Waarom dit topic?
Al een tijdje volg ik de politieke ontwikkelingen in Polen, vandaar dat ik er maar een topic over begin. Mijn vrouw is Poolse en ik kom er derhalve regelmatig, dus ik heb er een persoonlijke interesse in. Polen is een groot land met een groeiende economie, op dit moment het belangrijkste MOE-EU-lid en mogelijk in de toekomst überhaupt een belangrijke EU-speler, dus is het zeker relevant om de ontwikkelingen daar te volgen.
Wat is er aan de hand?
Vorig jaar was een bewogen jaar voor Polen. De centrumrechtse partij PO (Platforma Obywatelska, ofwel burgerplatform) had tot 2015 de macht in handen, en heeft het land als geheel eigenlijk prima door de financiële crisis weten te loodsen. Dat heeft men met name bereikt door Polen enorm open te stellen voor buitenlandse investeerders, en doordat Polen dankzij lage loonkosten en een open EU erg concurrerend kan zijn. (Plus de nog steeds voortdurende historische situatie dat Polen veel financiële steun uit Brussel krijgt, maar dat terzijde.)
Prima zou je denken, maar toch verloor de (eerder toch gemiddeld populaire) PO-presidentskandidaat eerst van een nieuwkomer uit rechtsconservatieve hoek, en verloor PO later het jaar zelfs de parlementaire verkiezingen van dezelfde conservatieve partij, PiS (Prawo i Sprawiedliwość, ofwel Recht en Rechtvaardigheid), die voldoende stemmen haalde om alleen te mogen regeren. In tegenstelling tot onze Eerste Kamer die via de provincies wordt gekozen, kiest men in Polen direct voor de senaat, tegelijk met de "tweedekamerverkiezingen" (bij hun Sejm geheten).
In de praktijk heeft deze partij nu dus de functie van de president, de tweede kamer, en de senaat in handen, en kan wetten maken en regeren naar believen (men heeft geen coalitie nodig). De oppositie kan vrij weinig inbrengen. In Polen bestaat wel een Constitutioneel Hof dat de wetgevende macht controleert, maar door een samenspel tussen president (die benoemingen moet ondertekenen maar dat weigerde te doen voor enkele nog door de vorige regering aangestelde nieuwe rechters) en regering (die snel een wetswijziging doorvoerde waardoor het hof in zijn slagvaardigheid wordt beperkt, en daarnaast ook enkele nieuwe, regeringsgezinde rechters aanstelde in plaats van de door de president geweigerde benoemingen) stelt deze controle nu ook minder voor.
Wat is PiS voor een partij?
De vorige regering van het burgerplatform zou door een West-Europeaan als centrumrechts liberaal worden betiteld: op sommige punten voor Nederlandse begrippen nog steeds conservatief (dat heeft dan weer te maken met het verleden van Polen, hun relatieve isolement en de macht van de katholieke kerk), maar op andere gebieden redelijk progressief liberaal: men was pro-EU, en stevig aan het moderniseren (zelfs op gevoelige onderwerpen als in-vitro boekte men wat vooruitgang).
PiS is daarentegen voor West-Europese begrippen enorm conservatief, en daarbij ook enorm nationalistisch. Men stelt dat de identiteit van "de Pool" afhangt van zijn religieuze wortels (en hangt nog meer naar de katholieke kerk dan PO toch ook nog wel deed), en is erg scheutig met termen als landverrader en vijfde colonne als men het over de EU-gezinde of progressieve oppositie heeft. Zaken die PiS graag wil invoeren zijn: minder EU-inmenging, meer inmenging en regulering van de overheid in de samenleving en media, minder pluralisme (ook al zijn er nauwelijks vluchtelingen in Polen, men is erg bang de katholieke cultuur te verwateren of kwijt te raken), meer religie (lees: katholicisme) in de politiek en op scholen, meer geld voor ouderen (lagere pensioenleeftijd en gratis medicatie) en hoge kinderbijslag voor gezinnen met (liefst zo veel mogelijk) kinderen, en minder bedrijven in buitenlandse handen (wat men wil bereiken door hoge belastingen voor grote bedrijven als multinationals en supermarktketens, en waarmee men dan ook de hoge kosten voor ouderen en gezinnen denkt te financieren).
Hoe kwam het zo ver?
Je vraagt je af, hoe een partij als PiS de (zo goed als) absolute macht in handen kreeg, terwijl Polen de afgelopen 10 jaar een schoolvoorbeeld van modernisering was, en een economie had die op volle toeren draaide ondanks de crisis. Daar zijn enkele redenen voor:
• PO was ook niet heilig: een aantal van deze EU-gerichte liberalen in de hogere lagen van de politiek en het bedrijfsleven aarzelde er niet voor om zichzelf stevig te verrijken met al dat geld dat in Polen werd geïnvesteerd. Neem de eerste president na de val van het communisme, Lech Wałęsa. Deze man heeft de nobelprijs voor de vrede gekregen voor de invoering van de democratie in Polen, maar in Polen wordt hij door velen geminacht omdat hij in het voorbijgaan zijn zakken ook stevig heeft gevuld. Daarbij kwam nog (op het verkeerde tijdstip, voor de presidentsverkiezingen) een afluisterschandaal, waarbij enkele hooggeplaatsten zich nogal denigrerend uitlieten over "het stemvee".
• Hoewel Polen als land het prima heeft gedaan, is de rijkdom dus vooral bij een nieuwe "bovenlaag" terechtgekomen. Een groot deel van de Polen heeft er weinig van geprofiteerd en een deel leeft nog altijd in (voor West-Europese begrippen schrijnende) armoede. Zie bv. het TV-programma "nasz nowy dom" (ons nieuwe huis), een soort "de grote verbouwing" maar dan een waarbij de aftandse krotten van stokarme gezinnen met 5 kinderen worden opgekalefaterd.
• De voormalig Poolse bedrijven (waaronder veel staatsbedrijven) die zijn verkocht aan buitenlandse investeerders en die voor een prima economische balans zorgden, zijn soms voor (achteraf) veel te lage bedragen verkocht. En zoals het gaat met verkopen: je kunt iets maar één keer verkopen, daarna ben je het kwijt en verdien je er niets meer aan. Diezelfde bedrijven verdienen 10 jaar later prima geld, en men is er niet bepaald happy mee dat die winst nu dus naar de buitenlandse eigenaar gaat, en niet in de Poolse markteconomie.
• PiS heeft hun campagnes prima uitgevoerd: waar PO redelijk achterovergezakt in het pluche hing, gingen PiS medewerkers de straat op en bewogen zich onder de mensen. De beloftes over kinderbijslag, het terugdraaien van de verhoging van de pensioenleeftijd en het meer in eigen land houden van kapitaal vonden gretig aftrek. Daarbij heeft de leider van PiS (Kaczynski), wetend dat hij zelf niet bijster populair is, precies de juiste, gematigder kandidaten naar voren geschoven (voor president en premier - niemand twijfelt er overigens aan dat hij, sinds de verkiezingsoverwinning, degene is die daadwerkelijk aan de touwtjes trekt).
Dit alles zorgt ervoor dat er twee kampen zijn ontstaan in Polen: de haves en de have-nots. In Polen zelf spreekt met over "Polska A" en "Polska B". En uit onvrede heeft men PO weggestemd ten gunste van PiS. Dat wil niet zeggen dat PiS zo enorm populair is of was: veel stemmen voor hen waren eigenlijk vooral tegenstemmen, en de opkomst van de parlementsverkiezingen was ook niet bijzonder hoog. Vanuit het verleden is men in Polen niet erg gewend aan coalities (je had vroeger de communistische partij, en verder weinige noemenswaardige oppositie), en nog steeds zijn er niet veel partijen, dus als je niet op PO wilde stemmen, kwam je als ware vanzelf bij PiS uit. Er is nog een linkse partij, die 0 zetels haalde omdat men van communisme niets moet hebben (ook al doen veel van PiS' standpunten erg (nationaal)socialistisch aan), er is een jonge progressieve partij Nowoczesna ("modern") die nog te kort bestaat en teveel EU-gericht is a la PO om het PiS lastig te maken, en dan is er nog een "anti-partij" van een ex-rockster die net als Nowoczesna nog niet veel mensen kan overtuigen, dus veel keuze was er niet.
Wat gebeurt er nu?
De laatste twee zetten van PiS, het min of meer buitenspel zetten van het Constitutioneel Hof en het wijzigen van de mediawet waardoor de publieke omroep een spreekbuis van de regering wordt (de regering krijgt het recht om redacteuren en managers aan te stellen en te ontslaan, en om voor te schrijven wat de media wel moeten uitdragen - namelijk hun religieuze en nationalistische waarden - en wat vooral niet - elke vorm van kritiek), hebben de uitdrukkelijke aandacht van de EU getrokken. Men vreest dat de democratie in Polen in gevaar is: de regering kan de wetten nu naar believen naar hun hand zetten, en via de media trachten hun beleid te promoten en tegenstanders zwart te maken, om zo over vier jaar, bij de volgende verkiezingen, de macht te behouden.
De EU heeft de Poolse regering om opheldering gevraagd over deze zaken, en als er geen bevredigende uitleg of wijziging komt, kan men in het uiterste geval Polen hun stemrecht in EU-zaken ontnemen. Binnenkort wordt er over deze issue vergaderd. Uiteraard heeft de Poolse minister van buitenlandse zaken hier verontwaardigd op gereageerd, en heeft een EU-afgevaardigde uitgenodigd (lees: op het matje geroepen) om deze week nog te komen uitleggen waarom de EU deze opheldering wil.
Overigens komt het vervelend uit dat de EU-verantwoordelijke hiervoor een Duitser is, want waar wij in Nederland hooguit nog grappen maken over Duitsers en fietsen, zijn er in Polen (buiten de liberaal-progressieve bovenlaag die nu onder druk staat) heel veel mensen nog bijzonder wantrouwig en zelfs hatelijk naar Duitsland, en wordt bij alles wat een Duitser zegt WOII betrokken. Idem overigens naar Rusland (Polen heeft nogal pech gehad in hun verleden, de laatste eeuw ingeklemd tussen Duitsland en Rusland die beiden Polen hebben aangevallen waren nog maar de meest recente pijnpunten).
Mijn gedachten
In de eerste plaats ben ik vooral bang dat PiS Polen dertig jaar terug in de tijd gaat zetten, en Polen verandert van een groeiende EU-deelnemer waar vrijheid hoog in het vaandel staat terug naar een geïsoleerd land met sterke staatscontrole en een afgedwongen monocultuur. De nationalistische toon raakt mij ook persoonlijk, omdat mijn vrouw ons zoontje ook graag de Poolse nationaliteit wil geven. Als deze trend in Polen zich echt zo doorzet zie ik PiS ertoe in staat om bijvoorbeeld de dienstplicht (die net als in Nederland is geschorst, maar nog wel in de wetboeken staat) weer terug in te voeren, en het laatste dat ik zou willen is dat ons zoontje over 17 jaar zijn opleiding zou moeten onderbreken om daar dienstplicht te gaan doen (of het af te moeten kopen). Als er een ding is waar alle Poolse partijen het immers over eens zijn, is het dat Rusland een groot gevaar is, en dat men Oekraïne zoveel mogelijk moet steunen. En in het bijzonder een nationalistische partij als PiS zal graag willen militariseren (liefst met meer NATO-aanwezigheid in het land, maar desnoods zal Polen zelf zijn leger uitbreiden).
Van de andere kant heersen sommige van hun iets minder extreme ideeën hier ook: ook ik vind dat de EU democratischer moet, en dat de Nederlandse overheid niet zomaar bevoegdheden moet overdragen. Wat dat betreft kan ik me voorstellen dat personen (en dus ook landen) zich gaan afzetten tegen de EU, en het zat zijn om zich door bureaucraten de wet voor te laten schrijven. Ook ik ben van mening dat een overheid zich vooral voor zijn burgers moet inzetten - maar dat wil imo niet zeggen dat een regering, ook al is het een partij die met absolute meerderheid is verkozen, een mandaat heeft om de staatsvorm en constitutie te wijzigen zodat minderheden en andersdenkenden worden buitengesloten en elke vorm van kritiek daarop onmogelijk wordt gemaakt.
P.S. Dit topic gaat specifiek over Polen, maar vergelijkbare nationalistische ontwikkelingen zie je ook in andere landen: het Hongarije van Orban is een groot voorbeeld voor PiS. Prima dus wanneer (vergelijkingen met) andere landen ook in de discussie betrokken worden!
Al een tijdje volg ik de politieke ontwikkelingen in Polen, vandaar dat ik er maar een topic over begin. Mijn vrouw is Poolse en ik kom er derhalve regelmatig, dus ik heb er een persoonlijke interesse in. Polen is een groot land met een groeiende economie, op dit moment het belangrijkste MOE-EU-lid en mogelijk in de toekomst überhaupt een belangrijke EU-speler, dus is het zeker relevant om de ontwikkelingen daar te volgen.
Wat is er aan de hand?
Vorig jaar was een bewogen jaar voor Polen. De centrumrechtse partij PO (Platforma Obywatelska, ofwel burgerplatform) had tot 2015 de macht in handen, en heeft het land als geheel eigenlijk prima door de financiële crisis weten te loodsen. Dat heeft men met name bereikt door Polen enorm open te stellen voor buitenlandse investeerders, en doordat Polen dankzij lage loonkosten en een open EU erg concurrerend kan zijn. (Plus de nog steeds voortdurende historische situatie dat Polen veel financiële steun uit Brussel krijgt, maar dat terzijde.)
Prima zou je denken, maar toch verloor de (eerder toch gemiddeld populaire) PO-presidentskandidaat eerst van een nieuwkomer uit rechtsconservatieve hoek, en verloor PO later het jaar zelfs de parlementaire verkiezingen van dezelfde conservatieve partij, PiS (Prawo i Sprawiedliwość, ofwel Recht en Rechtvaardigheid), die voldoende stemmen haalde om alleen te mogen regeren. In tegenstelling tot onze Eerste Kamer die via de provincies wordt gekozen, kiest men in Polen direct voor de senaat, tegelijk met de "tweedekamerverkiezingen" (bij hun Sejm geheten).
In de praktijk heeft deze partij nu dus de functie van de president, de tweede kamer, en de senaat in handen, en kan wetten maken en regeren naar believen (men heeft geen coalitie nodig). De oppositie kan vrij weinig inbrengen. In Polen bestaat wel een Constitutioneel Hof dat de wetgevende macht controleert, maar door een samenspel tussen president (die benoemingen moet ondertekenen maar dat weigerde te doen voor enkele nog door de vorige regering aangestelde nieuwe rechters) en regering (die snel een wetswijziging doorvoerde waardoor het hof in zijn slagvaardigheid wordt beperkt, en daarnaast ook enkele nieuwe, regeringsgezinde rechters aanstelde in plaats van de door de president geweigerde benoemingen) stelt deze controle nu ook minder voor.
Wat is PiS voor een partij?
De vorige regering van het burgerplatform zou door een West-Europeaan als centrumrechts liberaal worden betiteld: op sommige punten voor Nederlandse begrippen nog steeds conservatief (dat heeft dan weer te maken met het verleden van Polen, hun relatieve isolement en de macht van de katholieke kerk), maar op andere gebieden redelijk progressief liberaal: men was pro-EU, en stevig aan het moderniseren (zelfs op gevoelige onderwerpen als in-vitro boekte men wat vooruitgang).
PiS is daarentegen voor West-Europese begrippen enorm conservatief, en daarbij ook enorm nationalistisch. Men stelt dat de identiteit van "de Pool" afhangt van zijn religieuze wortels (en hangt nog meer naar de katholieke kerk dan PO toch ook nog wel deed), en is erg scheutig met termen als landverrader en vijfde colonne als men het over de EU-gezinde of progressieve oppositie heeft. Zaken die PiS graag wil invoeren zijn: minder EU-inmenging, meer inmenging en regulering van de overheid in de samenleving en media, minder pluralisme (ook al zijn er nauwelijks vluchtelingen in Polen, men is erg bang de katholieke cultuur te verwateren of kwijt te raken), meer religie (lees: katholicisme) in de politiek en op scholen, meer geld voor ouderen (lagere pensioenleeftijd en gratis medicatie) en hoge kinderbijslag voor gezinnen met (liefst zo veel mogelijk) kinderen, en minder bedrijven in buitenlandse handen (wat men wil bereiken door hoge belastingen voor grote bedrijven als multinationals en supermarktketens, en waarmee men dan ook de hoge kosten voor ouderen en gezinnen denkt te financieren).
Hoe kwam het zo ver?
Je vraagt je af, hoe een partij als PiS de (zo goed als) absolute macht in handen kreeg, terwijl Polen de afgelopen 10 jaar een schoolvoorbeeld van modernisering was, en een economie had die op volle toeren draaide ondanks de crisis. Daar zijn enkele redenen voor:
• PO was ook niet heilig: een aantal van deze EU-gerichte liberalen in de hogere lagen van de politiek en het bedrijfsleven aarzelde er niet voor om zichzelf stevig te verrijken met al dat geld dat in Polen werd geïnvesteerd. Neem de eerste president na de val van het communisme, Lech Wałęsa. Deze man heeft de nobelprijs voor de vrede gekregen voor de invoering van de democratie in Polen, maar in Polen wordt hij door velen geminacht omdat hij in het voorbijgaan zijn zakken ook stevig heeft gevuld. Daarbij kwam nog (op het verkeerde tijdstip, voor de presidentsverkiezingen) een afluisterschandaal, waarbij enkele hooggeplaatsten zich nogal denigrerend uitlieten over "het stemvee".
• Hoewel Polen als land het prima heeft gedaan, is de rijkdom dus vooral bij een nieuwe "bovenlaag" terechtgekomen. Een groot deel van de Polen heeft er weinig van geprofiteerd en een deel leeft nog altijd in (voor West-Europese begrippen schrijnende) armoede. Zie bv. het TV-programma "nasz nowy dom" (ons nieuwe huis), een soort "de grote verbouwing" maar dan een waarbij de aftandse krotten van stokarme gezinnen met 5 kinderen worden opgekalefaterd.
• De voormalig Poolse bedrijven (waaronder veel staatsbedrijven) die zijn verkocht aan buitenlandse investeerders en die voor een prima economische balans zorgden, zijn soms voor (achteraf) veel te lage bedragen verkocht. En zoals het gaat met verkopen: je kunt iets maar één keer verkopen, daarna ben je het kwijt en verdien je er niets meer aan. Diezelfde bedrijven verdienen 10 jaar later prima geld, en men is er niet bepaald happy mee dat die winst nu dus naar de buitenlandse eigenaar gaat, en niet in de Poolse markteconomie.
• PiS heeft hun campagnes prima uitgevoerd: waar PO redelijk achterovergezakt in het pluche hing, gingen PiS medewerkers de straat op en bewogen zich onder de mensen. De beloftes over kinderbijslag, het terugdraaien van de verhoging van de pensioenleeftijd en het meer in eigen land houden van kapitaal vonden gretig aftrek. Daarbij heeft de leider van PiS (Kaczynski), wetend dat hij zelf niet bijster populair is, precies de juiste, gematigder kandidaten naar voren geschoven (voor president en premier - niemand twijfelt er overigens aan dat hij, sinds de verkiezingsoverwinning, degene is die daadwerkelijk aan de touwtjes trekt).
Dit alles zorgt ervoor dat er twee kampen zijn ontstaan in Polen: de haves en de have-nots. In Polen zelf spreekt met over "Polska A" en "Polska B". En uit onvrede heeft men PO weggestemd ten gunste van PiS. Dat wil niet zeggen dat PiS zo enorm populair is of was: veel stemmen voor hen waren eigenlijk vooral tegenstemmen, en de opkomst van de parlementsverkiezingen was ook niet bijzonder hoog. Vanuit het verleden is men in Polen niet erg gewend aan coalities (je had vroeger de communistische partij, en verder weinige noemenswaardige oppositie), en nog steeds zijn er niet veel partijen, dus als je niet op PO wilde stemmen, kwam je als ware vanzelf bij PiS uit. Er is nog een linkse partij, die 0 zetels haalde omdat men van communisme niets moet hebben (ook al doen veel van PiS' standpunten erg (nationaal)socialistisch aan), er is een jonge progressieve partij Nowoczesna ("modern") die nog te kort bestaat en teveel EU-gericht is a la PO om het PiS lastig te maken, en dan is er nog een "anti-partij" van een ex-rockster die net als Nowoczesna nog niet veel mensen kan overtuigen, dus veel keuze was er niet.
Wat gebeurt er nu?
De laatste twee zetten van PiS, het min of meer buitenspel zetten van het Constitutioneel Hof en het wijzigen van de mediawet waardoor de publieke omroep een spreekbuis van de regering wordt (de regering krijgt het recht om redacteuren en managers aan te stellen en te ontslaan, en om voor te schrijven wat de media wel moeten uitdragen - namelijk hun religieuze en nationalistische waarden - en wat vooral niet - elke vorm van kritiek), hebben de uitdrukkelijke aandacht van de EU getrokken. Men vreest dat de democratie in Polen in gevaar is: de regering kan de wetten nu naar believen naar hun hand zetten, en via de media trachten hun beleid te promoten en tegenstanders zwart te maken, om zo over vier jaar, bij de volgende verkiezingen, de macht te behouden.
De EU heeft de Poolse regering om opheldering gevraagd over deze zaken, en als er geen bevredigende uitleg of wijziging komt, kan men in het uiterste geval Polen hun stemrecht in EU-zaken ontnemen. Binnenkort wordt er over deze issue vergaderd. Uiteraard heeft de Poolse minister van buitenlandse zaken hier verontwaardigd op gereageerd, en heeft een EU-afgevaardigde uitgenodigd (lees: op het matje geroepen) om deze week nog te komen uitleggen waarom de EU deze opheldering wil.
Overigens komt het vervelend uit dat de EU-verantwoordelijke hiervoor een Duitser is, want waar wij in Nederland hooguit nog grappen maken over Duitsers en fietsen, zijn er in Polen (buiten de liberaal-progressieve bovenlaag die nu onder druk staat) heel veel mensen nog bijzonder wantrouwig en zelfs hatelijk naar Duitsland, en wordt bij alles wat een Duitser zegt WOII betrokken. Idem overigens naar Rusland (Polen heeft nogal pech gehad in hun verleden, de laatste eeuw ingeklemd tussen Duitsland en Rusland die beiden Polen hebben aangevallen waren nog maar de meest recente pijnpunten).
Mijn gedachten
In de eerste plaats ben ik vooral bang dat PiS Polen dertig jaar terug in de tijd gaat zetten, en Polen verandert van een groeiende EU-deelnemer waar vrijheid hoog in het vaandel staat terug naar een geïsoleerd land met sterke staatscontrole en een afgedwongen monocultuur. De nationalistische toon raakt mij ook persoonlijk, omdat mijn vrouw ons zoontje ook graag de Poolse nationaliteit wil geven. Als deze trend in Polen zich echt zo doorzet zie ik PiS ertoe in staat om bijvoorbeeld de dienstplicht (die net als in Nederland is geschorst, maar nog wel in de wetboeken staat) weer terug in te voeren, en het laatste dat ik zou willen is dat ons zoontje over 17 jaar zijn opleiding zou moeten onderbreken om daar dienstplicht te gaan doen (of het af te moeten kopen). Als er een ding is waar alle Poolse partijen het immers over eens zijn, is het dat Rusland een groot gevaar is, en dat men Oekraïne zoveel mogelijk moet steunen. En in het bijzonder een nationalistische partij als PiS zal graag willen militariseren (liefst met meer NATO-aanwezigheid in het land, maar desnoods zal Polen zelf zijn leger uitbreiden).
Van de andere kant heersen sommige van hun iets minder extreme ideeën hier ook: ook ik vind dat de EU democratischer moet, en dat de Nederlandse overheid niet zomaar bevoegdheden moet overdragen. Wat dat betreft kan ik me voorstellen dat personen (en dus ook landen) zich gaan afzetten tegen de EU, en het zat zijn om zich door bureaucraten de wet voor te laten schrijven. Ook ik ben van mening dat een overheid zich vooral voor zijn burgers moet inzetten - maar dat wil imo niet zeggen dat een regering, ook al is het een partij die met absolute meerderheid is verkozen, een mandaat heeft om de staatsvorm en constitutie te wijzigen zodat minderheden en andersdenkenden worden buitengesloten en elke vorm van kritiek daarop onmogelijk wordt gemaakt.
P.S. Dit topic gaat specifiek over Polen, maar vergelijkbare nationalistische ontwikkelingen zie je ook in andere landen: het Hongarije van Orban is een groot voorbeeld voor PiS. Prima dus wanneer (vergelijkingen met) andere landen ook in de discussie betrokken worden!
[ Voor 104% gewijzigd door johnwoo op 07-01-2016 09:56 . Reden: typo's ]