijs gerekend. Er zijn in regeltoestand 2 dus twee onbalansprijzen: één voor tekorten en één voor overschotten.
- Voor elke marktpartij wordt nagegaan hoeveel zijn prestaties afwijken van zijn energieprogramma, en elke partij die meer leverde of minder gebruikte ontvangt daarvoor een vergoeding, en elke partij die meer gebruikte/minder leverde betaalt de prijs voor die extra energie.
Marktpartijen die meer energie leveren dan hun energieprogramma, en geactiveerde opregelaanbieders, ontvangen allemaal dezelfde onbalansprijs voor hun geleverde energie. Ook geactiveerde opregelbiedingen (bij opregelen) die voor een lagere prijs geboden hadden ontvangen de (hogere) onbalansprijs (en omgekeerd bij afregelen). Marktpartijen die minder energie leveren/meer gebruiken en geactiveerde afregelaanbieders betalen de onbalansprijs voor de extra afgenomen of minder geleverde energie.
Tenzij regeltoestand 2 van kracht is, dan gelden er dus verschillende prijzen voor opregeling/overschot en voor afregeling/tekort.
(Een uitzondering is als er bijvoorbeeld tijdens regeltoestand -1 ook opregelvermogen is geactiveerd. Ik neem aan dat de betreffende balansaanbieders dan wel gewoon de marginale opregelprijs ontvangen, en niet de lagere marginale afregelprijs. Maar dit wordt in het document niet besproken.)
In regeltoestand 0 geldt er een prijs die in de buurt van de gewone marktprijs zou moeten liggen, dus is er geen of nauwelijks een prijsprikkel voor onbalans. In regeltoestand 2 is de prikkel om zo weinig mogelijk van het energieprogramma af te wijken, want voor afwijkingen zowel naar boven als naar beneden betaalt een marktpartij een ongunstigere prijs ten opzichte van de normale marktprijs.
Figuur 3 uit onbalansprijssystematiek.pdf: Marginale prijszetting op basis van biedladder (in Engels: 'merit order') voor op- en afregelen.
De winst van de onbalansmarkt zit hem dus voor de meeste balansaanbieders in het prijsverschil van de regelenergie ten opzichte van de normale energieprijs. Voor batterij eigenaren zit het verdienmodel hem meer in het goedkoop laden en duur terugleveren. Het maakt voor de prijs niet uit of het op- of afregelen geleverd wordt door een balansaanbieder of door een gewone marktpartij. Doordat ook de gewone marktpartijen op deze manier mee kunnen doen aan het balanceren worden de onbalanskosten geminimaliseerd.
In de bovenstaande tekst ben ik er steeds van uit gegaan dat de onbalansprijs positief is. Maar natuurlijk kan de onbalansprijs, net zoals de gewone marktprijs, ook negatief worden. In dat geval draait de betaalrichting om ten opzichte van wat hierboven staat.
De onbalansbetalingen zijn voor Tennet in de meeste gevallen saldoneutraal, i.e. Tennet ontvangt meestal net zo veel onbalanskosten als ze ook uitbetalen. Als er toch een saldo ontstaat wordt dat het volgende jaar verrekend met de netbeheerkosten die alle marktpartijen moeten betalen. Tennet maakt dus geen winst of verlies uit de onbalansmarkt.
Ik heb in de bovenstaande samenvatting een aantal elementen buiten beschouwing gelaten die niet direct invloed hebben op de onbalansmarkt. Zo zijn er behalve balansaanbieders ook aanbieders van FCR (frequency containment reserve) en noodvermogen (mFRRda). Beiden werken vergelijkbaar met het beschreven regelvermogen, maar FCR werkt sneller en zonder directe aansturing vanuit Tennet. Noodvermogen wordt telefonisch afgeroepen en is dus langzamer. Verder werkt noodvermogen niet met biedingen maar met contractering vooraf. De prijs van noodvermogen is ongunstiger voor marktpartijen dan die van regelvermogen. Als er door Tennet noodvermogen wordt afgeroepen wordt de prijs van het noodvermogen ook meegenomen in het bepalen van de marginale prijzen. Daarnaast zijn er ook nog de IGCC en PICASSO mechanismen waarmee energie wordt uitgewisseld met het buitenland ten behoeve van de balancering.
Gevolgen handelen op de onbalansmarkt met (thuis)batterijen
Dit marktmechanisme is ontworpen in een tijd dat alle stroom nog werd opgewekt door grote stoomturbines, die tijd nodig hebben om op- of af te regelen. Tegenwoordig zijn er ook steeds meer batterijsystemen, en opwekkers die werken via vermogenselektronica zoals zonnepanelen, actief op de onbalansmarkt. Die kunnen in milliseconden reageren op veranderingen in de markt. Om winst te maken moeten die systemen wel eerst voorspellen wat de regeltoestand van een kwartier gaat worden, want er kan alleen winst gemaakt worden in regeltoestanden 1 en -1. Doordat er steeds meer snel vermogen actief is op de onbalansmarkt kan een tekort steeds sneller omslaan in een overschot en andersom. Het gevolg is dat de balanssituatie onstabieler wordt en steeds sneller kan veranderen, en regeltoestand 2 (afwisseling van tekorten en overschotten binnen het kwartier) steeds meer voorkomt. Batterijsystemen reageren op een (verwachte) regeltoestand 2 door hun activiteiten van dat kwartier zo veel mogelijk weer ongedaan te maken, door nog zo snel mogelijk te laden of te ontladen om op netto 0 energie uit te komen. Maar dat nog snel proberen weer op netto 0 uit te komen vergroot juist ook weer de onstabiliteit van de balanssituatie. Netwerkbeheerders zijn daar dus niet blij mee. Eigenlijk is het marktmechanisme niet geschikt voor een elektriciteitsnet met veel snel reagerend vermogen, en zou m.i. aangepast moeten worden. Wat ik niet weet is hoe makkelijk dat kan.[ Voor 120% gewijzigd door somejan op 08-05-2025 12:57 . Reden: verbetering van hoe Tennet de actuele balanssituatie bepaalt. ]
/u/21638/crop626ad1243c0f9_cropped.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/1149061/crop5fe1095453bee_cropped.jpeg?f=community)
/u/267471/crop5c90d1e00cf68_cropped.png?f=community)
:strip_exif()/f/image/Q1wQOoi8kozsuMbD1vGErvNG.png?f=user_large)
