Afspraken worden over het algemeen gemaakt om te zorgen dat in bepaalde situaties een bepaalde gedragslijn gevolgd wordt, met als doel bepaalde voor- en nadelen op een bepaalde manier te verdelen. Als we uitgaan van gelijkwaardigheid van de afspraakmakers betekent dat dus dat ze beiden rekening moeten houden met elkaars belangen, want anders komt er geen afspraak. Een belangrijke onderliggende aanname is dat ze ook bereid zijn zich aan de afspraken te houden. Als dat niet zo is is het zinloos om überhaupt een afspraak te maken.
Een heel simpel voorbeeld: de regel dat verkeer van rechts voorrang heeft.
Stel, er komen twee bestuurders op een kruising af, op haaks op elkaar staande wegen. Als er geen regel zou zijn hebben beiden twee keuzes: doorrijden of stoppen:
Beiden rijden door: beiden nadeel (ongeval)
Beiden stoppen: beiden nadeel (ze staan op elkaar te wachten).
Links rijdt door, rechts stopt: links heeft voordeel, rechts nadeel
Rechts rijdt door, links stopt: rechts heeft voordeel, links nadeel.
Als we nu willen dat er zoveel mogelijk nadeel voorkomen wordt - of dat nu uit egoïstisch motief is (ik wil zo min mogelijk nadeel hebben) of uit altruïstisch motief (iemand anders moet zo min mogelijk nadeel hebben) - én we willen een generieke afspraak (om te voorkomen dat je bij elk kruispunt uit de auto moet om te gaan overleggen met je mede-weggebruikers) dan is het het meest efficiënt om de situaties dat beiden nadeel hebben te voorkomen. Het betekent dat je de afspraak maakt dat altijd één van beiden mag doorrijden - ofwel links, ofwel rechts, dat maakt niet uit. Het betekent dat je het potentiële grote nadeel van 'deadlock' voor enkele verkeersdeelnemers (waarbij beiden nadeel hebben) omslaat naar een soms een klein beetje nadeel (als jij degene bent die van links komt) en soms een klein beetje voordeel (als jij degene bent die van rechts komt) voor álle verkeersdeelnemers.
Een soortgelijk idee voor de risico's voor een individu bij de afweging of we een afspraak gaan maken over het al of niet verbieden van diefstal:
| diefstal verboden | diefstal niet verboden |
| slachtoffer | o | -- |
| geen slachtoffer | - | o |
(Natuurlijk is dit een sterk versimpelde zwart-wit versie van de werkelijkheid; als diefstal verboden is betekent dat niet dat de schade daadwerkelijk nul zal zijn, omdat er altijd mensen zijn die zich niet aan de afspraken houden.)
Of iemand wel of geen slachtoffer wordt ligt buiten je controle. Of diefstal wel of niet verboden is kun je wel wat aan doen. Dus, je pakt ofwel de linkerkolom, ofwel de rechter. In dit geval willen we de linkerkolom implementeren (morele keuze); wat er dus gebeurt is dat de niet-slachtoffers erop achteruit gaan ten opzichte van de situatie dat diefstal niet verboden is. Het potentiële grote nadeel van de slachtoffers (de -- rechtsbovenin) wordt weggestreept, maar dat betekent dat de niet-slachtoffers daar allemaal een klein beetje nadeel van ondervinden. Zij betalen immers wel mee aan de politie, rechters en weetikwat, terwijl ze het niet nodig hebben.
Mensen hebben bovendien een risico-aversie; het ontlopen of voorkomen van onbekend risico heeft voor veel mensen een grotere prioriteit dan de mogelijkheid tot het behalen van een bekend, maar mogelijk kleiner voordeel (hoewel dit ook weer afhankelijk is van de termijn waarop dat risico zich naar verwachting zal openbaren; hoe verder weg, hoe lager het risico wordt ingeschat). De natuurlijke neiging van mensen schuift ze dus al richting de linkerkolom.
Ook vanuit 'egoïstisch' perspectief is dit de beste oplossing. Je gaat er weliswaar op achteruit ten opzichte van de situatie dat diefstal niet verboden is en je geen slachtoffer wordt, maar als diefstal niet verboden is zullen er veel meer dieven komen. Het risico dat je slachtoffer wordt neemt daardoor toe; het zwaartepunt verschuift naar de -- rechtsbovenin. Het is dus ook uit egoïstisch perspectief beter om een klein beetje te betalen voor handhaving en opsporing dan om slachtoffer te worden. Of een handeling dus egoïstisch is of lijkt, of altruïstisch, doet voor het resultaat niet ter zake. Het is daarom naar mijn idee nogal nutteloos om dat concept er bij te trekken, temeer daar het volkomen vage, niet-eenduidige, subjectieve en elkaar overlappende begrippen zijn.
Het meeste voordeel voor jezelf haal je ofwel linksboven ofwel rechtsonder. Slachtofferschap heb je geen zeggenschap over, dus je kunt kiezen voor wel een verplichte regeling voor bijdrage aan een collectieve regeling:
Wel verbieden: Kleine kans dat je slachtoffer wordt, 100% kans dat je een bijdrage moet leveren voor opsporing en handhaving;
Niet verbieden: Grotere kans dat je slachtoffer wordt (tenzij je zelf investeert in handhaving en opsporing, maar dan is je voordeel weer deels weg), 0% kans dat je een bijdrage moet leveren.
Het is vanuit individueel standpunt dus het voordeligst om diefstal niet te verbieden, maar uitsluitend als dat alleen voor jou geldt; dan is niemand anders een inbreker, word je dus geen slachtoffer en hoef je bovendien geen bijdrage te leveren. Maar dat geldt voor elk individu. Zodra je dus meer dan één individu bij elkaar hebt gaat die vlieger niet meer op: voor ieder individu is inbraak verboden, behalve voor elk individu:
Pietje: Voor Pietje geldt de collectieve anti-inbraakregeling niet, maar voor Jantje wel;
Jantje: Voor Jantje geldt de collectieve anti-inbraakregeling niet, maar voor Pietje wel.
De optelsom hiervan is dat ze allebei zowel niet als wel mogen inbreken. Dat kan niet. Nu kun je dit probleem natuurlijk zichzelf laten oplossen, bijvoorbeeld door ze elkaar met een knuppel te lijf te laten gaan om te zien wie de meeste zeggenschap heeft, maar uit het oogpunt van efficiency van de maatschappelijke organisatie is dat niet de meest wenselijke oplossing. Nu is dat natuurlijk ook een morele keuze, maar wat 'wij, de mensheid' in de afgelopen paar honderdduizend jaar geleerd hebben is dat een stabiele organisatie de beste oplossing is voor elk individu. Jouw individuele belang rust dus voor een deel in het in stand houden van de stabiliteit van het collectief. Bovendien, als er afspraken bestaan is het niet meer aan jou om elke individuele situatie opnieuw te beoordelen om na te gaan wat de beste oplossing is (uitzonderingen daargelaten); er bestaat immers een generieke afspraak. Daarbij komt nog dat mensen over het algemeen vooraf de uitkomst van eigen acties beduidend positiever inschatten dan ze achteraf in werkelijkheid blijken te zijn. De inschatting van een individu gaat op diverse vlakken de mist in; ten eerste is de informatie niet compleet en ten tweede levert de informatieverwerking (het 'mentale mechanisme' van risico-inschatting) zelfs als er voldoende informatie is een verkeerde conclusie. Als je het afwijken van een afspraak zou willen rechtvaardigen zul je de inschattingen van meerdere individuen moeten uit-middelen om die 'overpositiviteit' eruit te krijgen.
Als het desondanks vaak voorkomt dat je het idee hebt dat jouw oplossing beter is dan wat de afspraak oplevert moet je de afspraak gaan herzien, en in een democratie hebben we daar mogelijkheden voor gecreëerd, ook weer op basis van afspraken en het uitgangspunt dat mensen zich daaraan houden. Het je gewoon botweg niet houden aan een afspraak is dus niet de beste manier om er zelf op vooruit te gaan, omdat dat - zeker op de langere termijn - niet gebeurt. Dat er desondanks mensen zijn die zich niet aan afspraken houden is geen reden om dan maar te zeggen dat niemand dat hoeft te doen; eerder een reden om ofwel die mensen aan te pakken, dan wel de afspraak te herzien.
Nu is het natuurlijk niet noodzakelijk om al jouw activiteiten te ontplooien met uitsluitend de stabiliteit van het collectief als oogpunt. Individuele oplossingen die creatief zijn, innovatief zijn, afwijken van wat 'gangbaar' is kunnen heel gunstig zijn, voor jou als individu maar ook voor de samenleving als geheel. Het komt er dus op neer dat jij baat hebt bij het handhaven van de stabiliteit van het collectief, maar het collectief kan er juist weer baat bij hebben dat individuen zich niet uitsluitend daarop richten en (ook) activiteiten ontplooien die van het 'gangbare' afwijken maar mogelijk een risico zijn voor de stabiliteit van het collectief. Het is dus zaak om een optimum te vinden in het minimaliseren van het risico en het maximaliseren van de voordelen van deze 'afwijkende' activiteiten.
[
Voor 3% gewijzigd door
Verwijderd op 06-03-2009 09:55
]