Antistatisch? Of toch echt onzin?

[308972]

Beste medetweakers,

Ik heb een vraag. Eerder heb ik op ons forum een topic gelezen over antistatisch 'veilig' sleutelen aan je systeemkast. Deze topic stamde uit 2011 en nu ben ik heel benieuwd hoe het tegenwoordig zit.

Voorheen (blond!?) sleutelde ik zelfs op een hoogpolig vloerkleed, puur om het feit geen krassen of schade aan de kast te maken. Maar na al die tijd en vele systemen die ik gebouwd hebt, kan dit echt kwaad?. Nog nooit heb ik last van kapotte onderdelen gehad. Ik neem aan dat als je zelf geen schok gevoeld hebt dat je nooit iets beschadigd hebt; of kan dit nog steeds het geval zijn?

Graag jullie advies, wat gebruik jij tijdens het knutselen? Antistatische armband, 'ontaard' je jezelf of niets?

Hoor graag van jullie!

[Room42]

Waarom niet gewoon voor de zekerheid zo'n bandje dragen? Dat is makkelijker dan er achteraf achter komen dat je een onderdeel kapot hebt.

[Kaj.]

Tegenwoordig? Volgens mij zijn de natuurwetten nog niet erg veranderd sinds 2011, en de meeste fabrikanten krijgen het ook nog steeds niet voor elkaar om ESD-bestendige halfgeleiders te maken.
Overigens hoef je zelf geen schok te voelen om toch componenten te beschadigen, al hoeven ze niet gelijk stuk te gaan.

Een bandje werkt het best, maar als je er in elk geval voor zorgt dat je hetzelfde potentiaal hebt als je kast, kan er weinig misgaan in een consumentensituatie. Dus als je iets wil inbouwen: trek je voedingsstekker eruit, zorg dat je een blank, geleidend gedeelte van je kast raakt tijdens het inbouwen en je bent klaar.

[KillerAce_NL]

Daar is natuurlijk niets aan veranderd....
http://www.howtogeek.com/...icity-when-working-on-it/
http://revision3.com/diyt...-electricity-kill-your-pc

[308972]

en bandje werkt het best, maar als je er in elk geval voor zorgt dat je hetzelfde potentiaal hebt als je kast, kan er weinig misgaan in een consumentensituatie. Dus als je iets wil inbouwen: trek je voedingsstekker eruit, zorg dat je een blank, geleidend gedeelte van je kast raakt tijdens het inbouwen en je bent klaar.

Bedankt voor de reacties. En hoe zit het met een vloerkleed. Vroeger legde ik de computer plat op zn zij op het kleed om te inbouwen ter preventie van schade. Nooit bij nagedacht dat een vloerkleed ook statisch is. Is dit echt een gevaar voor een computer of zijn de kansen gewoon zeer minimaal? Gezien het kleed op de grond ligt en de kast op het vloerkleed.

[ Voor 75% gewijzigd door 308972 op 29-09-2015 09:50 ]

[DurkVell]

Wrijven van de kast (en jouw schoenen en zo) over een vloerkleed kan statisch elektriciteit opwekken. Vooral als het een synthetisch kleed is.

[308972]

DurkVell schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 09:48:
Wrijven van de kast (en jouw schoenen en zo) over een vloerkleed kan statisch elektriciteit opwekken. Vooral als het een synthetisch kleed is.

Nog nooit last gehad van kapotte onderdelen. Omdat je simpelweg vaak de kast aanraakt lijkt mij.

[geonosys]

Ik gebruik dezelfde methodiek als Kaj.
Eerst even ontladen aan de kast (of een verwarming oid) en als je bezig bent zorgen dan je contact met de kast houdt. Is dus eigenlijk hetzelfde principe als zo'n armband.
-edit-
En nog nooit last gehad van kapotte onderdelen door ESD

[ Voor 14% gewijzigd door geonosys op 29-09-2015 09:59 ]

[naftebakje]

Je wil op hetzelfde potentiaal zitten met alles wat je met elkaar in aanraking brengt (dus jezelf, de kast en het component wat je wil inbouwen). De afscherming (uitstekende metalen delen) zijn normaalgezien op afdoende wijze beschermd tegen ESD, de losse componenten zeker niet! De techniek om eerst verbinding te maken tussen alle metalen delen (dus ene hand op kast, andere hand aan metalen houder van PCIe kaart bijvoorbeeld) werkt dus op zich wel afdoende (voor thuisgebruik).

Dat je niet direct problemen hebt is het grote probleem van ESD, direct defect is geluk hebben (want je merkt het). Meestal is er schade die de levensduur (sterk) reduceert, of intermitterende fouten geeft (bijvoorbeeld RAM wat eens in de zoveel uren een foutje heeft) ==> nauwelijks te detecteren op het eerste zicht en reden voor zeer irritante en moeilijk op te lossen problemen (die veel geld kosten in een bedrijfsomgeving).

Kost het geld of moeite als de betrouwbaarheid minder is, gebruik dan de nodige maatregelen (polsbandje, ESD mat, ESD verpakkingen, rekening houden met ontladen bij het binnenbrengen in ESD zone,...).

[DurkVell]

Nog nooit last gehad van kapotte onderdelen. Omdat je simpelweg vaak de kast aanraakt lijkt mij.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het niet had kunnen gebeuren. Ik werk ook altijd zoals Kaj en geonosys en heb er ook (voor zover ik heb opgemerkt) geen schade aan m'n hardware door opgelopen.

[timberleek]

De kast aanraken is in principe voldoende. Het gaat er alleen maar om dat jij op hetzelfde potentiaal zit als de rest van de componenten.

Enkel de randaarde oid aanraken werkt daarom ook niet, stel dat de kast met alles erin wel flink geladen is heb je dan dus alsnog een potentiaalverschil. De kast én de randaarde aanraken kan wel, maar de randaarde aanraken voegt dan niet heel veel toe. Er mag op jou beste en potentiaal staan van 10000 volt ten opzichte van het stopcontact. Als dit op de kast ook staat is er tussen jullie niks aan het handje.
En het geldt natuurlijk ook voor eventuele onderdelen die je inbouwt of eruit haalt.
Een nieuwe videokaart in het doosje is natuurlijk anders geladen dan de rest van de wereld. Dus eerst even aan de antistatische zak en de metalen delen vastpakken. Sowieso de elektronica zelf zo min mogelijk aanraken, dat verminderd een hoop kansen op ellende.
Ramlatjes ed ook zoveel mogelijk aan de randen pakken ipv je vingers er vol overheen. Een beetje vet van je vingers op de contactjes kan al irritant gaan doen (en evt corrosie veroorzaken).

Als je onthoudt dat het alleen gaat om het potentiaal tussen jou en het onderdeel waar je aan gaat zitten, kom je met een beetje gezond verstand een heel eind.
Verder is esd altijd een lastige discussie omdat je de meeste schade niet ziet, en als je het ziet is het vaak pas na maanden of jaren en dan legt niemand de link. Bergen mensen zullen ook gewoon schermen met "ik ontlaad me nooit en alles werkte prima" en dergelijke argumenten. Maar ESD is gewoon geluk (of pech) hebben.

[Wirehead]

Deze video demonstreert mooi de gevolgen van ESD op componenten (meer naar het einde toe in een live circuit.). In een volledig gebouwd circuit valt het wel mee. Maar waarom risico nemen?..

[brinkdinges]

timberleek schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 10:37:
De kast aanraken is in principe voldoende. Het gaat er alleen maar om dat jij op hetzelfde potentiaal zit als de rest van de componenten.

Klopt, maar eigenlijk werkt dat alleen als je op elk moment hetzelfde potentiaal hebt als de kast. Anders wrijf je twee keer met je voet over het vloerkleed en heb je weer een potentiaalverschil van een paar kV.

[LankHoar]

Allicht domme vraag, maar waar haal ik ESD bandjes? Ik zie ze in de PW nergens (zijn ze daar wel?)?

[DurkVell]

LankHoar schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 10:56:
Allicht domme vraag, maar waar haal ik ESD bandjes? Ik zie ze in de PW nergens (zijn ze daar wel?)?

Hier bijvoorbeeld: http://www.aliexpress.com...010152&isViewCP=y&catId=0?

[308972]

brinkdinges schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 10:52:
[...]

Klopt, maar eigenlijk werkt dat alleen als je op elk moment hetzelfde potentiaal hebt als de kast. Anders wrijf je twee keer met je voet over het vloerkleed en heb je weer een potentiaalverschil van een paar kV.

Dus hoe ik vroeger een oud pctje uitelkaar haalde, bij moeders op het hoogpolige vloerkloed.. kruipend over het warme (syntetische) kleed en zachte ondergrond, extreem gevaarlijk? Haha. Lijkt mij wel.
Nu wil het nog niet zeggen dat je iets kapot hebt gemaakt, maar een potentionaalverschil was er zeker!

[timberleek]

brinkdinges schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 10:52:
[...]

Klopt, maar eigenlijk werkt dat alleen als je op elk moment hetzelfde potentiaal hebt als de kast. Anders wrijf je twee keer met je voet over het vloerkleed en heb je weer een potentiaalverschil van een paar kV.

Klopt inderdaad. kleine correctie:

timberleek schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 10:37:
De kast aanraken is in principe voldoende. Het gaat er alleen maar om dat jij op hetzelfde potentiaal zit en blijft als de rest van de componenten.

308972 schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 11:21:
[...]
Dus hoe ik vroeger een oud pctje uitelkaar haalde, bij moeders op het hoogpolige vloerkloed.. kruipend over het warme (syntetische) kleed en zachte ondergrond, extreem gevaarlijk? Haha. Lijkt mij wel.
Nu wil het nog niet zeggen dat je iets kapot hebt gemaakt, maar een potentionaalverschil was er zeker!

Zo hebben we allemaal wel eens gezeten. Dat maakt de esd discussie ook altijd zo lastig. Het gaat 1000 keer goed (voor zover je meekrijgt tenminste). Misschien heb je wel schade aangericht, maar was die niet catastrofaal genoeg. Of misschien ging dat ramlatje toch langzaamaan stuk, maar door die 2 jaar die ertussen zat wordt die link nooit gelegd.

[ Voor 37% gewijzigd door timberleek op 29-09-2015 11:25 ]

[308972]

LankHoar schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 10:56:
Allicht domme vraag, maar waar haal ik ESD bandjes? Ik zie ze in de PW nergens (zijn ze daar wel?)?

pricewatch: Intronics Anti-statische polsband

[mcDavid]

Het ligt er natuurlijk heel erg aan waar je mee bezig bent. De kans op schade is niet zo heel groot, en als je als hobbyist een keer de pech hebt dat een onderdeel stuk gaat, dan kun je het vaak nog in je onschuld op garantie verhalen ook.
Als je professioneel met elektronica bezig bent en er hangt veel af van je werk (denk aan beschikbaarheidsgaranties van de apparatuur waar je aan zit te sleutelen) kun je je datsoort vergissingen natuurlijk niet veroorloven, en zorg je dat je de ESD-matten en/of polsbandjes paraat hebt.

[Standeman]

In mijn tijd bij Siemens heb ik wel eens hele mooie foto's gezien van opengewerkte IC's waar flinke happen uit de sporen waren. Ze maakte nog wel contact, maar er was nog maar 20% van de spoor over. Daardoor werd te de warmte te veel en brandde het helemaal door. ESD bandjes waren dan ook verplicht op de werkvloer (maar die konden gelukkig om je enkel want er was een speciale vloer).

Dit zijn er een paar die ik net op google vind:



Het is imo vrij zeldzaam dat een component direct niets meer doet bij ESD schade. Je zal eerder BSOD's en vastlopers krijgen of uitval na een paar maanden / jaren.

[ Voor 10% gewijzigd door Standeman op 29-09-2015 12:31 ]

[LankHoar]

308972 schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 11:24:
[...]


pricewatch: Intronics Anti-statische polsband

DurkVell schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 11:02:
[...]


Hier bijvoorbeeld: http://www.aliexpress.com...010152&isViewCP=y&catId=0?

Dank u!

[timberleek]

Vaak is het inderdaad ook een beschadiging die niet direct fataal is. Maar het kan best zijn dat je bijvoorbeeld zulke schade maakt op een ramlatje en dat je een jaar later geheugenfouten begint te krijgen.

In tegenstelling tot wat veel mensen denken hebben halfgeleiders ook een levensduur. Het is allemaal aan slijtage onderhevig. Alleen is dat normaliter heel lang. Dergelijke ESD schade maakt dat aanzienlijk korter.

Klopt inderdaad dat veel mensen er geen last van hebben, maar dat blijft meer geluk dan wijsheid

[Tvermeulen]

Ik heb hier een tijd geleden een zeer interessante blog over gelezen van een medetweaker: Flake.

http://flake.tweakblogs.n...schijnlijk-door-esd!.html

[jeroen3]

Veel componenten hebben speciale clamping diodes die zorgen dat een ic human body model esd (hbm) kan weerstaan zonder permanente schade. Maar dat is een lage klasse, en gaat er al vanuit dat je geen fleesetrui en wollen sokken draagt.
Esd is een onzichtbare killer. Voorkom het. Gebruik een bandje. En nee, draadloze bandjes werken niet.

[Anoniem: 132566]

In een datacenter aard ik mijzelf niet, toen ik ooit met een polsbandje aan kwam lopen, werd ik enigszins vragend aangekeken wat ik daarmee ging doen
Gewoon met 1 hand het rack/kast beethouden en met je andere hand de rest uitvoeren en als het niet lukt, gewoon even aarde vasthouden en daarna je werk doen.
Thuis: geen plastic shit aan je lijf (nylon trainingsbroek bijv.), niet teveel bewegen (statisch opladen) en regelmatig (begin, maar ook tussendoor) de verwarmingsbuis aanraken- dan kan er niet veel misgaan?!

Ooit in e.o.a. ICT-opl. geleerd: bandjes om je pols zijn levensgevaarlijk! Mocht er door een defect in bijv. een psu toch een lek ontstaan op de massa, dan word je gewoon model geëlektrocuteerd (zeker om je linkerpols!) Zie dat bandje dan maar los te rukken, ook van dat drukkertje- dat fix je niet meer, met een beetje pech. Dit is ook de reden, waarom je never een pc aan je verwarming mag vastmaken als je een aardedraad mist in je WCD; als er een defect is staat je hele leidingstelsel onder 230V, lekker als je even je handen wast na de wc ofzo- dan krijg je een aardige klap.

Als ondergrond tegen krassen gebruik ik thuis gewoon een zachte, katoenen gewassen handdoek. Ook deze houd ik van tevoren tegen de verwarmingsbuis aan, voor de zekerheid.
Je kast met inhoud op een vinyl-tapijt leggen? Dat zou ik zelf niet doen eigenlijk, dergelijk tapijt is vaak erg statisch geladen. Zoiets zou ik zelfs niet in dezelfde ruimte willen hebben, waar ik met apparatuur (open) bezig ben, want je loopt er overheen en laad jezelf op.

Tijdens stofzuigen (ook zo statisch als hell) heb ik aan de metalen buis een oude cat3-kabel, overgebleven van het vaste-telefoon-tijdperk, vastgemaakt tussen de 2 buizen in en met een krokodillenbekje, knijp ik die aan een geaard object vast (met zwart schakeldraad 1.5mm2 een lusje om de CV-buis gedraaid.)
Dit omdat ik één keer heb meegemaakt, dat ik tijdens het stofzuigen in de buurt kwam van/of tegen de pc-behuizing aan kwam en die gelijk in een reboot ging. Met die tijdelijke aarding heb ik daar geen last meer van, ook geen (after-)schokken als je ineens je bureaustoel beetpakt (van stofzuigen word je dus mega statisch geladen, maar vooral doordat je wild beweegt over de vloer- als je met een ontladen stofzuigerbuis in je pc-kast stof wegzuigt, kan dat wel- al zou je kunnen discussiëren over de lucht-flow, die op zich ook kan zorgen voor een statisch lading, maar dit is bij perslucht om te blazen natuurlijk niet veel anders.)

[ Voor 33% gewijzigd door Anoniem: 132566 op 29-09-2015 20:40 ]

[308972]

Zit er nog verschil tussen het uitelkaar halen of bouwen van je systeem. En of hij al een tijd heeft uitgestaan zonder kabels?

Neem aan dat je tijdens het demonteren als monteren de zelfde handelingen moet verrichten wat betreft de aarde.

[ Voor 6% gewijzigd door 308972 op 29-09-2015 21:25 ]

[Sissors]

Als je spul toch gaat weggooien hoef je je er niet druk over te maken . Maar verder is er geen verschil nee.

Anoniem: 132566 schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 20:15:
Ooit in e.o.a. ICT-opl. geleerd: bandjes om je pols zijn levensgevaarlijk! Mocht er door een defect in bijv. een psu toch een lek ontstaan op de massa, dan word je gewoon model geëlektrocuteerd (zeker om je linkerpols!) Zie dat bandje dan maar los te rukken, ook van dat drukkertje- dat fix je niet meer, met een beetje pech.

Dat is onzin overigens, zo'n bandje heeft een grote weerstand erin (van een mega-ohm ofzo), waardoor je niet jezelf ermee kan elektrocuteren. (Daar hebben ze wel over nagedacht ).

jeroen3 schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 17:17:
Veel componenten hebben speciale clamping diodes die zorgen dat een ic human body model esd (hbm) kan weerstaan zonder permanente schade. Maar dat is een lage klasse, en gaat er al vanuit dat je geen fleesetrui en wollen sokken draagt.
Esd is een onzichtbare killer. Voorkom het. Gebruik een bandje. En nee, draadloze bandjes werken niet.

Alle componenten hebben wel wat ESD beveiliging, al zal het wel verschillen hoeveel ze hebben. Voor goede bescherming heb je grotere diodes nodig (naast dat ook type en methode van gebruik uitmaken), en die heb je liever niet op lijnen waar op hoge snelheid signalen door moeten gaan.
Dus uiteindelijk verschilt het gewoon voor wat voor een formaat ESDs iets is gemaakt. Je heb je bankkaartje nog nooit met een ESD opgeblazen, maar ik zou toch niet de pinnen van je CPU mooi schoonmaken door hem over je wollen trui te wrijven.


Is een bandje het beste? Yep. Doe ik het zelf? Neu. Zoals eerder gezegd, even aarden door kaal metaal in je kast aan te raken, en verder een beetje common sense gebruiken, dus alles waarbij je statisch geladen wordt: niet doen. Die lekkere gebreide trui van je oma toch maar voor een andere bezigheid gebruiken.

[308972]

Die lekkere gebreide trui van je oma toch maar voor een andere bezigheid gebruiken.

Het sleutelen op een vloerkleed, hoe groot is daarbij de kans dat iets defect raakt? Ik gebruik nu aantal jaar een esd mat en dat bevalt prima, zover ik dit niet kan merken.

Kennisje van mij blijft alsnog sleutelen op een warm vloerkleed onder zn bureau. IK snap het.. lekker warm.. Maar ik heb al vaker geattendeerd voor esd, maar ik krijg dan een droge reactie "er gebeurd toch niets". Hoe groot is zijn kans?

[ Voor 14% gewijzigd door 308972 op 29-09-2015 22:56 ]

[Anoniem: 132566]

Sissors schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 21:36:
[...]
Dat is onzin overigens, zo'n bandje heeft een grote weerstand erin (van een mega-ohm ofzo), waardoor je niet jezelf ermee kan elektrocuteren. (Daar hebben ze wel over nagedacht ).
[...]

Haha, is dat zo? Ben ik voor niks bang gemaakt dus.

Misschien is dat zo sinds de laatste jaren (?), toen mij dat verteld werd stond SNAP nog in de top tien met "I've got the power!" en waren AMBI-modulen nog DE manier om je hbo-informaticatie te behalen.

Er ligt er nog eentje in de la hier (een oude), ik zal hem eens voorzichtig open-slopen en zoeken naar die weerstand. (Is dat ook niet gewoon te meten?)

[TWeaKLeGeND]

Ik heb ook van die bandjes (60 cent, why not)

Maar ben ook benieuwd of dit echt en goed werkt:

http://www.ebay.com/itm/D...or-110V-220V/171295323461

[ Voor 32% gewijzigd door TWeaKLeGeND op 30-09-2015 00:48 ]

[jeroen3]

Er is ook speciale spray voor.
Maar een (enkel) bandje werkt toch het beste.

YouTube: EEVblog #768 - Cordless Anti-Static Wristbands BUSTED!

[bitshape]

Anoniem: 132566 schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 20:15:
Ooit in e.o.a.ICT-opl. geleerd: bandjes om je pols zijn levensgevaarlijk! Mocht er door een defect in bijv. een psu toch een lek ontstaan op de massa, dan word je gewoon model geëlektrocuteerd (zeker om je linkerpols!) Zie dat bandje dan maar los te rukken, ook van dat drukkertje- dat fix je niet meer, met een beetje pech.

Nederland kennisland.

Er zit, zoals eerder gezegd is, een 1 MegOhm weerstandje in.

[Anoniem: 132566]

bitshape schreef op donderdag 01 oktober 2015 @ 18:50:
[...]
Nederland kennisland.

Er zit, zoals eerder gezegd is, een 1 MegOhm weerstandje in.

Idd, NL-kennisland

Het staat zelfs in de beschrijving bij de bandjes die op internet worden aangeboden, zag ik.

Maar goed, dat waren oude inzichten, denk ik dan maar en toch moet ik ook toegeven, dat ik het niet heel prettig vind om met elektriciteit 'verbonden' te zijn. In een spanningszoeker zit bijv. ook een neongas-lampje+hoge weerstand, alleen die raak je maar even aan. Nog niet eerder gelezen dat er ooit iemand overleden is door gebruik van een polsbandje maar zo veel mogelijk isolatie tussen mij en elektra vind ik wel prettig.

You'll never know.

[Samoht93]

Als ik met de pc bezig ga gebruik ik altijd een bandje of ik ontlaad me even via de kachel of de aarde van het stopcontact.
Met een normale trui aan bouw je al zo'n 100v per keer dat je je arm beweegt op.
Een simpel microcontrollertje kan wel aardig wat hebben op de pinnen maar een dd3 chip raakt al snel beschadigd.

[peterpv]

TWeaKLeGeND schreef op woensdag 30 september 2015 @ 00:47:
Maar ben ook benieuwd of dit echt en goed werkt:

http://www.ebay.com/itm/D...or-110V-220V/171295323461

Ik denk van niet, uhm, eigenlijk weet ik het wel zeker dat dat niet werkt. Sterker nog, zo'n "ionizing blower" zou het zelfs erger kunnen maken juist omdat ie geladen deeltjes uitblaast.

Om ESD te voorkomen moet je ladingsverschillen opheffen, daarvoor is er een geleidende verbinding nodig. Daar kan die blower niet voor zorgen.

[Ploink]

DurkVell schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 09:48:
Wrijven van de kast (en jouw schoenen en zo) over een vloerkleed kan statisch elektriciteit opwekken. Vooral als het een synthetisch kleed is.

Ik loop altijd op mijn sokken thuis, dan heb je voldoende contact met de aarde om jezelf niet op te laden.
Als je met lichtnet spanning werkt is het daarentegen wel weer aan te raden elektrisch isolerende schoenen te dragen

Het weer is ook belangrijk.
Koud en droog buiten? Pas op voor statische elektriciteit!
Warm en vochtig buiten? Geen probleem.

[BoAC]

Schoenen met rubber zolen zijn uit den boze, maar leren schoenen juist niet.
Wat ook altijd prettig was bij assemblage van computers: het uitpakken van computerkasten. Die zitten altijd in dozen in en dan weer in piepschuim. Je laat altijd de kast met piepschuim en al uit de kartonnen doos zakken. Door die wrijving die dan ontstaat.. je raadt et al

[TWeaKLeGeND]

peterpv schreef op donderdag 01 oktober 2015 @ 21:56:
[...]

Ik denk van niet, uhm, eigenlijk weet ik het wel zeker dat dat niet werkt. Sterker nog, zo'n "ionizing blower" zou het zelfs erger kunnen maken juist omdat ie geladen deeltjes uitblaast.

Om ESD te voorkomen moet je ladingsverschillen opheffen, daarvoor is er een geleidende verbinding nodig. Daar kan die blower niet voor zorgen.

Gezien er ook enorme industriele versies zijn (van bedrijven die ook dergelijke kleine versies produceren) lijkt het me heel sterk dat deze dingen nutteloos zijn, maar waar ze exact geschikt voor zijn who knows.

[peterpv]

Ik denk, ik zoek er even op en verhip: https://en.wikipedia.org/wiki/Air_ioniser

Air ionisers are sometimes used in electronic work environments to eliminate the buildup of potentially damaging static charges on insulators or conductors.

Krijg nou wat ! I stand corrected.

Ik denk echter wel dat je dan zeker moet weten dat je bv positieve lading op de producten hebt en dat de blower negatieve lading blaast. Als beide positief of negatief zijn dan zou je alleen maar erger maken lijkt mij.

Waar je een ionizer ook nog voor kunt gebruiken is om de lucht te "zuiveren", door lading in de lucht te brengen slaat stof sneller neer. Maar dan gaat het meestal wel om ionizers zonder ventilator.

[ Voor 18% gewijzigd door peterpv op 01-10-2015 22:30 ]

[Fish]

TWeaKLeGeND schreef op woensdag 30 september 2015 @ 00:47:
Ik heb ook van die bandjes (60 cent, why not)

Maar ben ook benieuwd of dit echt en goed werkt:

http://www.ebay.com/itm/D...or-110V-220V/171295323461

Ik ben niet bekend met dit model, wel met bijv http://img.diytrade.com/s...nizer_Air_blower/3d74.jpg (ig iets wat er sterk op lijkt)

Daarvan heb ik zelf ervaren dat ze echt werken (door dat meten!)
Hoe meet je dat? door een kleine massa op te laden tot 1000 volt en deze in de luchtstroom te houden. deze moet dan binnen 3 seconden < 100 volt worden

[jeroen3]

Niet alle componenten hebben ESD bescherming. Klassieke transistoren of fets hebben dit niet, omdat dit een oud ontwerp is. Analoge componenten hebben vaak ook geen esd bescherming omdat dit teveel invloed heeft of het signaal.
Met geassembleerde producten is er minder risico, maar nog steeds is er risico.

Een polsbandje kietelt wel degelijk als je een lekkende voeding (netfilter) aanraakt. Echter, vaak gebruik je geen polsbandje als het product ingeschakeld is.

[Sissors]

Ik weet nog geen eens of ze in losse FETs specifieke ESD beveiliging stoppen, maar sowieso zijn die zo groot en lomp dat het lastig is ze met ESD te beschadigen.

Ik ontwerp analoge schakelingen, en daar komen we toch echt niet weg zonder ESD beveiliging hoor. Alleen de hoeveelheid zal afhangen van waar je hem voor gebruikt en wat de pin voor gebruikt wordt.

[Flake]

Tvermeulen schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 13:39:
Ik heb hier een tijd geleden een zeer interessante blog over gelezen van een medetweaker: Flake.

http://flake.tweakblogs.n...schijnlijk-door-esd!.html

Dank u, glad to see it still serves purpose

Componenten met ESD beveiliging zijn er vrijwel niet, vooral (mos)fets en IC's zijn er vatbaar voor. Connectoren kun je beschermen met diodes zodat een ESD-tik op de contacten niks uit maakt, maar op componentniveau kun je weinig doen om de impact van ESD te reduceren. Een behuizing is het enige wat werkt, mits je de componenten van begin tot eind ESD-veilig hebt behandeld.

mcDavid schreef op dinsdag 29 september 2015 @ 11:50:
Het ligt er natuurlijk heel erg aan waar je mee bezig bent. De kans op schade is niet zo heel groot, en als je als hobbyist een keer de pech hebt dat een onderdeel stuk gaat, dan kun je het vaak nog in je onschuld op garantie verhalen ook.

Die mening deel ik niet. De kans op schade is zo goed als zeker.

[Fish]

tl dr


Er is in die drie jaar niets veranderd, en iedereen spuid toch allemaal zijn (vaak ongefundeerde) mening over esd. daar komen nog wat broodje aap verhalen, cv installaties en hear say bij.

Esd is serieuze bussiness en er is genoeg over geschreven in het verleden.

[Ploink]

Flake schreef op zaterdag 03 oktober 2015 @ 13:03:
[...]

Dank u, glad to see it still serves purpose

Componenten met ESD beveiliging zijn er vrijwel niet, vooral (mos)fets en IC's zijn er vatbaar voor.

IC's zijn vrijwel altijd beschermd met interne diodes.

[...]

Die mening deel ik niet. De kans op schade is zo goed als zeker.

Die mening deel ik niet.
Ik heb nog nooit een polsbandje, antistatische mat of andere ESD produkten gebruikt. Vaak als ik van mijn buro naar de metalen kast met onderdelen liep kreeg ik een optater als ik deze opende. Toch heb ik in al die jaren maar EEN keer iets stuk gemaakt door ESD. Toen ik aan kwam lopen en een PCB wou pakken knalde er een vonk die pijn deed aan mijn vinger en toen was ie stuk.
Losse onderdelen, inclusief mosfets, nooit problemen mee gehad. De enige keer dat ik mosfets stuk maakte was door een ontwerp fout in de schakeling zelf.

Het ligt een beetje aan de omstandigheden, maar gewoon je hand op je buro leggen of je kont op je stoel parkeren is meestal genoeg om lading van je lichaam te dissiperen. Daarna kun je zonder problemen mosfetjes solderen. Sowieso loop ik thuis altijd op sokken en dan heb je al helemaal geen probleem.

[peterpv]

Sissors schreef op vrijdag 02 oktober 2015 @ 07:55:
Ik weet nog geen eens of ze in losse FETs specifieke ESD beveiliging stoppen, maar sowieso zijn die zo groot en lomp dat het lastig is ze met ESD te beschadigen.

Ik zou denken dat je in een discrete MOSFET toch echt wel ESD beveiliging nodig hebt, dat gate-oxide is niet anders dan op een chip, misschien wat dikker maar nog steeds heel kwetsbaar. Ik heb in elk geval een bewijs gevonden dat er wel discrete MOSFETs met ingebouwde ESD protectie bestaan, deze NCV8440 bijvoorbeeld

[Flake]

Ploink schreef op zaterdag 03 oktober 2015 @ 23:22:
[...]

IC's zijn vrijwel altijd beschermd met interne diodes.

Wat een onzin.

Die mening deel ik niet.

Wat jij wil jongen. Ik stoor me er mateloos aan als figuren zoals jij standaard werkwijzes in de industrie afschilderen als klinkklare onzin 'want jij hebt er nog nooit problemen mee gehad'. Zo te lezen beheers je de theorie ook niet helemaal. Ga mijn blog eens lezen ofzo.

peterpv schreef op zaterdag 03 oktober 2015 @ 23:52:
[...]


Ik zou denken dat je in een discrete MOSFET toch echt wel ESD beveiliging nodig hebt, dat gate-oxide is niet anders dan op een chip, misschien wat dikker maar nog steeds heel kwetsbaar. Ik heb in elk geval een bewijs gevonden dat er wel discrete MOSFETs met ingebouwde ESD protectie bestaan, deze NCV8440 bijvoorbeeld

Kijk, this guy gets it.

En tuurlijk zullen er mosfets met ESD clamps bestaan (zoals het voorbeeld van ON) maar die hebben dan ook meteen een andere applicatie die ik zelfs 'niche' zou noemen. Er zijn ook applicaties waar je die diode daar helemaal niet wilt hebben omdat je last gaat krijgen van dioderuis of dat het gedrag van de mosfet daardoor wordt beïnvloed. Die ON mosfet zou je kunnen toepassen in een applicatie waar je ESD op de gate zou verwachten om wat voor reden dan ook, en dan nog moet je een goede reden hebben om hiervoor te kiezen ten opzichte van een externe diode. Die oplossing moet wel goedkoper zijn dan dit.

Dus het is niet zo dat je kunt zeggen, 'ik stop mijn hele pcb vol met allemaal esd diodes en dan heb ik er geen last meer van'. Zou een erg duur geintje worden waardoor je product helemaal niet meer concurrerend is en dan nog kun je die diodes op veel plekken echt niet gebruiken. Je IO's moet je beschermen, tijdens assemblage moet je strenge ESD regels volgen, ding moet in een behuizing en gebruikers moeten met hun tengels niet aan printplaten komen. Zo werkt het.

[ Voor 61% gewijzigd door Flake op 04-10-2015 11:20 ]

[Ploink]

Flake schreef op zondag 04 oktober 2015 @ 10:51:
[...]

Wat een onzin.


[...]

Wat jij wil jongen. Ik stoor me er mateloos aan als figuren zoals jij standaard werkwijzes in de industrie afschilderen als klinkklare onzin 'want jij hebt er nog nooit problemen mee gehad'. Zo te lezen beheers je de theorie ook niet helemaal. Ga mijn blog eens lezen ofzo.

Ook goeie zondagmorgen

Dit zijn de protectie diodes die vrijwel elk analoog of digitaal IC heeft op een enkele uitzondering na. Natuurlijk is dat niet 100% waterdicht en bestaat er nog steeds een zekere gevoeligheid, maar je stelling "Componenten met ESD beveiliging zijn er vrijwel niet," ben ik het dus niet mee eens.


De werkwijze in de industrie heb ik geen problemen mee en daar heb ik niet over gesproken. Daar gaat het om garanties naar de klant en ISO normeringen, dan moet je kunnen aantonen dat je de juiste werkwijze hanteert. Ook al beschadig je daar maar 1 op de 10.000 componenten (om maar iets te noemen), dan is dat nog teveel.

Waar ik wel problemen mee heb is jouw uitspraak "De kans op schade is zo goed als zeker.", alsof een hobbyist zonder ESD mat en polsbandje geen mosfet of IC kan hanteren zonder dat die stuk gaat of beschadigt. Mijn verhaal was slechts bedoeld om die stelling te ontkrachten.

[308972]

Excuses, dubbele post. -weggegooid-

[ Voor 92% gewijzigd door 308972 op 04-10-2015 11:34 ]

[308972]

Ploink schreef op zaterdag 03 oktober 2015 @ 23:22:
[...]

IC's zijn vrijwel altijd beschermd met interne diodes.

[...]

Sowieso loop ik thuis altijd op sokken en dan heb je al helemaal geen probleem.

Sokken loop ik ook op thuis, maar wat als jij met je sokken over een kleed loopt, geleid dat dan naar de grond omdat je op sokken loopt (en dus geaard bent) of blijft het in je lichaam? dat is namelijk het moeilijke aan ESD.

[ Voor 6% gewijzigd door 308972 op 04-10-2015 11:35 ]

[Techneut]

Ploink schreef op zaterdag 03 oktober 2015 @ 23:22:
[...]
........ Sowieso loop ik thuis altijd op sokken en dan heb je al helemaal geen probleem.

Wat bedoel je hiermee eigenlijk te zeggen wat betreft het oorzakelijk verband? Met op sokken lopen ben je namelijk nog steeds geïsoleerd van de aarde, m.a.w. nog steeds vatbaar voor statische lading en is er geen enkel verschil met op schoenen lopen. En dat geïsoleerd zijn twn opzichte van de aarde is zoals bekend mag zijn nou juist het kardinale punt. Dus dat (ik citeer je even) "en dan heb je al helemaal geen probleem" is gewoon niet waar. Wat wel waar is, is dat er vaak (is niet het zelfde als altijd!) geen problemen zijn zolang de onderdelen zich in de circuits bevinden. En daardoor heerst er veelal de mening dat het dragen van polsbandjes maar overdreven gedoe is. Maar als je componenten los soldeert en vervangt door nieuwe is toch wel terdege voorzichtigheid geboden.

Oh ja, zou ik bijna vergeten:

Ploink schreef op zaterdag 03 oktober 2015 @ 23:22:
[...]
IC's zijn vrijwel altijd beschermd met interne diodes.

En de reactie daarop:

Flake schreef op zondag 04 oktober 2015 @ 10:51:
[...]
Wat een onzin.

Is dat niet wat te kort door de bocht? Feit is namelijk dat extreem hoogohmige (mosfet) ingangen van circuits om die reden veelal zijn afgesloten met weerstanden. Geen dioden inderdaad, maar goed.

[ Voor 21% gewijzigd door Techneut op 04-10-2015 12:39 ]

[308972]

één ding is duidelijk: iedereen praat weer een andere kant op.. #onduidelijkheid

[ Voor 15% gewijzigd door 308972 op 04-10-2015 16:37 ]

[Ploink]

[b]Desktopje schreef op zondag 04 oktober 2015 @ 11:32:
[...]
Is dat niet wat te kort door de bocht? Feit is namelijk dat extreem hoogohmige (mosfet) ingangen van circuits om die reden veelal zijn afgesloten met weerstanden. Geen dioden inderdaad, maar goed.

Het bestaan van ESD diodes in CMOS/JFET ingangen van vrijwel alle IC's is EL basis kennis.

Nog een paar voorbeeldjes van ESD diodes, klik plaatjes voor de bron.









Verder ben ik het helemaal eens met Desktopje

[ Voor 78% gewijzigd door Ploink op 04-10-2015 23:16 ]

[Fish]

308972 schreef op zondag 04 oktober 2015 @ 16:37:
één ding is duidelijk: iedereen praat weer een andere kant op.. #onduidelijkheid

Elk topic over esd wordt verpest door mensen met een mening zonder kennis. en beperkte ervaring.

Net als de collega waarmee ik aan het drinken was, ik moet straks naar rotterdan (uur rijden). nee joh gaat altijd goed maak je geen zorgen.
2 dagen later hoorde ik dat hij zijn auto in een geparkeerde auto heeft achtergelaten en naar huis is gelopen. de politie heeft hem dan ook keurig in zijn bedje gewekt de volgende ochtend.

En zo gaat het ook altijd met de dicussies over esd. Dit topic heeft gelukkig nog een paar mensen erin die echt esd als iets nagatiefs hebben ervaren.

*ex esd auditor ...

---

hoe voorkom je esd? door potentiaal verschillen op te heffen. Dit doe je door de lading te vereffenen.
- Je kiest voor een gezamelijke massa (of aarde) waar deze vereffening op plaats kan vinden.

Dat betekend als je het op een eenvoudige manier goed wil doen dat je je polsband aan de massa van het apparaat koppelt, dan vereffend het potentiaal. Daarna pak je het zakje met het nog steeds verpakte esd artikel er in. Je pakt het uit en stopt direct (bijv) het geheugenkaartje in de pc
Daar heb je dus niet direct perse aarde voor nodig.

Ga je verder met een antistatisch werkblad om spullen op neer te leggen zal deze ook aan de gezamelijke massa moeten komen.

Zo kun je steeds verder gaan met je omgeving
esd stoel
esd vloer
esd schoenen
esd kasten
esd kleding
Weghouden van esd generatoren e.g. pallets verpakt in plastic wrapping, haren opbinden
ionizers

Zo bouw je een esdveilige omgeving op

Je snapt dat het op een gegeven moment wel erg makkelijk word om aarde als gezamelijke massa te nemen. Ook omdat de massa op een gegeven moment zo groot (denk aan een volledige produktieomgeving) word dat het aankoppelen aan deze omgeving bij binnen komst al geen pretje meer is. denk bijvoorbeeld aan de statische optater die je kan krijgen als je de soms auto uitstapt .
Dan is aarde een must geworden.

[ Voor 46% gewijzigd door Fish op 04-10-2015 23:20 ]

[kELAL]

308972 schreef op zondag 04 oktober 2015 @ 16:37:
één ding is duidelijk: iedereen praat weer een andere kant op..

Het lijkt mij eerder op in discussie gaan met types die als een randdebiel rijden, onder het mom van: "Mijn auto heeft ESP, dus mij overkomt niets."

offtopic:
Fish, waren alle bijspijkercursussen Nederlands soms volgeboekt? Zinsopbouw, hoofdlettergebruik, interpunctie, dt- en spatiefouten; het enige wat er nog aan ontbreekt is een te onpas geplaatste apostrof.
Wat je hier post is feitelijk correct, maar omdat het leest als een column van P. Kouwes, vraag ik me dus af in hoeverre de boodschap nog overkomt.

[Fish]

Nederland was altijd al een kutvak met die regeltjes en het was laat. Dus ja, Ik dan ben gewoon lui met typen. P. kouwes ????? ken ik niet

Maar dit is niet het correcte nederlands topic, dus soit.

[Madshark]

Ik zag dit topic voorbij komen, en werd gelijk even getriggerd om eens nieuwe polsbandjes te bestellen omdat mijn huidige tegenwoordig erg snel loslaat.
Dan kom ik eens http://www.aliexpress.com...01644_5,searchweb201560_9 tegen. Draadloze polsbandjes ???
Mis ik nou iets, of is dit gewoon reinste onzin ?

[johnkeates]

Madshark schreef op donderdag 05 november 2015 @ 03:06:
Ik zag dit topic voorbij komen, en werd gelijk even getriggerd om eens nieuwe polsbandjes te bestellen omdat mijn huidige tegenwoordig erg snel loslaat.
Dan kom ik eens http://www.aliexpress.com...01644_5,searchweb201560_9 tegen. Draadloze polsbandjes ???
Mis ik nou iets, of is dit gewoon reinste onzin ?

YouTube: EEVblog #768 - Cordless Anti-Static Wristbands BUSTED!

[jomas]

Madshark schreef op donderdag 05 november 2015 @ 03:06:
Mis ik nou iets, of is dit gewoon reinste onzin ?

Dit is een los bandje zonder snoer. Hier moet je dus wel zelf een snoer naar aarde (met weerstand) op aansluiten voor bescherming tegen statische elektriciteit.

Kan handig zijn op werkplek waar meerdere mensen werken. Ieder zijn eigen bandje en aankoppelen als je op de werkplek plaats neemt. Wel zo handig en hygiënisch.

Ik geef wel toe, omschrijvingen van Chinese sites zijn soms wel wat onduidelijk of misleidend.
(Vorige week nog een "Hete broodplank" gekocht == experimenteer breadboard)

[Techneut]

jomas, een beetje misleidend zeg je?
Is dit niet een veel te mild oordeel? Het filmpje (N.B. op YouTube en niet eens van de fabrikant zelf) laat wel terdege zo'n draadloze prul zien. Dus niks miscommunicatie door taalverschil, maar regelrechte misleiding. Heel misschien zal een enkeling die er argeloos intrapt vertellen dat hij/zij zo'n ding heeft gekocht en dat het goed bevalt.

Goed bevalt! Hoe beoordeelt iemand dit dan? Een maatregel tegen een verschijnsel dat maar eens in de zoveel keren overduidelijk z'n noodzaak bewijst, vager kan het bijna niet. En juist daardoor staat het open voor het misleiden van mensen met weinig technisch inzicht. Je bent misschien geneigd te zeggen dat toch niemand daar intrapt. Maar het simpele feit dat dit gebracht wordt als een vraag en niet als melding van een absurditeit bewijst dat mensen er wellicht toch voor open staan.

De zoveelste prul die je zou kunnen scharen onder de categorie elfjes-producten. Zie zilveren HIFI-kabels gesmeed door elfen bij maanlicht # 5 Een forum-item waar niet alleen kabels op de korrel worden genomen, maar ook allerlei bijproducten met de meest wonderbaarlijke eigenschappen. Leuk voor lieden die nog in fabeltjes geloven. Hoe stel stel je je dat draadloos afvoeren van die lading voor. Ik heb niet eens de moeite genomen om het geluid van m'n computer aan te zetten, zelfs niet uit nieuwsgierigheid, aan de hele mimiek van die kwast had ik al genoeg. Tjonge wat een lariekoek.

Is er eigenlijk wel een fabrikant van dat draadloze ding? Ik acht het ook mogelijk dat een slimmerik een partij van die dingen zonder bijbehorende aardingssnoertjes heeft bemachtigd en die met een in zijn beleving overtuigend verkoopverhaaltje probeert te verpatsen.

Edit:
Ik heb even heel vluchtig de commentaren doorgewandeld die er onder staan. Vermakelijk, niemand die de clown, echte geestdrift of gespeelde, serieus neemt.

[ Voor 4% gewijzigd door Techneut op 05-11-2015 12:26 ]

[itcouldbeanyone]

TWeaKLeGeND schreef op donderdag 01 oktober 2015 @ 22:17:
[...]


Gezien er ook enorme industriele versies zijn (van bedrijven die ook dergelijke kleine versies produceren) lijkt het me heel sterk dat deze dingen nutteloos zijn, maar waar ze exact geschikt voor zijn who knows.

losse IC'S zijn daarom ook vaak vacuüm verpakt

[Fish]

itcouldbeanyone schreef op vrijdag 06 november 2015 @ 22:33:
[...]


losse IC'S zijn daarom ook vaak vacuüm verpakt

wat heeft vacuum daar nou mee te maken ?

[ Voor 69% gewijzigd door Fish op 06-11-2015 22:54 ]

[GG85]

Fish schreef op vrijdag 06 november 2015 @ 22:53:
[...]

wat heeft vacuum daar nou mee te maken ?

Niets, vacuum verpakt is ivm vocht icm met het soldeerproces.

Qua zakjes zit er wel verschil tussen de zilveren en de roze zakjes. De een geleid juist en de ander houdt een ontlading tegen...

Daarnaast hebben zeker niet alle componenten esd bescherming aan boord. Dat zou ze nodeloos duur maken en soms zelfs de werking verstoren. ESD immuniteit wordt getest op een compleet geassembleerd product. I/O naar buiten is dus (meestal) wel beschermd (je usb poort) maar een losse videokaart bijvoorbeeld niet. Dat is ook niet nodig wat men gaat er van uit dat je alles assembleerd in een esd veilige omgeving en je geasssembleerde pc beschermt door de kast en connectie met randaarde en evt protectie op de I/O je interne componenten. Meer en minder is het niet

[ Voor 44% gewijzigd door GG85 op 07-11-2015 00:46 ]

[Sissors]

Tja ik heb nooit aan GPU ICs gewerkt, dus ik kan niet bewijzen dat die ESD diodes heeft op elke pin. Maar als je prima ESD diodes kan integreren op een analoge pin die 10GHz+ moet doen zonder significante verandering door de ESD diodes, dan zie ik niet waarom het bij een digitale niet zou kunnen. Het lijkt me sowieso nogal onnodig risico om het niet te doen. Ik zie ook niet waarom een diode integreren erbij ze nodeloos duur zou maken. Om aan antenne regels te voldoen moeten er waarschijnlijk uberhaupt al diodes op, zelfs als je ESD compleet negeert.

Uiteraard zit er wel een flink verschil in de hoeveelheid ESD afhankelijk van de pin. Eentje waar een gebruiker direct, fysiek, aan zit heeft natuurlijk een hoop meer ESD bescherming nodig dan eentje van een GPU naar zijn memory chip. En sowieso, onafhankelijk of je een polsbandje om hebt of niet, is er geen enkele reden om deze pinnen aan te raken, net als de PCIe pinnen: Gewoon vanaf blijven.


Het hele draadloze gebeuren hebben we het al eerder over gehad: Nee het zijn geen bandjes die je ergens anders aan kan klikken, het zijn gewoon losse bandjes die niks doen, het is pure oplichting en heeft niks met vertaalproblemen te maken.

[308972]

Even een schop omhoog:

Dat het een lastig onderwerp is, is wel duidelijk. Waar ik zelf vaak achter kwam is dat ik behoorlijk esd geladen ben altijd. Minste gerinkste voel ik alweer een schok.

Nu heb ik een vraag, als ik mijn tablet of telefoon aanraak voel ik ook regelmatig een schok, hoe ontstaat dit? En kan dit kwaad? ESD schade kan toch alleen leiden aan blootstaande onderdelen?

[Room42]

308972 schreef op zondag 20 december 2015 @ 14:51:
[...]

Nu heb ik een vraag, als ik mijn tablet of telefoon aanraak voel ik ook regelmatig een schok, hoe ontstaat dit? En kan dit kwaad? ESD schade kan toch alleen leiden aan blootstaande onderdelen?

Apparatuur moet van buitenaf inderdaad bestand zijn tegen ESD.

[DurkVell]

308972 schreef op zondag 20 december 2015 @ 14:51:
Even een schop omhoog:

Dat het een lastig onderwerp is, is wel duidelijk. Waar ik zelf vaak achter kwam is dat ik behoorlijk esd geladen ben altijd. Minste gerinkste voel ik alweer een schok.

Nu heb ik een vraag, als ik mijn tablet of telefoon aanraak voel ik ook regelmatig een schok, hoe ontstaat dit? En kan dit kwaad? ESD schade kan toch alleen leiden aan blootstaande onderdelen?

Ligt vast aan het schoeisel dat je gebruikt en de vloerbedekking die je (in huis, op je werk) hebt: een isolatielaag tussen jou en de rest van de wereld. Door flink te "sloffen" laad je jezelf elektrisch op en wanneer je dan iets wat geleidt (iets van metaal bijv.) aanraakt springt de opgebouwde lading over en dat is de schok.