Camera die nog goed werkt in de schemering

[Canon_nl3]

Hallo allemaal,

Sinds een tijdje is mijn hobby foto's maken van dieren op de Veluwe. Denk aan varkens, herten en vogels.
Deze komen vooral te voorschijn tijdens de schemering, en juist dan wordt het lastig voor een camera.

Ik heb een Panasonic Lumix G80 met een 300mm lens. Opzich heel mooi dingetje en ben er blij mee.

Maar toch ben ik wat aan het zoeken naar een betere. Niet om direct te kopen, maar ook om enig idee te hebben 'om naar toe te sparen'. Reken is dat ik tussen de €1000 en €3500 kwijt kan raken, inclusief lens.

Had laatst wat herten voor de lens, waarbij mij iPhone nog enige foto's wilde maken maar mijn G80 gewoon niets wilde doen. Dit heb ik liever niet.

Vragen en wensen:

Cropfactor:
De cropfactor is opzich wel prettig voor het inzoomen. Nu is het x2, maar full HD is weer beter zodat er meer licht op de sensor komt (toch?). in hoeverre is dit relevant? Een lens van 600mm is weer onbetaalbaar.
Is de 1.6 factor een optie?

Iso waarde:
Ik zoek soms naar camera's met hele hoge iso waarde. Is dit iets wat relevant is? Of wordt de ruis dan enorm? Mijn G80 heeft maar tot 3200, wat niet veel is. Mogelijk kan ik hier winst halen?

Lens of camera?
Moet ik vooral investeren in een camera of in een lens?


Alvast heel veel dank.

[Major_ton]

Voordat je geld uit gaat geven, adviseer ik je om je eerst meer te verdiepen in de basis van fotografie en licht. In feite wil je bij letter 'K' in het alfabet beginnen, terwijl je A, B, C nog moet leren. Dat is uiteraard niet erg, maar het vergt gewoon wat tijd om alles goed te kunnen doorgronden en op internet is hier absoluut de nodige materie over te vinden. Je zal merken dat alles met elkaar verbonden is. De sensor grootte, de lens (brandpuntsafstand, maximale diafragma), de sluitertijd (wanneer heb je een bewogen foto en/wanneer is een bewegend onderwerp nog scherp), het aanwezige licht (of het gebrek eraan), je eigen skill en ervaring. Alles is van invloed, maar soms niet op de manier die je verwacht en ook alles is een trade off ten aanzien van elkaar.

Wat je wilt is heel specifiek en daarbij hoort helaas ook specifieke gear. Het valt of staat ook met hoe kritisch je zelf bent. Verder zal je merken dat de schemering maar eigenlijk heel kort duurt voordat het echte te donker wordt (voor elke camera). Planning en geruisloos lopen zijn erg belangrijk en natuurlijk moet je veel geluk hebben. Wilde dieren zijn niet te regiseren.

Als je het goed wilt doen kom je op relatief zware, grote en prijzige hardware uit. Klagen over een te grote en te zware lens is geen optie in dit geval. Welke lenzen je nodig zal hebben zal vooral afhangen van welk dier je treft en hoever je er vanaf staat. Een Schotse Hooglander op 10 meter heb je geen exotische telelens voor nodig, dan eerder een 85mm f/1.8 bijvoorbeeld (full frame equivalent), maar een Vlaamse Gaai op 50 meter afstand wordt een héél ander verhaal.

Zoals je merkt is er geen makkelijk antwoord op je vraag te geven. Er zijn teveel variabelen, waardoor het eigenlijk ook geen zin heeft om te beginnen over de verschillende sensor maten of merken en type camera's en welke lens er dan op moet. Als ik dan toch iets moet noemen... Een Fujifilm X-H2 (of XS-20 bij een lager budget) met een Viltrox 75mm f/1.2 zal het héél leuk doen in de schemering voor wat grotere dieren op een niet al te grote afstand. Sigma heeft net hun 100-400mm lens voor Fujifilm uitgebracht en die is optisch erg goed. Niet heel erg lichtstrerk, maar dat ga je toch niet vinden voor normale prijzen en gelukkig kan je de genoemde Fuji camera's prima inzetten tot ISO 3200. Iets om te overwegen dus.

[Sissors]

Canon_nl3 schreef op vrijdag 22 september 2023 @ 22:09:
Iso waarde:
Ik zoek soms naar camera's met hele hoge iso waarde. Is dit iets wat relevant is? Of wordt de ruis dan enorm? Mijn G80 heeft maar tot 3200, wat niet veel is. Mogelijk kan ik hier winst halen?

Jouw ISO kan heel veel hoger dan dat. 25600 volgens de specs. Nu zal je zeker boven de 3200 wel meer ruis gaan krijgen, al schijnt dat tegenwoordig AI noise reducers best redelijk werken voor post-processing (geen ervaring mee zelf).

Heb je niet een ISO limiet ingesteld dat hij bij de 3200 stopt?

Edit: Nu na aanleiding van deze vraag zocht ik wat, en toen kwam ik erachter dat er noise reductie settings zijn voor JPEG . Standaard staat die op nul (onder de eerste instelling in je menu, onder foto stijl), meeste adviseren hem lager te zetten, wat scherper is, maar dus meer ruis.

Anyway reden dat ik dit ook meld: Toevallig had ik recent wat fotos in grotten gemaakt, en ook voor de toekomst om te kijken met verschillende ISOs. Mijn noise reductie stond op standje "0" (standaard dus), en tussen ISO 1600 en 6400 zie ik verschil, maar heel spannend is het allemaal nog niet.

En gezien ik toch bezig was, had ik mogelijk veel eerder weleens moeten doen, naar donker plekje in mijn woning gegaan, en eens met verschillende ISOs en verschillende noise reducties foto's gemaakt. Ik kan ze delen, maar ik zou het gewoon zelf doen, en kijken wat je acceptabel vindt. Persoonlijk bij 6400 nam de ruis wel echt toe, maar was het nog acceptabel. Bij 12800 werd het gewoon echt ruizig zonder specifieke post-processing.

[ Voor 52% gewijzigd door Sissors op 23-09-2023 10:21 ]

[Yaksa]

Sissors schreef op zaterdag 23 september 2023 @ 09:58:
[...]Jouw ISO kan heel veel hoger dan dat. 25600 volgens de specs. Nu zal je zeker boven de 3200 wel meer ruis gaan krijgen, al schijnt dat tegenwoordig AI noise reducers best redelijk werken voor post-processing (geen ervaring mee zelf).
Heb je niet een ISO limiet ingesteld dat hij bij de 3200 stopt?
Edit: Nu na aanleiding van deze vraag zocht ik wat, en toen kwam ik erachter dat er noise reductie settings zijn voor JPEG . Standaard staat die op nul (onder de eerste instelling in je menu, onder foto stijl), meeste adviseren hem lager te zetten, wat scherper is, maar dus meer ruis.
Anyway reden dat ik dit ook meld: Toevallig had ik recent wat fotos in grotten gemaakt, en ook voor de toekomst om te kijken met verschillende ISOs. Mijn noise reductie stond op standje "0" (standaard dus), en tussen ISO 1600 en 6400 zie ik verschil, maar heel spannend is het allemaal nog niet.
En gezien ik toch bezig was, had ik mogelijk veel eerder weleens moeten doen, naar donker plekje in mijn woning gegaan, en eens met verschillende ISOs en verschillende noise reducties foto's gemaakt. Ik kan ze delen, maar ik zou het gewoon zelf doen, en kijken wat je acceptabel vindt. Persoonlijk bij 6400 nam de ruis wel echt toe, maar was het nog acceptabel. Bij 12800 werd het gewoon echt ruizig zonder specifieke post-processing.

Volgens mij wil TS juist geen ruis in zijn foto's. Dan kun je je ISO wel opschroeven, maar daar wordt je foto echt niet scherper van.
Wat jij nog acceptabel vindt is misschien wel van een hele andere orde dan dat waar TS naar op zoek is.
Dat gezegd hebbende, voor een echt goede lichtsterke lens voor wildlife photography beginnen de prijzen (zonder de camera) zo rond de 1000 euro. Ik zou eens kijken of er op de tweedehands markt wat aangeboden wordt waar je mee uit de voeten zou kunnen. Hou er wel rekening mee dat een systeemcamera + lens een tikkie zwaarder wordt dan de camera die je nu hebt. En je zal je flink in moeten lezen wat de mogelijkheden zijn. Er is een reden dat niet iedereen met een aardappel foto's kan maken die op de voorpagina van Nature gepubliceerd worden.

[Tk55]

Met hoge iso krijg je natuurlijk ruis. Je kan nog overwegen dat te gaan bewerken met een tool als DXO PureRaw. Veel van deze tools bieden AI noise reduction die erg goed schijnt te werken.

[Yaksa]

Tk55 schreef op zaterdag 23 september 2023 @ 11:05:
Met hoge iso krijg je natuurlijk ruis. Je kan nog overwegen dat te gaan bewerken met een tool als DXO PureRaw. Veel van deze tools bieden AI noise reduction die erg goed schijnt te werken.

Je kunt je natuurlijk afvragen wat erg goed is.
Ik kan ook een AI programma als Stable Diffusion vragen: "High Res photograph of two deer in a forest after sunset". Komt waarschijnlijk ook een acceptabele foto uit en ik hoef er niet voor op pad om urenlang in het gras te gaan liggen.

[Sodela]

Ruis is je grote vijand en alle sensoren hebben ruis als ze boven de base-iso uitgaan en die ruis wordt dan elektronisch schoon gepoetst.

Hoe hoger je de ISO instelt hoe meer ruis je ondervindt, een oplossing voor een minder hoge ISO is een groter Diafragma (de opening en niet het getal...). Het biedt ook het voordeel dat je er ondanks een hogere ISO ook voor kunt kiezen dat je een snellere sluitertijd hebt wat bewegingsonscherpte kan voorkomen.

Het gebruik van een statief is natuurlijk een "must", maar ik neem aan dat deze deur te open is.

Ruis wordt vooral beïnvloed door de afmeting van de pixels, grote sensoren met extra veel megapixels kunnen dan eenzelfde afmeting hebben van de pixels als kleinere sensoren met minder megapixels. Je kunt dus niet generiek zeggen dat FF altijd het beste is (ja, middenformaat is nog groter...) en dat APS-C of MFT "slecht" zijn. De beste sensor met een matig objectief (optisch en qua diafragma) zal ook geen groot succesnummer worden. Hoe kleiner de sensor hoe meer vermenigvuldiging je erbij krijgt ("gratis" tele). Ieder nadeel heb zijn voordeel zoals onze volksfilosoof ooit zei.

Maar het is natuurlijk allemaal een kwestie van wat wil je en wat heb je er voor over (je kunt en wilt betalen). The sky is the limit terwijl je natuurlijk geen garantie hebt op de mooiste foto's ter wereld, als het onderwerp al meewerkt.

Het is dan afhankelijk van de kwaliteit/ actualiteit van de ruisonderdrukking/ noise reduction. Nieuwere camera's zijn wat dat betreft wat "slimmer" en/ of hebben meer rekenkracht om de boel goed door te rekenen. Dat werkt overigens alleen goed als je de camera niet overvraagd met lange en snelle series.

Als je RAW schiet kun je tegenwoordig met de juiste software hetzelfde effect behalen (soms zelfs beter) dan met een nieuwere camera. Misschien is je huidige camera met de juiste software en een goed/ beter objectief afdoende. Je hoeft het ook niet allemaal zo moeilijk (en vooral duur) te maken.

[Tarquin]

Welke lens heb je nu?

Je schrijft 'een 300 mm'.
Is dat de Olympus 75-300mm zoom? Die f6.7 heeft als hij ingezoomd is op 300mm?
De Olympus Four Thirds 70-300 met adapter? Die f5.6 is ingezoomd op 300?
De Panasonic 100-300 die f5.6 is op 300mm?
De Olympus 300mm F4? Nice!

Dat maakt nogal wat verschil.

9 van de 10 keer proberen mensen hun ruis op te lossen door een andere camera te zoeken.
De oorzaak van de ruis is niet de verkeerde sensor. De oorzaak is te weinig licht.
Als je bijvoorbeeld van de Olympus 75-300 overstapt naar de 300 F4 win je 1⅓ tot 1⅔ stops aan licht.
Je iso gaat dan bijvoorbeeld van 2000 naar 800.
Ook krijgt je camera veel meer licht om mee scherp te stellen.

[Sissors]

Yaksa schreef op zaterdag 23 september 2023 @ 11:02:
[...]

Volgens mij wil TS juist geen ruis in zijn foto's. Dan kun je je ISO wel opschroeven, maar daar wordt je foto echt niet scherper van.
Wat jij nog acceptabel vindt is misschien wel van een hele andere orde dan dat waar TS naar op zoek is.
Dat gezegd hebbende, voor een echt goede lichtsterke lens voor wildlife photography beginnen de prijzen (zonder de camera) zo rond de 1000 euro. Ik zou eens kijken of er op de tweedehands markt wat aangeboden wordt waar je mee uit de voeten zou kunnen. Hou er wel rekening mee dat een systeemcamera + lens een tikkie zwaarder wordt dan de camera die je nu hebt. En je zal je flink in moeten lezen wat de mogelijkheden zijn. Er is een reden dat niet iedereen met een aardappel foto's kan maken die op de voorpagina van Nature gepubliceerd worden.

Niemand wil veel ruis natuurlijk. Maar ik lees ts als dat hij schrijft dat zijn camera niet verder kan dan 3200, en hij vergelijkt dat met veel hogere getallen van andere cameras. Maar zijn camera kan wel degelijk hoger. Wel met meer ruis natuurlijk, maar dat is voor hem om te beoordelen of het nog acceptabel is. En mogelijk dus oplossingen in post processing.

[Tarquin]

[quote]Canon_nl3 schreef op vrijdag 22 september 2023 @ 22:09:
Hallo allemaal,

Maar toch ben ik wat aan het zoeken naar een betere. Niet om direct te kopen, maar ook om enig idee te hebben 'om naar toe te sparen'. Reken is dat ik tussen de €1000 en €3500 kwijt kan raken, inclusief lens.

Had laatst wat herten voor de lens, waarbij mij iPhone nog enige foto's wilde maken maar mijn G80 gewoon niets wilde doen. Dit heb ik liever niet.

Vragen en wensen:

Cropfactor:
De cropfactor is opzich wel prettig voor het inzoomen. Nu is het x2, maar full HD is weer beter zodat er meer licht op de sensor komt (toch?). in hoeverre is dit relevant? Een lens van 600mm is weer onbetaalbaar.
Is de 1.6 factor een optie?

Iso waarde:
Ik zoek soms naar camera's met hele hoge iso waarde. Is dit iets wat relevant is? Of wordt de ruis dan enorm? Mijn G80 heeft maar tot 3200, wat niet veel is. Mogelijk kan ik hier winst halen?

Lens of camera?
Moet ik vooral investeren in een camera of in een lens?

Zoveel vragen...
1000-3000 is een serieus bedrag, met ruimte voor lenzen, maar het kan echt zó op, zeker bij full frame, zeker bij de nieuwe (mirrorless) systemen.

Ruis
Met ruis kun je verschillende dingen doen en ze kosten niet allemaal geld.

1 Omarm en accepteer de ruis. Ruis geeft in sommige beelden een gevoel van scherpte en kan mooi zijn - denk aan beweging of portretten.
2. Zoom niet in. Door het totaalbeeld te beoordelen kijk je zoals de kijker kijkt. Die zoomt niet in tot de pixel.
3. Meer licht: Diafragma open. Langere sluitertijd (gebruik stabilisatie). Fotografeer vroeger in de schemering, accepteer dat de dag is afgelopen. Fotografeer in de ochtend. Voeg licht toe.
4. Overbelicht 0.3 stopje. Wordt de ruis vaak beter van vooral in de schaduwen!

Dat was gratis.
Met geld:
5. Denoise programmatuur kopen.
6. Andere lens zodat je meer licht binnenkrijgt. Heb ik boven al beschreven.
Kan binnen je budget maar kost wel centen. Nog een tip: De 100-400 of de 40-150 met een 2x teleconverter.
7. Ander camerasysteem, full frame? Kan, wordt erg duur als je mirrorless en beeldstabilisatie wilt én met de 600mm lens die jij wilt, erg zwaar.
8. Andere camera binnen jouw systeem - is ook een optie.

De OM-1 is vrij recent. Heeft een gloednieuwe sensor waar 'de community' al 5 jaar om vroeg. Zit binnen je budget. Als je budget 3K is kan er nog een 100-400 lens bij. Ik vind dat wel een overdag-lens, in de schemering zit je echt de grenzen op te zoeken! Is wel echt dé wildlife camera.
De M1 mark II kwam gelijk uit met jouw camera maar heeft een andere sensor, en fase-detectie autofocus. Kostte 2x zoveel als de jouwe maar kun je tegenwoordig voor €600 oppikken.

Deze beide camera's hebben fase-detectie autofocus. Die kan veel beter en sneller scherpstellen dan jouw camera (die heeft een probleem in de schemer). Niet voor niets dat Panasonic fans daar al jaren om vragen (en dat met de nieuwste afgelopen week eindelijk gekregen hebben).
Dit zijn allebei wildlife-cameras, draagbaar, weathersealed, beeldstabilisatie, pro-capture voor actie - mits gekoppeld met een goede lens, dat wel.

Hoop dat je er iets aan hebt. Je kunt ook op FB vragen, in panasonic of olympusgroepen.

[FeareX]

Je wens wordt snel duur hoor! In de basis wil je gewoon een grotere sensor. Fullframe is de standaard. Ga daarna maar even kijken wat een 600mm lens op fullframe kost. Dan heb je je prijskaartje.

Goedkopere optie is om een statief aan te schaffen en op de handmatige stand van je camera de settings in te stellen dat je nog net je onderwerp scherp hebt met een acceptabele ISO.

Acceptabele ISO zal vermoedelijk rond de 1600 liggen met jouw toestel. Pak daarbij een sluitertijd van 1/125 (wel met je camera op statief!) en kijk wat je kan schieten. Als je meer licht nodig hebt is een lichtsterktere lens op je huidige camera aanschaffen veel goedkoper dan een nieuw systeem aan te schaffen. Wellicht moet je wat bereik inleveren om een betaalbaardere lichtsterke lens te kopen.

Anyway, ik zou het wel weten

[_ferry_]

FeareX schreef op zondag 24 september 2023 @ 10:06:
Je wens wordt snel duur hoor! In de basis wil je gewoon een grotere sensor. Fullframe is de standaard. Ga daarna maar even kijken wat een 600mm lens op fullframe kost. Dan heb je je prijskaartje.

En waarom is een crop sensor geen optie? Scheelt wel weer in het aantal mm (en euros) wat nodig is, daartegenover staan weer kleinere pixels en dus wat meer ruis, maar nog altijd veel beter dan hetgeen TS nu heeft, zeker icm met een lichtsterkere lens.
Daar valt waarschijnlijk nog veel te halen (en de rest wellicht in de nabewerking, AI noise reduction).

[FeareX]

@_ferry_ dat is zeker wel een optie hoor, maar zie de vele crop topics die naar fullframe willen. F5.6 tele op crop is nou ook niet echt een feest. ISO 3200 is een beetje het maximaal acceptabele op crop. Bij fullframe ISO 6400 en op die nieuwe Sony’s waarschijnlijk ISO 12.800. En als je dan toch al zo’n grote investering gaat maken zou ik gelijk naar fullframe gaan voor dit specifieke geval.

Maar je hebt gelijk: crop kan ook en geeft een verbetering tegen lagere kosten dan fullframe.

[Canon_nl3]

Enorm bedankt voor de vele reacties.

Helaas onmogelijk om ze allemaal waardig te beantwoorden. Wel zal ik ze meerdere keren rustig terug lezen omdat het gewoon goede tips zijn!

De lens die ik nu heb is een Panasonic 100-300 die f5.6 is op 300mm

Ik onderschat het diafragma misschien iets. Ik zoom 9 van de 10 keer maximaal in, omdat ik gewoon een bepaald dier goed in beeld wil hebben. Ik ben overigens echt een amateur en geniet gewoon van de momenten en wil een dier goed en herkenbaar in beeld hebben. Ik ga ze niet verkopen o.i.d.

Ik kan mij overigens wel redden in de M stand, dus ik ken de 3-hoek wel. Maar het is kiezen tussen kwaden bij weinig licht, zo voelt het.

Tips die ik nu ga gebruiken:
- Niet altijd 100% inzoomen.
- ISO wat hoger zetten, gek genoeg kan ik tot 3200. Op de site van tweakers staat dat hij tot 25500 kan (?).
Vast een instelling.
- Belichtingscompensatie controleren

Mijn aankoop ooit:
- Letten op keuze in diafragma. Uiteraard heb ik dat nu ook ook wel gedaan, maar nu neem ik enige ervaring mee
- Me meer verdiepen in de sensor
- Kijken of dan ook een teleconverter wat is.

Nogmaals dank voor de berichten

[Garyu]

FeareX schreef op zondag 24 september 2023 @ 10:38:
@_ferry_ dat is zeker wel een optie hoor, maar zie de vele crop topics die naar fullframe willen. F5.6 tele op crop is nou ook niet echt een feest. ISO 3200 is een beetje het maximaal acceptabele op crop. Bij fullframe ISO 6400 en op die nieuwe Sony’s waarschijnlijk ISO 12.800. En als je dan toch al zo’n grote investering gaat maken zou ik gelijk naar fullframe gaan voor dit specifieke geval.

Maar je hebt gelijk: crop kan ook en geeft een verbetering tegen lagere kosten dan fullframe.

Op een Sony a6600 kom je ook met ISO 6400 nog wel weg, maar daarna is het wel redelijk op. Een FF doet het nog een tot twee stops beter.

Met een f/4 lens win je ook alweer een stop tegenover de f/5.6 die de TS momenteel gebruikt. Dus ook met crop kom je al snel 2 stops verder, en met FF 3 tot 4 stops.

300mm MFT is natuurlijk wel een lekker zoombereik, dat ga je met andere lenzen niet zo snel halen, en vooral niet met vergelijkbaar gewicht. Eventueel kun je natuurlijk vanwege meer MPs wat meer digitaal croppen.

[Tarquin]

Uitzoomen heeft niet veel zin als je daarna toch digitaal inzoomt.

Ik ken eigenlijk geen lenzen die doen wat jij wilt - heel lichtsterk in de schemering met 300mm zoom.
Ja, de Olympus 300mm F4 pro en de 150-400 f4.5. Die zullen we maar even buiten beschouwing laten.

Er zijn twee lenzen (1 pana en 1 oly) die 100-400 doen maar die zijn f6.3 als ze ingezoomd zijn.
Ik zou het zoeken in de langere sluitertijd, icm beeldstabilisatie en een vaste hand, én een half uurtje eerder die foto maken.

Het scherpstellen gaat waarschijnlijk wel beter met een camera met fase-detectie (Oly M5.3 of hoger, of M1.2 of hoger, of de allernieuwste Pana G9-II). Dat maakt echt verschil.

[wiewatwaar]

Tweedehands Nikon D800 vind je vanaf zo'n € 500. Een 300mm f4 AF in goede staat kost nog eens hetzelfde. Eventueel een Nikon 200-500 opsnorren voor zo'n € 800...1200. Die heeft een fabelachtig goede VR. Beter gaat héél veel duurder worden.

[Icephase]

IS/VR gaat natuurlijk alleen helpen als je onderwerp niet beweegt. Dieren willen nou eenmaal nog wel eens níet stil blijven staan, dus ik denk dat TS niet zo moet focussen (pun intended) op IS/VR maar meer op goede ISO prestaties, een lichtsterk objectief en een goed statief.

[Sleepkever]

Ik weet niet of je bewust van bent dat je na zonsondergang je je officieel niet meer in de natuurgebieden van de Veluwe mag bevinden? Dat is ook waarschijnlijk gelijk de reden dat veel dieren zich daarna pas laten zien, normaal zijn er dan geen mensen meer. Doe daar vooral mee wat je wilt maar het zou zonde zijn om hierin te investeren en daar pas later achter te komen.

[wiewatwaar]

Icephase schreef op dinsdag 26 september 2023 @ 10:08:
IS/VR gaat natuurlijk alleen helpen als je onderwerp niet beweegt. Dieren willen nou eenmaal nog wel eens níet stil blijven staan, dus ik denk dat TS niet zo moet focussen (pun intended) op IS/VR maar meer op goede ISO prestaties, een lichtsterk objectief en een goed statief.

Wild op de vlucht fotograferen is in feite niet te doen. Normaal bewegen ze juist heel rustig en is het vooral van belang zelf geen verstoring te zijn. Geluid, geur en kleur dien je erg op te letten. Nou kan je best stellen dat het ene wild het andere niet is. De edelherten op de Veluwe zijn duidelijk schuwer dan de vossen in het Amsterdamse Waterleidinggebied die de kroketten uit je hand eten.
Normaal werkt het het beste als je gewoon rustig aan de rand van een open veld gaat zitten. Liefst in de schaduw en benedenwinds. Camera op statief en dan maar afwachten.

[wiewatwaar]

Sleepkever schreef op dinsdag 26 september 2023 @ 10:28:
Ik weet niet of je bewust van bent dat je na zonsondergang je je officieel niet meer in de natuurgebieden van de Veluwe mag bevinden? Dat is ook waarschijnlijk gelijk de reden dat veel dieren zich daarna pas laten zien, normaal zijn er dan geen mensen meer. Doe daar vooral mee wat je wilt maar het zou zonde zijn om hierin te investeren en daar pas later achter te komen.

Staatsbosbeheer heeft veel terreinen opengesteld omdat het in feite een onzinregel is. Die paar mensen die graag ‘s nachts door een bos lopen houdt je toch niet tegen. Bovendien, ná zonsondergang fotograferen? Als de zon onder is is het over. Je pakt je spullen op en gaat naar huis. Je moet er op andere vlakken wel een zooitje van maken (lawaai, rotzooi) wil je daar problemen van krijgen.