Ik ben zo vrij geweest eens een soort miniFAQ te maken. Er op schieten is gratis..
Er komen vaak (standaard) vragen langs over opzetjes voor een stukje fatsoenlijke car hi-fi. Aangezien ik niet elke keer mijn reutelverhaal wil intikken, heb ik maar een kort verhaaltje gemaakt over mijn visie op car hi-fi. Zelf ben ik er al min of meer mee bezig vanaf 1995. Wat begon als een belachelijk grote 15 woofer in een 1994 Micra van moeders is tot een wat serieuzere bedoening geworden.
Tot een beetje installatie behoren de volgende mooie spulletjes, die ieder besproken worden:
1.de autoradio (de headunit);
2.de versterker;
3.de speakers;
4.de subwoofer;
1. de headunit.
Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk de headunit is bij het opzetten van een installatie. De headunit wordt vaak aangeschaft in de amateurfase, waarna zo ongeveer alles vervangen wordt voor beter materiaal gaandeweg de hobby voortschrijdt, maar de headunit vaak jaren zijn plekje vindt. Daarom is de keuze voor een headunit extra belangrijk.
Belangrijk is dat de headunit de features bezit die je nodig hebt, ook of juist in de toekomst. Het vermogen wat headunits leveren staat vaak als grootste op de doos, maar is in de praktijk niet zo heel interessant. Zonder een lang verhaal te houden kan je er gevoeglijk van uitgaan, dat de gemiddelde headunit van tegenwoordig zon 11 watt RMS per kanaal ter beschikking kan stellen. Voorwaar is 11 watt RMS per kanaal meer dan voldoende om een stevige sound in een auto neer te zetten, zeker als speakers worden gebruikt met een redelijke gevoeligheid (90 dB/1watt).
Features waar het echt op aankomt zijn:
1.pre-outs: graag 2 kanaalparen en liefst 4 volt uitgangsspanning. Luxere exemplaren hebben vaak ook nog een sub pre-out;
2.ergonomie: ik zie steeds meer lichtorgels en discos als autoradio verschijnen. Benevens niet nuttig, zijn dit soort kleurendisplays vaak onoverzichtelijk en slecht leesbaar bij zonlicht. Persoonlijk spreekt de strakke setup van Grundig, Blaupunkt en Becker mij het meeste aan. Hoe minder toeters en bellen en hoe meer direct nuttige knoppen, hoe beter. Dit is echter een kwestie van smaak;
3.aansluiting randapparatuur: zit er al een aansluiting voor DAB (digitale radio) op de headunit en hoe waarschijnlijk is het dat over een paar jaar je cd wisselaar aansluiting nog courant is? Vraag daar gewoon naar in de winkel, wellicht kunnen ze daar iets over kwijt;
4.voorzieningen mobiele telefoon: met het verplicht worden van handsfree heeft deze feature aan belang gewonnen. Kan je de headunit laten muten via een link tussen headunit en carkit?
Qua merk kan je uit genoeg merken kiezen. Met name Becker en Clarion schat ik wat hoger in qua kwaliteit, maar dat merk je ook aan de prijs. Ieder merk heeft zijn sterke en zwakkere punten, de markt beweegt, dus ik ga daar maar geen uitspraken over doen.
2. de versterker.
Persoonlijk acht ik 50 watt RMS per kanaal ruimschoots voldoende voor de gemiddelde installatie setup. Echte boomliefhebbers hebben wellicht wat meer nodig, maar met 50 watt RMS per kanaal is het al prima doof worden. Ik ben zelf begonnen met een 2 kanaals versterker en had spijt van deze keuze. Als je begint, begin dan liefst meteen met een 4 kanaals versterker. Een dergelijke versterker geeft je veel meer mogelijkheden, zeker naar de toekomst gericht, en vereenvoudigd de installatie aanzienlijk ten opzichte van installatie van twee 2 kanaals versterkers. Voor 200-250 euro heb je al een behoorlijke instapper te pakken. Zelf ben ik altijd gecharmeerd geweest van Kenwood versterkers als instapper, vanwege de keurige prijs, transparante klank en strakke bas.
Belangrijk zijn de volgende features:
1.beveiligingen: de nodige beveiligingen op de versterker blijken vaak wel een must te zijn. Thermische beveiliging en kortsluitbeveiliging zijn zeker zaken die op de lijst dienen te staan. In de auto wil je absoluut geen brand bij 120 km/u en gezien het feit dat in de auto muziek bij gebrek aan buren vaak wat harder staat, is zon thermische beveiliging vaak niet theoretisch;
2.2 Ohm en trimode werking: 2 Ohm werking houdt in dat een versterker een 2 Ohm lading per kanaal aankan. Aan een dergelijke versterker kan je derhalve 2 speakers van ieder 4 Ohm parallel aansluiten op een kanaal. Competitieversterkers kunnen vaak ook 1 Ohm aan, maar die zijn een stukje duurder dan instapmateriaal. Voordeel is dat je versterker bij 2 Ohm werking meer vermogen geeft (meestal 50-80%), nadeel is dat je versterker het geluid meer vervormt (mindere kwaliteit). Trimode is iets anders dan 2 Ohm werking en betekent dat je links en rechts speakers kan aansluiten (uiteraard 4 Ohm speakers) en daarover heen nog bv. een woofer. De versterker denkt dat hij 2 Ohm lading per kanaal heeft, links krijgt links, rechts krijgt rechts en de woofer krijgt het signaal van links of rechts, maar dan dubbel zoveel (vermogen) als links of rechts. Een dergelijke opzet is vaak handig bij 2 kanaals versterkers of echt eenvoudige opzetjes. Ik heb een tijdje met trimode gewerkt met een free-air woofer en 6x9s, wat prima werkte. De woofer filter je dan passief zodat deze alleen lage tonen krijgt;
3.ingangsgevoeligheid RCA: de ingangsgevoeligheid moet traploos aan te passen zijn tot wel 4 volt. 4 volt uitgangsspanning op de RCA kabels (zie de headunit) is aan te raden, omdat dit het ruissignaal beter wegmoffelt en minder storing geeft;
4.actieve filters: de versterker moet per 2 kanalen een actief filter aan boord hebben, dat hoge tonen danwel lage tonen (schakelbaar) traploos van 50-200 Hz kan filteren. Deze filters zijn erg belangrijk als je met subwoofers gaat werken. Aanwezigheid van goed instelbare filters vergemakkelijkt een propere inbouw aanzienlijk.
5.brugbaar: nogal voor de hand liggend, maar de versterkerkanalen moeten brugbaar zijn. 2 kanalen moeten samen te voegen zijn tot 1 kanaal. Bijna elke versterker kan dit. Doe dit niet met je autoradioversterker.!
De versterker geeft je een behoorlijke voedingsdraad. Bezuinig daar niet op, want met 12V gaan er hoge stromen doorheen. Koop een goede zekering, die binnen 30 cm van je accu geplaatst wordt en neem een lichte zekering. Het zal niet de eerste keer zijn dat een kabel weg zit te fikken omdat de zekering te zwaar is gekozen, hij zit er voor je veiligheid. Bedenk dat een verzekering wel eens moeilijk kan gaan doen als je verzuimt een zekering aan te leggen en het misgaat. De mindraad maak je zo dicht mogelijk bij de versterker aan het chassis vast aan de kant waar ook je accu ligt (links of rechts). De signaaldraden (tulpsnoer) dienen dubbel afgeschermd te zijn. Als je gewone simpele tulpkabels neemt, pik je gegarandeerd je dynamo of ander fraais op op de weg van headunit naar versterker, waardoor je een mooie toerentalmeter op geluid hebt. Afgeschermd nemen dus, wat helaas niet heel goedkoop is (25 euro per kabel van 2). Deze signaalkabels leg je niet langs de voedingsdraad, maar probeer je zo veel mogelijk van deze voedingsdraad weg te houden, zodat deze het signaal niet stoort. Een beetje puzzelen met draden duurt even, maar mooi wegwerken is wat waard.
Als configuratie kan je met een 4 kanaals in de opzet van dit verhaal vele kanten op. Ik denk aan voor en achter speakers op 2 kanalen parallel op 80 Hz highpass gefilterd en de sub op een gebrugd paar op 80 Hz low pass gebrugd. Sommigen geven de voorkeur aan een kanalenpaar voor de frontspeakers, een kanalenpaar voor de sub en de achterspeakers op de headunit, aan jou de keus.
3. de speakers.
De speakers brengen het daadwerkelijke geluid in je wagen. Vaak wordt meteen gegrepen naar de zwaarste 6x9 speaker voor in de hoedenplank. Op zich een legitieme keuze, maar op zich niet erg hifi. Uitgangspunt dient te zijn dat geluid van voren komt. Als je thuis muziek luistert, zit je als purist recht voor je speakers. Waarom niet ook in de auto? Belangrijk is derhalve dat het geluid van voren komt. De meeste energie dient dan ook gestoken te worden in een goede frontset.
Speakers komen in verschillende varianten: coaxiaal, composet etc. Coaxiaal betekent dat de tweeter los op een brug of op een staaf gemonteerd is en min of meer in het middelpunt van het woofertje geplaatst is. Voordeel is dat je met een chassis het hele spectrum kan afdekken. Toch zou ik niet zo snel een coaxiale speaker aanraden. Nadeel is namelijk dat naarmate de tonen hoger worden, het geluid richtingsgevoeliger wordt. De hogere tonen worden onder een steeds nauwere hoek uitgestraald door de tweeter. De allerhoogste tonen hoor je derhalve alleen als de tweeter recht op je oren is gericht. Gezien het feit dat coaxialen vaak in een deur geplaatst zijn met dito afscherming er overheen, begrijp je dat je veel van je hoog domweg verliest. Een componentenset heeft daarom de voorkeur.
Een componentenset bestaat uit een woofer en een tweeter. De woofer gaat in de deur en de tweeter ergens bovenin de deur of de A stijl. De A stijl is de stijl waar je tegenaankijkt als je een bocht doorkijkt. De tweeter kan je goed mikken op je linker, danwel rechteroor. Zo kan je bereiken dat het hoog goed uit de verf komt. Eventueel kan je nog experimenteren met het afzwakken van je tweeters (individueel) ter aanpassing op het geluidsniveau van de woofers (die zitten verder weg achter roosters) en het stereobeeld (links is dichterbij dan rechts).
Probeer je woofers stevig te monteren. Vaak kan je dit al een start geven door je woofer op een klein MDF ringetje te monteren. Verder kan je je deur dempen met speciale matten. Die zijn niet goedkoop, maar het effect is behoorlijk dramatisch. Een beetje demping kan heel wat verschil maken voor geluid uit een autodeur.
Achterspeakers zouden alleen een aanvullende functie moeten vervullen. 6x9s zijn daar helemaal niet voor nodig, de average 13 cm voldoet ook prima. Idealiter is de achterset hetzelfde als de frontset, omdat dan het geluidsbeeld overeenkomt. Anders kan een keuze voor dezelfde serie, maar verschillende uitvoering (kleiner of coaxiaal) een idee zijn. Dit is echter geen hard gegeven, meer een bepaald idee over achterspeakers. Een ander merk kiezen is ook geen probleem. In de ideale situatie knijp je de achterspeakers meer dan voor (die vanaf 80 Hz full range naar boven spelen) en geef je ze, al dan niet met behulp van passieve filtering een signaal tussen 200-3000 Hz. De hoge tonen komen dan van voren, het mid wordt mooi van achteren aangevuld, de hoge bas komt van voren (80-200 Hz) en het subgeluid van achteren (onder 80 Hz). Bij een goede inbouw op deze manier krijg je het geluid van voren en hoor je niet dat er een sub achterin zit te bonken. Omdat je namelijk je hoge bas van voren krijgt (de 80-200 Hz) en niet van achteren, trekt dit het subgeluid, wat enorm richtingsongevoelig is, mee naar voren (de akoestische koppeling) met rondom basgeluid als gevolg. Als je wat meer wil beuken, kan je beter achter de midbas gewoon mee laten spelen, maar dan hoor je de sub ook meer van achteren komen.
4. de subwoofer.
Het element van de installatie waar de sjonnie het meest door wordt aangetrokken. Logisch, want subs maken je sound helemaal af. Je kan besluiten de ramen van de buren een veegbeurt te geven of je sub daadwerkelijk in je systeem in te passen. Voor extreem veel bas ga je met grote woofers werken (30cm of meer), aangezien die toch wat meer kunnen hebben dan een 25 cm sub. Ga je voor hifi, kan je beter een 25 cm zoeken. Een 25 cm geeft zat sjoege voor rode oortjes en blijft toch net audiofiel. Grotere woofers hebben namelijk nogal de neiging wat traag te worden bij hoge volumes. De conus is een stuk groter en derhalve zwaarder, wat een strakke basweergave ietwat in de weg gaat zitten als die zware conus hard in beweging moet worden gezet. Daarom hou ik het op 25 cm voor gewone doeleinden.
Hou goed voor ogen dat een sub enorm veel plezier kan geven, maar ook domweg bedoeld is ter ondersteuning van de bestaande installatie. Je systeem is niet opgebouwd rond je beukende sub, maar de sub is een aanvulling op je systeem. Op de snelweg zorgt een sub er voor, dat bastonen boven het rumoer uitkomen en de geluidservaring net dat ene zetje krijgt die het nodig heeft.
De sub liefst als apart chassis kopen en niet kant en klaar met een behuizing. Zelfbouw betekent wat meer klussen, maar dat laat ruimte om je eigen compromissen te sluiten in plaats van met de compromissen door de fabrikant gekozen te zitten.
Een budgetwoofer van een beetje aardig merk (MTX, RF, Lanzar, Emphaser etc) is al een aardig begin en voor rond de 150-200 euro te vinden. Persoonlijk zou ik de gevestigde merken, zoals bv. Pioneer en Kenwood mijden. Niet omdat ze slecht zouden zijn, maar met dedicated submerken in de markt voor goede prijzen zou ik voor stylish gaan.
De woofer kan je, afhandelijk van het type en diens eigenschappen, op verschillende wijzen inbouwen in een bekisting. Daarbij is van belang dat de kist bij de woofer past. Dit zal je dus van tevoren even uit moeten zoeken cq. vragen in de winkel. Je wil niet in ene een 60 liter kast als inbouw hebben, terwijl je met 30 in gedachten zat. De winkel helpt je hierbij verder. Over het algemeen zijn de budget typen geschikt voor gesloten en basreflex en echte allrounders ook voor free-air.
De 3 typen behuizing in vogelvlucht:
1.gesloten: de kist is totaal luchtdicht met de woofer erin gebouwd. Voordeel is een strakke bas en een gecontroleerde beweging van de woofer, zodat ook bij 20 Hz je woofer niet al teveel klappen krijgt. Verder is de bouwwijze weinig kritisch. Een paar liters meer of minder kost je de kop niet terwijl het ook niet heel veel uitmaakt hoe de vorm van je behuizing is, meestal pakt dat prima uit. Voor een gemiddelde 10" van een wat beter merk zal je ongeveer 20-30 liter nodig hebben. Nadeel van gesloten behuizing is het wat lage rendement. Je krijgt voor elke watt die erin gestopt wordt minder herrie dan andere behuizingtypen. Om hetzelfde geluidsniveau eruit te krijgen moeten er meer watts in, wat resulteert in een slechtere belastbaarheid, want je bent sneller aan het maximaal bereik van de woofer qua watts (of je versterker) dan bij een ander behuizingtype bij gelijk geluidsniveau. Een andere veel voorkomende inbouwwijze met gesloten principe is de woofer in de reservewiel opening hangen in een plaat MDF. Mits goed afgesloten en genoeg liters voor de woofer (waarbij meestal niet eens het reservewiel verkassen moet) kan dit een prima resultaat geven en veel gebruiksgemak;
2.basreflex: de kist is luchtdicht, maar bevat een poort. Deze poort is zodanig berekend dat deze gaat resoneren precies daar waar de woofer niet zoveel bas meer produceert. De woofer valt af in basbereik, maar de trillende poort (trillende lucht in de poort eigenlijk) vangt dit op tot een bepaald aantal Hz (meestal rond de 40 Hz). Onder de resonantiefrequentie van deze poort valt de basweergave helemaal weg (speaker geeft geen bas meer en de poort ook niet meer). Voordeel is een hoger rendement dan een gesloten behuizing. Nadeel is dat de bas wat minder gecontroleerd is en dat onder de resonantiefrequentie van de poort de woofer totaal niet meer gecontroleerd wordt (en dus klappen krijgt). De inbouwwijze is qua inhoud wat kritischer, maar 't komt niet op centimeters aan. De speaker moet geschikt zijn voor deze inbouwwijze en de kistinhoud. De poortgrootte en lengte van de baspijp moeten goed berekend worden en gebouwd worden voor een goed resultaat;
3.bandpass: eigenlijk twee kisten in een. De woofer speelt intern min of meer de andere kist in, die weer een poort naar de buitenwereld heeft. Het principe is een ingewikkeld verhaal, maar bottom-line is dat het rendement erg hoog is (alleen bas komt er knoerthard uit) maar de bas is vaak vrij ongecontroleerd (en dan hinderlijk) en je hoort vaak niet goed wanneer je de woofer aan het kapot beuken bent of niet (waar ligt de grens?). Verder is het maken van een dergelijke kist kritisch, want goede werking is er alleen bij exacte bouw van de behuizing. Voor een beginner niet echt aan te raden, tenzij fabrieksgemaakt.
Dan blijft free-air over. Hierbij hangt de woofer eigenlijk in een oneindig aantal liters lucht, althans, zo ervaart de woofer het. De conus wordt op geen enkele manier gecontroleerd dan door de eigen ophanging. Je begrijpt dat een dergelijke opzet niet echt handig is voor echte boomers. Een free-air woofer kan behoorlijk beuken, maar bij echt hard gebruik is de levensduur niet groot. Voordeel van free-air is de makkelijke inbouw (hoedenplank of plaat tegen achterbank bij sedan) en het feit dat een free-air woofer al snel hifi klinkt. Een sub in een kist is vaak wat minder goed in het geluidsbeeld in te passen. Nadeel is de genoemde slechtere belastbaarheid.
Overigens zijn er ook mensen, die free-air altijd afraden, ongeacht de omstandigheden. Daarbij sluit ik me geenszins aan. Voor velen met een moderate hang naar een beetje bas kan een free-air oplossing een goede oplossing zijn met veel luisterplezier. Momenteel heb ik ook een free-air oplossing, waar ik zeer tevreden mee ben.
Tot zover de snel in elkaar gezette mini-FAQ.
:strip_icc():strip_exif()/u/9104/kennysig.jpg?f=community)
:strip_exif()/u/12061/fox-web.gif?f=community)
:strip_exif()/u/11772/melon.gif?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/32933/18.jpg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/4103/Logo.jpg?f=community){kind=logo}
) je speaker hangen. Voorwaar een excellente basis om een speaker in te hangen. Verder gaat het als je middels MDF ook een uitbouwtje pleegt. Een strook MDF als basis voor de onderkant van je deur, stabiel monteren (let op plastic aan de binnenkant van je deur, dat moet heel blijven! Ook geen MDF aan de binnenkant van je deur, want vochtgevoelig..) en daarop bij de speakerplaats een kleine verhoging bouwen met MDF ringen, kleine blokjes tussen de ringen en purschuim afgemaakt met polyester. Schuren, bekleden en schitterend resultaat met een stabiele, diepe opening voor een prachtig chassis. :strip_exif()/u/2208/dave-icon.gif?f=community){kind=icon}
:strip_icc():strip_exif()/u/36418/loesje.jpg?f=community)
En de standaard speakers die er bij ons in zitten klinken zo slecht nog niet.
)
:strip_icc():strip_exif()/u/48326/crop5697d8b7a02d8_cropped.jpeg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/33115/crop5d88889e7c133_cropped.jpeg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/2919/kevlar_cone.jpg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/531/crop5bc26deb6d424_cropped.jpeg?f=community)
