Zoals beloofd (alleen wat later
), de uitleg over C-41 kleurontwikkelen.
OK, dit verhaal is opgesplitst in een aantal delen:
• Wat heb ik nodig?
• Hoe doe ik het?
• Waar moet ik aan denken?
Wat heb je nodig?
Laten we eerst een lijstje opstellen van de benodigde zaken en tools:
•
Een belichte kleurennegatieffilm. Het lijkt me logisch waarom.
•
Een setje C-41 chemie. In Nederland is het spul van Amaloco makkelijk te verkrijgen, maar ook Tetenal maakt dit spul. Van Amaloco kun je de K-54 set nemen (mono-negacolor, 2 liter), wat een kitje is met 2 baden (ontwikkelaar en fixeer), met voor ieder bad 1 flesje. Voordeel is dat het ietsje goedkoper is in kleine hoeveelheden, nadeel is dat je goed moet schudden om de substantie goed egaal te krijgen. Een kolereklus als de flesjes vol zijn. Een andere set is de K-70 set van Amaloco, die ik voor Willems rolletje gebruikt heb. Twee flesjes per bad, 1 liter setje, met niet geschifte vloeistoffen. Je kunt dit soort spullen bijvoorbeeld bij
Camex of
Foto Wolt bestellen. Naast deze kleine kitjes kun je ook 5 liter kits bestellen, waarbij je voor fixeer goedkoper uit kunt zijn met RA-4 fixeer. Dit is in principe hetzelfde spul, je hebt alleen een stopbad nodig (bijvoorbeeld S10 van Amaloco).
•
Een ontwikkeltankje. Bijvoorbeeld een Jobo 1510 of 1520, of Paterson System 4 of 5 ofzo. Neem wel een plastic tankje, Amaloco waarschuwt ook geen stalen tanks te gebruiken. Zelf heb ik een Paterson System 4, een Jobo 1520 en een Jobo 4324 (geloof ik) daglichttank. Deze laatste heb ik gebruikt voor Willems film. Lekker makkelijk, hoef je niet in een doka in te spoelen.
•
Een temperatuurbad. Bijvoorbeeld een Jobo TBE-processor, of een TBE en CPE, waarbij je meteen een rotatieprocessor hebt (waardoor je minder chemie nodig hebt). De CPE-2 van Jobo is een combinatie, je kunt er zowel je flessen in opwarmen als je tank in laten roteren. Let op dat je tankje wel aan zo'n rotatieprocessor kan.
•
Flesje Wetting Agent. Hier doe je een beetje van bij je laatste spoelbad. Voorkomt dat je droogsporen op je film krijgt. Goed verkrijgbaar is Amaloco H10.
•
Maatbekers. En dan is het handig om ook een paar redelijk precieze te hebben, waar je op de ml nauwkeurig kunt zien wat je doet.
•
Bewaarflessen voor chemie. De Amaloco spullen kun je hergebruiken (met 250ml kun je 3 kb-films doen) en het is ook handig voor de zuinige mensen die hun laatste spoelbad met H10 willen bewaren. Als je met de grote kits en RA-4 fixeer werkt (goedkoopste
), dan kun je je S10 stopbad ook hergebruiken. Stopbad na 1x gebruik wegflikkeren wordt trouwens een dure zaak.
•
Een kookwekkertje. Zo'n digitale van de Blokker (3 euro ofzo) is goed genoeg. Wel een digitale, die zijn wat preciezer in te stellen dan de mechanische.
•
Een schaar.
Niet absoluut nodig, maar wel handig:
•
Thermometer. Handig om te kijken of alles goed op temperatuur is, die Jobo dingen willen nog wel eens wat onnauwkeurig zijn.
•
Filmpicker. Om het beginstukje film uit het plastic containertje te pielen. Niet strikt noodzakelijk, je kunt hem (
IN HET ABSOLUTE DONKER!!!!) ook openbreken met een schaar, of als je camera de functie ondersteunt, je camera het beginstuk niet terug laten spoelen.
•
Stukje natuurzeem. Niet iedereen is er een fan van, maar ik wel. Hier kun je je film al lichtjes mee ontdoen van een hoop water bij het drogen.
En als laatste:
•
Stevig kunstof schort en plastic handschoentjes. Als je rommelig bent, om je kleding/handen te beschermen.
Hoe doe ik het?
Er zijn een aantal stappen:
• Voorbereiding.
• Ontwikkelen.
• Drogen.
De voorbereiding.
Je hebt een aantal dingen nodig: Ingespoelde film, temperatuurbad en eventueel een rotatieprocessor met waterbadje op de goede temperatuur, klaargemaakte chemie. Ook kun je je film voorspoelen. Het makkelijkst om eerst te doen is je temperatuurbad (en eventueel rotatieprocessor) klaarzetten. Vullen met water, en op 38 graden gooien. Controleer geregeld of de temperatuur goed zit en stel het desnoods bij. Als het de eerste keer is dat je met het apparaat werkt is het goed om even goed te weten hoe je hem af moet stellen om het water en alles op temperatuur te krijgen. Heel handig is ook om wat flessen met water en je flesjes chemie in het temperatuurbad te zetten, zodat je chemie ook op de juiste temperatuur komt.
Daarna kun je je chemie aanmaken. De chemie en de flesjes water hoeven nog niet precies goed te zijn, zolang ze maar redelijk in de richting zijn. Na het aanmaken staat het toch nog even in het temperatuurbad, dus dat komt allemaal goed. Het aanmaken van de chemie doe je gewoon volgens de handleiding bij de chemie, waarna je het in afgesloten flesjes in het temperatuurbad plaatst. Liefst met zo weinig mogelijk lucht, zodat de zuurstofreactie beperkt blijft. Let ook goed op de houdbaarheidsaanwijzingen in de handleidingen. Als je de chemie aangemaakt hebt kun je de concentraten weer in de kast zetten. Plastic flesjes even inknijpen, zodat er zo weinig mogelijk lucht bijzit.
Bij het aanmaken is het handig je maatbeker niet volledig te vullen: Stel, je moet voor een bad van 250ml het recept van 50ml concentraat en 200ml water gebruiken, gooi dan 100 of 150ml in je maatbeker, doe de 50ml concentraat erbij, en giet het in de fles. Daarna gooi je nog 100 of 50ml water in de maatbeker (rustig aan), waardoor je wat achtergebleven chemie meepakt, en gooi dit erbij in de fles. Je hebt dan je 250ml chemie.
Zelf doe ik dit bij C-41 niet, maar als je bijvoorbeeld een halve liter Rodinal (zwartwit ontwikkelaar) aanmaakt in een 1+50 mengverhouding, dan is de hoeveelheid pure Rodinal klein, t.o.v. de hoeveelheid water, waardoor het handig is dit naspoelen te doen. Je pakt dan gewoon net wat meer chemie mee. Bij C-41 hoeft het dus niet.
Als je je twee baden hebt aangemaakt, dan kun je je film inspoelen. Als je geen daglichttank hebt, dan
MOET JE DIT DOEN BIJ ABSOLUTE DUISTERNIS!!!! Dat het even duidelijk is.
Die rode doka-lampen zijn dus uit den boze, dat werkt alleen bij zwartwit papierbelichting. Zelf kan ik dit doen in het toilet: geen raampje, en het halletje voor het toilet is ook redelijk donker. Test je ruimte als volgt uit: Ga in de ruimte zitten met alle lichten uit, wacht een minuut of 5 en kijk nog eens rond. Zie je geen lichtbronnen (streepjes langs deuren, etc), en is het nog steeds absoluut donker, dan zit je goed.
Dan het inspoelen zelf. Met een filmpicker kun je het beginnetje van je film uit het plastic containertje frummelen. Ook kun je je camera de opdracht geven dit eruit te laten bij het terugspoelen. Als laatste kun je in het donker de opening openbreken/buigen met een schaar. Als je hem openbreekt, dan moet je dat al in het volstrekte donker doen, dus dat wordt lastig. Droogoefenen met een testfilmpje is altijd handig.
Goed, je hebt het beginstukje van de film te pakken. Knip dan met de schaar het halve flapje af, zodat je een beginstuk hebt wat de volledige breedte benut. Vrees niet, de belichte beeldjes zitten een heel stuk verderop. Knip dan heel klein de hoekjes af, zodat je geen scherpe hoekjes meer aan de film hebt. Daarmee voorkom je dat je film eventueel blijft hangen tijdens het inspoelen. Gooi het beginstuk in de spoel, ga in je donkere ruimte zitten met het licht uit, en spoel de film in. Hier moet je misschien even wat handigheid mee ontwikkelen, dus een keertje droogtesten met een kruidvatfilmpje kan geen kwaad.
Als je het einde bereikt hebt, dan knip je de film vlakbij de cassette af. Doe de spoel op z'n as, in de tank en sluit de tank goed af. Gefeliciteerd, je film is ingespoeld! Uiteraard zorg je dat de spoel 100% droog is! Als er ook maar een druppeltje vocht op zit, dan kan dat de emulsie zacht maken, waardoor hij stroef loopt (of helemaal niet meer) en je de film niet ingespoeld krijgt.
De tank heeft dan nog een dekseltje wat het openingetje blokkeert waar je je chemie in moet gieten. Dat is een lichtdichte constructie, dus je film zal geen licht vangen als je het dekseltje eraf laat. Voor alle zekerheid laten we het er natuurlijk zoveel mogelijk op.
Daarna eventjes de film voorspoelen. Waarom? Nou, daarmee zorg je dat de film alvast vochtig wordt, waardoor de chemie zich makkelijker verspreidt. Dit doe je met water wat je op 38 graden verwarmd hebt (dus gewoon een flesje in je temperatuurbad zetten). Een minuutje ofzo laten spoelen in je rotatieprocessor (als je rotatie doet) of gewoon laten staan, als je zelf wilt kiepen. Daarna goed leeggieten (zorg dat 'ie echt goed leeg is).
Dan het spannendste stuk: de ontwikkelaar ingieten. De ontwikkelaar moet 3.15 minuut in de tank staan. Dat is relatief kort. Met een rotatieprocessor (en dus minder chemie) is je film niet volledig ondergedompeld. Probleem is dan dat verschillende delen van de film langer ontwikkeld worden dan de andere. Bij kiepen heb je dit probleem niet, maar is wel weer lastiger met het op temperatuur houden. De rotatieprocessor heeft immers ook een temperatuurbadje waardoor de tank op de goede temperatuur blijft. Maar omdat rotatie toch wat oplettendheid vereist ga ik daar het meest op in.
Oftewel: Zo snel mogelijk ingieten (niet met een pisstraaltje je flesje leeg laten lopen, maar gewoon zo snel mogelijk, zonder chemie te morsen), en als de chemie in de tank zit, meteen de deksel op de tank en hem meteen op in de processor plaatsen. Je wekkertje had je al op 3.15 minuut gezet, en die heb je gestart vlak
voordat je begon met ingieten. Als de wekker dan afloopt en je meteen de tank pakt (eerst leeggieten, dan pas wekker uitzetten), dan compenseer je voor de seconden die je in het begin verspild hebt. OK, dus eerst ingieten en in de processor plaatsen, dan je flesjes opruimen. Als de wekker afloopt zo snel mogelijk leeggieten! (Een ruime maatbeker is het makkelijkst) Zorg dat je je de ontwikkelaar snel uitgiet, maar ook redelijk goed. Een paar seconden laten nadruppen dus. Als er veel ontwikkelaar bij de fixeer komt, is het dodelijk voor de werking daarvan.
Daarna gooi je je fixeer erbij. Die is niet echt tijdkritisch (zoals ook uit de handleiding blijkt
), en als je die in je tank hebt en in je processor hebt staan, dan kun je de maatbeker goed uitspoelen, voor als je straks de fixeer uit gaat gieten. De fixeer moet meestal een minuut of 4 tot 6 staan (K-70 set) of 6 tot 7 (K-54). Als die tijd afgelopen is (luistert niet zo nauw op de seconde), uitgieten.
Daarna kun je eventueel het deksel van je tankje halen en gaan spoelen. Met een Paterson System 4 of Jobo 1510/20 kun je de deksel loshalen en kraanwater door de ingietopening laten lopen. Zorg dat het water zo rond de 30 graden zit en laat het een paar minuten lopen. Het water komt dan door de as de tank binnen (via de onderkant dus) en loopt er aan de bovenkant weer uit. Na een minuutje of wat zet je de kraan uit en gooi je het resterende water weg, waarna je de tank weer vol laat lopen met water waar je dan een paar druppels H10 (wetting agent) aan toevoegt. Je kunt ook een fles met water met wetting agent klaar hebben staan, dan kun je dit erin gieten. Dat 30 seconden tot een minuut laten staan en uitgieten (teruggieten in fles bijvoorbeeld).
Nu wordt het tijd om de film te drogen. Dit kun je het beste doen in een redelijk stofvrije ruimte, zoals je badkamer. Als de verwarming aanstaat gaat het drogen sneller. Ook kun je een droogkast kopen of maken, net wat je het handigst lijkt. Het beste is de film op te hangen aan een soort klemmetje en deze uit te laten hangen. Een gewichtje onderaan (wasknijpertje voldoet al) zorgt ervoor dat de film netjes uithangt. Hou er rekening mee dat je voor een complete 36-shots kleinbeeldfilm toch al gauw zo'n 2 meter nodig hebt om het vrij te laten hangen.
Wat ik zelf altijd doe is de film lichtjes droogtrekken met een nat stukje natuurzeem, wat je bij de lokale supermarkt kunt kopen. Niet iedereen is voorstander van deze methoden, maar goed. Wat je doet is de zeem goed natmaken in het water met wetting agent (je kunt het stukje bijvoorbeeld in de ontwikkeltank doen bij de laatste spoelgang met wetting agent), en als de film hangt er aan 2 kanten niet al te rum langstrekken. Niet al teveel druk uitoefenen! Zorg ervoor dat de zeem goed doordrenkt is, waarna je hem uitknijpt en de film kunt behandelen. Zorg er ook voor dat het zeempje goed schoon is en
nergens anders voor gebruikt wordt, zodat er geen harde stukjes op zitten (stofjes etc.) wat krassen kan veroorzaken.
Daarna lekker laten drogen, en na een uurtje of wat is je film droog. Je kunt eventueel het proces versnellen met een fohn, maar dan blaas je wel omgevingsstofjes in je emulsie. Niet echt een aanrader dus.
edit: Vergeten... het stukje "waar moet ik aan denken".
Waar moet ik aan denken?
• Spoel de film in het absolute donker in!
• Zorg bij het inspoelen dat de spoel
absoluut droog is!
• Knip het beginstukje en de hoekjes af, anders spoelt het lastiger in!
• Ontwikkel en fixeer met de chemie op 38 graden!
• Zorg dat je je ontwikkelaar zo snel mogelijk ingiet en de tank dan meteen aan de processor hangt!
• Hou je vooral aan de ontwikkeltijden en recepten die in de handleiding staan!
• Let goed op de houdbaarheidsdata van (aangemaakte) chemie!
• Die chemicaliën zijn niet van het type Ranja, het is smerig spul! Inleveren als Klein Chemisch Afval, zeker als je begaan bent met het milieu!*
• Zorg ervoor dat je maatbekers goed schoonspoelt voordat je een andere soort chemie gebruikt!
• Experimenteer eerst met testfilms!!!!!
Als er vragen of onduidelijkheden zijn, vraag gerust!
* Nou ja, ondergetekende is niet altijd even netjes.
[
Voor 9% gewijzigd door
Hillie op 23-02-2004 16:48
]
Liefhebber van schieten en schijten. Ouwehoer en niet-evangelisch atheist.
Daniel36: Dat zeg ik(?) Nee, dat zeg ik niet, je hebt gelijk.
:strip_icc():strip_exif()/u/2544/oren.jpg?f=community)
en zeer leuk om te doen!
