Altruisme versus Egoisme?

[Christiaan]

Naar aanleiding van het boek De Eeuwige Bron van Ayn Rand en een goede discussie met vrienden die daaruit volgde een topic over altruisme en egoisme. Eerst een korte introductie van het boek. Ayn Rand beschrijft hierin een wereld uit de jaren 30 die voldoet aan het ideaal dat zij later zal samenvatten in de filosofische stroming van het objectivisme. Het boek gaat over een architect, Howard Roark, die modernistisch bouwt en die met de nek wordt aangekeken door de New Yorkse architectenwereld. Hij wil alleen maar scheppen en laat zich daarbij niet beinvloeden door anderen. Zijn klanten moeten hem volledig vrij laten, want hij kan niet werken met mensen die hem vertellen wat hij moet doen.

Roark is de ver-personificatie van het objectivisme. Rand verwerpt altruisme en vindt zelf-interesse belangrijk. Mensen moeten volgens haar puur zijn in hun keuzen en hun eigen belangen nastreven, en niet die van anderen. Het objectivisme kent ook andere fundamenten die hier niet verder van toepassing zijn, maar men verwerpt verder iedere vorm van religie, moraliteit, ethiek, skepticisme en iedere vorm van twijfel dat de realiteit niet volledig kenbaar is. Meer is hier te lezen: http://www.aynrand.org/objectivism/essentials.html

Die beginselen zijn niet het onderwerp van discussie. Ayn Rand veronderstelt in haar roman dat altruisme niet bestaat omdat het uiteindelijk ook gedreven wordt door eigen-belang. Dit leidde tot een interessante discussie. De vraag is wat nu egoisme is en wat nu altruisme is wat hen scheidt (of dat zij hetzelfde)? Egoistisch gedrag is in dit geval zelf-ingenomen gedrag en altruisme is ander-ingenomen gedrag.

De reden waarom sommigen, waaronder Rand, altruisme verwerpen is omdat het in beginsel ook plezier oplevert voor de altruist. Dit is voldoende om de conclusie te trekken dat ook de altruist een egoist is. De vraag is echter of niet dit te gemakkelijk gebeurd. Het is zonder meer redelijk dat ook altruistisch gedrag de altruist genoegdoening (ook al is dat onderbewust) brengt, want anders zou nooit iemand altruistisch zijn. Het verschil tussen egoisme en altruisme zit hem in de intentie van het gedrag. De altruist wil primair anderen helpen en de eigen genoegdoening is een secundair (vaak zelfs onderbewust) doel. De egoist wil alleen zijn eigen genoegdoening bereiken en maalt daarbij niet of amper om anderen. In het boek wordt Roark neergezet als een soort altruist, omdat mensen genieten van zijn bouwwerken. Hij is echter meer een egoist omdat hij enkel wil scheppen en dit doet ongeacht wat mensen ervan vinden.

Natuurlijk is het geen dichotomie en is er gedrag dat deels altruistisch is en deels egoistisch. Veel mensen schenken bewust aan goede doelen om van het eigen schuldgevoel af te komen. Dat is amper altruistisch gedrag te noemen. Hitler dacht waarschijnlijk velen te helpen met zijn plannen, maar deed het tegenovergestelde. Altruisme en egoisme vereist dus ook een bepaalde evaluatie van de omgeving. Je kunt als altruist denken dat je anderen helpt, maar die moeten dat toch ook tot op enige hoogte erkennen - anders ben je weer een soort egoist die graag altruist wil zijn en maling heeft aan of anderen vinden dat hij hen werkelijk helpt. Dit levert weer het probleem op dat ik bijvoorbeeld een junk achter de broek kan zitten om af te kicken. Ik offer tijd en moeite voor hem op - een vorm altruisme - maar die junk is daar totaal niet blij mee omdat hij niet wil afkicken. Ben ik dan een altruist of niet?

Dit is een begin voor deze discussie. Wat is jullie mening over altruisme? Bestaat het? Wanneer is gedrag altruistisch? Is altruistisch gedrag per definitie beter dan egoistisch gedrag? Een aantal vragen om jezelf te stellen.

[Spheroid]

De mens is geevolueerd als een groepsdier, net als de meeste primaten. Het helpen van anderen is in het belang van de groep, dus ook in het belang van het individu.

Outright altruisme is bij primaten echter vrij zeldzaam. Meestal wordt er geruild. Maar jachtbuit wordt door chimpanzees (vaak wel met frisse tegenzin) gedeeld.

Je ziet het helpen van anderen vaak archeologisch terug. Fossielen van Neandertalers laten bijvoorbeeld vaak veel sporen van geheelde ernstige botbreuken zien. De beste moderne analogie voor de frequentie van botbreuken bij Neanderthalers zijn Amerikaanse rodeo-rijders. Er zijn veel voorbeelden bekend van individuen die het zonder verzorging niet gered hadden. Bij moderne mensen is dit gedrag archeologisch ook zichtbaar. Ik ben geneigd dit altruistisch te noemen, ook al is het natuurlijk in het belang van de groep en dus het individu.

Ik denk dat altruisme in de moderne samenleving ook voorkomt. Echter, altijd moet je bedenken dat bij altruistisch lijkend gedrag er onder het oppervlak vaak wel degelijk kosten-baten analyses spelen. Mensen gaan ten eerste uit van reciprociteit, dus in een soortgelijke situatie zullen ze van de ander een vergelijkbare tegenprestatie verwachten.

In besloten kring, van familie en vriende wordt echter meestal positieve reciprociteit gepraktizeerd. Een tegenprestatie is eventueel en de waarde hoeft niet gelijk te zijn met aan die van de door jou geleverde prestatie. Naar echte buitenstaanders wordt vaak negatieve reciprociteit gepraktizeerd, men probeert te profiteren.

Ook zijn er sociaal-politieke motieven om aardig tegen bepaalde personen zijn. Altruisme is dus waarschijnlijk zeldzaam, maar bestaat wel.

[Christiaan]

Spheroid schreef op 23 januari 2004 @ 22:05:
Ik denk dat altruisme in de moderne samenleving ook voorkomt. Echter, altijd moet je bedenken dat bij altruistisch lijkend gedrag er onder het oppervlak vaak wel degelijk kosten-baten analyses spelen. Mensen gaan ten eerste uit van reciprociteit, dus in een soortgelijke situatie zullen ze van de ander een vergelijkbare tegenprestatie verwachten.

Ik denk dat de balans die je meegeeft aan zo'n kosten/baten analyse is waar het om gaat. Als altruist weeg je uiteraard ook af wat het je gaat kosten. Je moet tenslotte niet alles weggeven (want dan valt er ook niets meer te geven). Het feit dat zo'n analyse gemaakt wordt impliceert echter niet dat dat geen altruisme is. Als jij de balans grotendeels of volledig in jouw voordeel wilt hebben dan ben je meer egoistisch. Vind je het niet erg om meer kosten te maken dan baten te krijgen, dan ben je meer altruistisch. In dit geval zou je een soort ratio-analyse moeten maken tussen kosten en baten.

Er zijn instanties waarbij ik absoluut niets terughoef voor het helpen van anderen. Ik heb het idee dat altruisme veel te groots gezien wordt. Het helpen van iemand zonder daar iets voor te verwachten is een goed voorbeeld van altruisme. Maak jij dan werkelijk zo'n analyse?

[Spheroid]

Christiaan schreef op 23 januari 2004 @ 22:10:
Ik denk dat de balans die je meegeeft aan zo'n kosten/baten analyse is waar het om gaat. Als altruist weeg je uiteraard ook af wat het je gaat kosten. Je moet tenslotte niet alles weggeven (want dan valt er ook niets meer te geven). Het feit dat zo'n analyse gemaakt wordt impliceert echter niet dat dat geen altruisme is. Als jij de balans grotendeels of volledig in jouw voordeel wilt hebben dan ben je meer egoistisch. Vind je het niet erg om meer kosten te maken dan baten te krijgen, dan ben je meer altruistisch. In dit geval zou je een soort ratio-analyse moeten maken tussen kosten en baten.

Er zijn instanties waarbij ik absoluut niets terughoef voor het helpen van anderen. Ik heb het idee dat altruisme veel te groots gezien wordt. Het helpen van iemand zonder daar iets voor te verwachten is een goed voorbeeld van altruisme. Maak jij dan werkelijk zo'n analyse?

Ik dacht bij het schrijven van die alinea's aan antropologische studies. Ik maak niet bij alles wat ik doe een bewuste afweging. Vaak gebeuren dat soort dingen deels onderbewust. Als ik bijvoorbeeld een vriend help verhuizen ga ik niet kosten en baten tegen elkaar afwegen, dat doe ik ook niet als ik een daklozenkrant koop.

Onderzoek toont echter aan dat bijvoorbeeld lange blonde mannen veel meer kans maken aangenomen te worden bij sollicitaties. Rare dingen spelen al dan niet onbewust mee.

Als ik mensen help verwacht ik per definitie dat ik op dezelfde manier behandeld zal worden als de situatie in de toekomst omgekeerd is. Dat betekent dus dat ik van vrienden verwacht dat ze me, als ik ga verhuizen en zij hebben tijd en ik hulp nodig, helpen. Als je het zo ziet is iedere vorm van altruisme ook een investering in jezelf. Echter, als ik niet ga verhuizen hoef ik geen andere compensatie, waardoor het gedrag uiteindelijk altruistisch wordt.

Concluderend denk ik dat altruisme een functie heeft die ook voor het individu dat helpt (zeer) positief kan werken. Dit maakt het gedrag niet minder nobel, maar het hoeft dus niet puur altruisitisch te zijn. Aan de andere kant, je merkt, zeker in crisissituaties, dat volslagen onbekenden elkaar helpen, zonder er ook maar iets voor terug te verwachten. Dit bewijst voor mij dat altruisme wel degelijk bestaat.

[Anoniem: 69832]

Christiaan schreef op 23 januari 2004 @ 21:38:
Het verschil tussen egoisme en altruisme zit hem in de intentie van het gedrag. De altruist wil primair anderen helpen en de eigen genoegdoening is een secundair (vaak zelfs onderbewust) doel. De egoist wil alleen zijn eigen genoegdoening bereiken en maalt daarbij niet of amper om anderen.

Maar eerder heb je impliciet al gezegd dat het eigen welzijn ten diepste het doel is van al het handelen (toen je zei dat niemand altruistisch gedrag zou vertonen als er geen zekere vorm van 'genoegdoening' zou zijn.) Is dat niet ook een intentie? In die zin zou je kunnen zeggen dat elke menselijke daad gericht is op het eigen welzijn, en dus egocentrisch is. De mens handelt in principe egocentrisch, dat denk ik ook. Maar ik denk niet dat daar geen uitzonderingen op mogelijk zijn.

Wat als 'altruisme', het oog hebben voor (het welzijn van) de ander, goed werkt als strategie om het eigen welzijn te continueren? Wat dus, als de beste manier voor 'egoist' om zijn egocentrische doel te bereiken behelst dat hij ook een beetje altruistisch moet zijn? Dan wordt de grens wel heel vaag.
Spheroid zegt het ook al: 'Het helpen van anderen is in het belang van de groep, dus ook in het belang van het individu.'

/edit

ach, ik ben te lang bezig met deze post. Wat Spheroid in zijn tweede post zegt is precies wat ik wil zeggen. Zijn voorbeeld over crisissituaties is ook een goed voorbeeld van werkelijk altruistisch gedrag.

[Anoniem: 9942]

Het probleem wat je aansnijdt is in feite een variant op een probleem waarmee met name de psychologie, maar ook andere takken van wetenschap, te vaak op vastlopen. Er wordt namelijk een hypothese gesteld die allesomvattend is en juist om die reden ontestbaar en van geringe practische waarde. Denk bijvoorbeeld aan een welhaast unificerende theorie binnen de psychologie, namelijk dat elke vorm van menselijk gedrag voortkomt uit onzekerheid. Er is altijd wel een verhaaltje te verzinnen waarom een specifieke vorm van gedrag verklaard kan worden vanuit onzekerheid (of het onzeker zijn over je eigen onzekerheid en daarom je eigen onzekerheid pogen te verbergen, ik herinner mij nog een topic over de Gothic-subcultuur waarin jij, Christiaan, een heel aardig stukje hierover schreef ) maar omdat het een deksel is dat op elk potje past, is het geen bruikbare theorie. Hetzelfde geldt voor de bewering dat elk gedrag voortkomt uit egoisme.

Op zich is dit natuurlijk prima te verdedigen als je als voorveronderstelling neemt dat elke daad voortkomt uit een al dan niet onderbewust verlangen deze daad te plegen. Op zich geen vreemde voorveronderstelling, ik kan me in ieder geval moeilijk iets voorstellen bij een daad die je pleegt zonder daarvoor een al dan niet onderbewuste motivatie te hebben. En al zou je zo'n daad beschrijven, die daden die wij normaal gezien als altruistisch beschouwen (zoals bijvoorbeeld het met gevaar voor eigen leven redden van mensen uit een brandend huis) vallen er in ieder geval niet onder En als elke daad voortkomt uit een motivatie om die daad te doen, ligt het voor de hand aan te nemen dat deze motivatie de oorzaak van de daad is. Door de daad te doen, wordt dus een behoefte van de uitvoerder bevredigd, hij handelt immers naar een innerlijke motivatie. En wat is egoisme anders dan het doen van een daad waar je zelf je bevrediging uit haalt en dus zelf belang bij hebt? Deze definitie van egoisme, die op zich niet eens zo gek of extreem is, maakt dus egoisme op zich tot een nogal allesomvattend begrip. Nu zijn er twee oplossingen hiervoor.

De eerste is het herdefinieren van egoisme tot een daad waar je zelf voordeel van hebt en anderen nadeel (en je bovendien dit van tevoren kan overzien). Altruisme is dan een daad waar je zelf voordeel van hebt, maar anderen ook. Toch zijn de begrippen "nadeel" en "voordeel" lastige begrippen, aangezien elke daad die je doet ten voordele van iemand nadelig werkt voor een ander, al was het maar omdat je die daad niet voor hem gedaan hebt. Om deze reden heeft deze variant niet mijn voorkeur, ik vind deze definitie niet handig.

Een betere manier om dit probleem te omzeilen is naar mijn mening egoisme en altruisme elkaar niet te laten uitsluiten. Een daad die in zekere mate voordeel voor jezelf heeft, hoeft tenslotte niet alleen als doell te hebben je eigen behoeften te bevredigen. Een altruistische daad is daarmee een daad waarmee je de behoefte van je zelf anderen te helpen, bevredigt. Dit vind ik de meest elegante oplossing

edit:
Wat betreft waarde-oordelen over egoisme en altruisme: Nog afgezien van mijn overtuiging dat er geen absoluut moreel oordeel kan bestaan, kan ik zelf in het licht van bovenstaande niet negatief of positief oordelen over egoisme, aangezien ik daarmee elke willekeurige daad zou veroordelen danwel de hemel in prijzen. Over bovenstaande vorm van altruisme valt wel een oordeel te vellen. Dat probeer ik altijd te waarderen aangezien de intentie is mij te helpen, al valt dat waarderen soms in de praktijk niet mee

[ Voor 10% gewijzigd door Anoniem: 9942 op 23-01-2004 22:45 ]

[Anoniem: 10358]

Ik denk dat altruïsme ontstaan is doordat het evolutionair voordelig is om iets te doen voor iemand anders zodat de ander in de toekomst ook iets voor jou doet. Maar ik denk niet dat er aan elke altruïstische daad een gedachtengang vooraf gaat waarin je, je bedenkt of het op de lange termijn voordelig is. In ons hoofd zit ingebakken (bij de meeste van ons tenminste) dat het fijn is iets te doen voor iemand anders. Dus zolang het niet teveel conficteerd met andere zaken die je belangrijk vind doe je graag iets voor iemand anders. Je kunt het dan nog wel egoïstisch noemen omdat je iets doet wat je fijn vind om te doen.

[Christiaan]

Anoniem: 9942 schreef op 23 januari 2004 @ 22:38:
Het probleem wat je aansnijdt is in feite een variant op een probleem waarmee met name de psychologie, maar ook andere takken van wetenschap, te vaak op vastlopen. Er wordt namelijk een hypothese gesteld die allesomvattend is en juist om die reden ontestbaar en van geringe practische waarde. Denk bijvoorbeeld aan een welhaast unificerende theorie binnen de psychologie, namelijk dat elke vorm van menselijk gedrag voortkomt uit onzekerheid. Er is altijd wel een verhaaltje te verzinnen waarom een specifieke vorm van gedrag verklaard kan worden vanuit onzekerheid (of het onzeker zijn over je eigen onzekerheid en daarom je eigen onzekerheid pogen te verbergen, ik herinner mij nog een topic over de Gothic-subcultuur waarin jij, Christiaan, een heel aardig stukje hierover schreef ) maar omdat het een deksel is dat op elk potje past, is het geen bruikbare theorie. Hetzelfde geldt voor de bewering dat elk gedrag voortkomt uit egoisme.

Ik reageer hier zelf nog op op een later moment (bij deze hint ik ook richting een van de mensen met wie deze discussie gevoerd is om haar licht over deze discussie te laten schijnen).

Laat me voorop stellen dat ik geen universele theorie wil neerzetten. Dat kan ik niet en wil ik ook niet. Je zou echter wel kunnen veronderstellen dat menselijk gedrag ingegeven wordt door een mate van eigenbelang. Zoals hierboven al gezegd wordt; dat kan evolutionair handig zijn. Waarom altruistisch bedrag bestaat is echter niet zo heel belangrijk. Wat ik wil bekijken is wat het nu precies is, wat een goede definitie is en of het wel of niet bestaat. Mijn stelling is dus van wel. Het is geenszins een theorie, maar meer een visie. Theorieen kunnen over dit soort onderwerpen niet geconstrueerd worden - zoals wij al ontdekten tijdens de discussie. Daarom valt altruisme meer onder de filosofie. Binnen de psychologie neemt men vaak maar gewoon aan dat altruisme bestaat en redeneert vanuit daar verder.

[Anoniem: 76427]

Christiaan schreef op 23 januari 2004 @ 23:57:
.

Op de link stelt men dat puur egoisme net zo goed niet bestaat als puur altruisme. Beide uitgangspunten zijn onleefbare situaties.

...Neither a society in which everybody acted on purely egoistic motives, nor one in which everybody acted on purely altruistic motives (if we can really imagine either) would be workable. A society in which each worked exclusively for his own interest, narrowly conceived, would be a society of constant collisions and conflicts. A society in which each worked exclusively for the good of others would be an absurdity. The most successful society would seem to be one in which each worked primarily for his own good while always considering the good of others whenever he suspected any incompatibility between the two.
In fact, egoism and altruism are neither mutually exclusive nor do they exhaust the possible motives of human conduct. There is a twilight zone between them. Or rather, there is an attitude and motivation that is not quite either (especially if we define them as necessarily excluding each other), but deserves a name by itself.
I would like to suggest two possible names that we might give this attitude. One is an arbitrary coinage -- egaltruism, which we may define to mean consideration both of self and others in any action or rule of action. A less artificially contrived word, however, is mutualism. This word has the advantage of already existing, though as a technical word in biology, meaning "a condition of symbiosis (i.e. a living together) in which two associated organisms contribute mutually to the well-being of each other." The word can with great advantage be taken over (even retaining its biological implications) by moral philosophy...