Transistor om fan te schakelen. Hoe?

[Tijgert]

Ik heb alleen basic knowledge van electronica maar ik wil iets doen waar ik hulp voor nodig heb.

In mijn laptop zit een 5v fan die loopt op maximaal 4,16v (gemeten op max fan speed).
De airflow is ruk en de videokaart te heet dusss..... wil ik wat gaan knutselen.

Ik kan in de laptop een spanning vinden van 7v door de fan op 12v en 5v aan te sluiten.
Dat is niet gezond, dat weet ik, maar het werkt in mijn normale PC dus zal het in mijn laptop ook wel werken. (dit zou dan op de interne accupolen gesoldeerd worden)
Nu zou het simpelste zijn gewoon aan te sluiten en presto, maar ik wil de laptop toch de fan laten schakelen, tenminste aan en uit.

Ik wil de (maximaal) 4,16v van de fan header gebruiken om een transistor te schakelen die de kraan open draait om 7v door te laten. Hoe maak ik deze schakeling daar het vast meer is dan alleen een transistor?

Klein follow up vraagje (dacht zelf aan een npn versie):

Als ik er 7v uit wil laten komen dan staat er 12v op de collector, en 5v op de emitter. Kan een transistor wel schakelen als er op de basis een lagere spanning staat als op de emitter?

Ik wil graag jullie hulp, maar geef alsjeblieft alleen commentaar op mijn vraag, hou dingen als "moet je niet doen", of "je moet je fans schoonmaken" voor een andere thread.

Kleine edit: als 12v-5v te veel problemen oplevert kan ik altijd nog 12v er uit laten stromen, dan dam ik dat wel in met wat diodes of weerstanden.

[LeonM]

Als het een 5V fan is dan is het misschien niet zo verstandig om die FAN op 7V te laten draaien. Bovendien wordt de fan in de laptop waarschijnlijk met PWM aangestuurd om energie te besparen.

Je zegt zelf dat de videokaart te heet wordt. Wat is te heet? Loopt je laptop echt vast, of voelt ie gewoon warm aan? Voor het laatste geval zal ik die fan lekker laten voor wat het is, zolang je niet veel kennis hebt van elektronica.

[NomadTitan]

Laptop alleen open maken om stof te verwijderen.

Als de koeling niet voldoende was had de fabrikant het er ook niet ingezet.
lekker dicht laten voordat je wat sloopt

[naftebakje]

Komaan mensen, TS vraagt het zo mooi, hij weet dat hij zijn ventilator/laptop misschien opblaast, das zijn probleem.

Om een transistor volledig open te sturen (in saturatie, noemen ze dat), moet de basis een 0.7V hogere spanning hebben dan de emitter. Wil je gewoon 12V schakelen, dan is het het eenvoudigste om gewoon met een NPN transistor te werken, zijn emitter hang je aan de massa, collector gaat naar de - van de ventilator. Zo schakel je de -, en heb je altijd je transistor netjes in saturatie (zet wel een basisweerstand!).

[Nielson]

Is het niet mogelijk de fan te vervangen voor een andere met hetzelfde format maar met meer luchtverplaatsing ?

[LeonM]

Nielson schreef op maandag 30 oktober 2006 @ 20:59:
Is het niet mogelijk de fan te vervangen voor een andere met hetzelfde format maar met meer luchtverplaatsing ?

Vaak zijn het "custom" modellen fans die ontworpen zijn voor die laptop in het specifiek. Maar het is te proberen.

Probeer ook de tip van joril1989, het koellichaam moet groot genoeg zijn, en de fan hoort sterk genoeg te zijn. Haal al het stof uit de laptop en zet 'm op een plek waar er een goede airflow onder de laptop mogelijk is.

Maargoed, als je echt wil schakelen met een tor, pak niet zomaar ergens een voeding waar je "toevallig" een spanning meet.

Probeer te achterhalen wat de stroom is die de fan gebruikt. Aan de hand daarvan kunnen we een schakeling ontwerpen waarmee jij je fan kan aansturen.

[bobo1on1]

Gewoon zo:

[Sine]

ik denk dat het grootste probleem zal zijn 12V te vinden in een laptop .... zelfs voor de serieele poorten gebruikt men daar al lang geen 12V meer voor.

[madwizard]

Tijgert schreef op zondag 29 oktober 2006 @ 20:56:(dit zou dan op de interne accupolen gesoldeerd worden)

Ik weet niet hoe je dit precies in gedachte had maar pas erg op met accu's klooien, zeker als je ze open moet maken. Li-ion vergeeft je geen fouten maar verdampt je laptop.

[NomadTitan]

madwizard schreef op dinsdag 31 oktober 2006 @ 21:30:
[...]

Ik weet niet hoe je dit precies in gedachte had maar pas erg op met accu's klooien, zeker als je ze open moet maken. Li-ion vergeeft je geen fouten maar verdampt je laptop.

Perfect aanvulling wat ik dus ook bedoelde.
Houd er rekening mee dat je dus een ''Exploding Dell'' verhaal kan krijgen !.
Accu's zijn hier erg gevoelig voor.

[Tijgert]

Mensen, dank voor de aandacht maar de meeste snappen niet wat ik wil en bedoel en spuien hun goedbedoelde maar oh-zo ongevraagde commentaar, voor hullie zal ik wat verklaren.

Het is een Dell XPS M170 met een 7800GTX die al overclocked is. Hij wordt blistering heet maar is rock solid stabiel. Die temp wil ik gewoon omlaag brengen en ja, alles is stofvrij... [url=http://http://www.xs4all.nl/~eikelman/projects/]ben geen amateur[/url] ofzo... Ik wil gewoon graag aan mijn lappie knutselen, gaat ie stuk koop ik een nieuwe, simpel.

Wat de accu betreft; ik ga dat ding niet open schroeven, heb je dat stukje van amateur net niet gelezen? In de lappie zijn relatief grote stukken koper die in de gleuven van de accu glijden om contact te maken. Op die plaatjes kan ik mijn draadjes bevestigen daar de rest gewoon te klein is.
Het enige probleem is wat ik hierboven al las, welke pak ik.. ik heb 3x 12v en 3x 5v maar wat daar aan hangt weet ik niet. Daar ben ik nu dus mee bezig.

@ Naftebakje:
Je begrijpt me tenminsten
Ik moet de npn dus NA de fan zetten begrijp ik... maar wat voor basisweerstand neem ik en hoe bepaal ik dat zelf?

@Bobo1on1:
Duidelijk schema... maar er zit een vermogensweerstand aan de basis en ik zie niet welk vermogen hij moet dissiperen... welke stroom stroomt waar heen?

[Verwijderd]

Mooi dat er teminste nog enkele zijn dit dit goede idee niet zitten af te breken, waar is de modding spirrit naartoe.

Het is misschien een goed idee om gebruik te maken van een vermogen mosfet voor de aansturing van de fan, dit omdat deze toch enkele voordelen zal geven in een situatie met een laptop.

Een mosfet wordt immers via spanning aangestuurd en niet via stroom zoals een transistor, waardoor je die extra mA's basisstroom niet verbruikt, wat handig is in deze situatie.

Ook is de spanningval die onstaat over een mosfet kleiner, waardoor de fan dichter bij volle spanning zal werken. Bij een Mosfet is dit verlies slechts 0.1V, terwijl bij een transistor dit verlies al snel kan oplopen tot 1V

Een goede Mosfet is een IRF610, ruim voldoende voor een enkele fan en toch betaalbaar.

Keep modding!!

[Tijgert]

Mooi dat er teminste nog enkele zijn dit dit goede idee niet zitten af te breken, waar is de modding spirrit naartoe.

Exactemundo!

Een mosfet wordt immers via spanning aangestuurd en niet via stroom zoals een transistor, waardoor je die extra mA's basisstroom niet verbruikt, wat handig is in deze situatie.

Ik luister en ik leer... ga door... hoe doe ik dat? Kan je dat in een schema plaatsen?

Ik weet dat met genoeg tijd en geduld ik wellicht zelf wat werkzaams kan maken, maar we hebben het wel over een heel duur stukje laptop en het MOET niet stuk... het is slechts een optie

Dus alle (voorzeg) hulp is welkom. Aan het einde post ik de foto's wel

[Verwijderd]

Voila zie hier het schematje, hopen dat het niet te veel down valt door te hoog volume verbruik, maar ik heb geen andere webspace

De stuurspanning V+ hoeft niet perse 12V te zijn mag ook lager, zolang ze maar hoge genoeg is om de mosfet volledig in geleiding te brengen, je wil immers geen spanningsverliezen.
De weerstand van 100K staat daar om ervoor tezorgen dat de mosfet zeker uitschakelt, ik ga niet in detail gaan waarom deze daar moet staan anders moet ik hier nog een half blad typen.

[guus.assmann]

De Fan moet volgens mij tussen de 12V en de Drain.
En niet tussn Source en 5V.
Anders heb je meer dan 12V nodig om de fet netjes aan te zetten.
Immers, hoe lager de weerstand van de fet, hoe meet de source richting 12V gaat.
En je moet een minimale Ugs hebben om de fet aan te zetten, maar dat werkt hij nu zelf tegen.

[Aloys]

Het enige dat ik kan zeggen is: Doen & Succes.

Ik zou overigens ook voor de mosfet gaan, en wil je ook nog de optie houden om via pwm de fan te sturen? (dus alleen voltage veranderen).. of blijft ie nu altijd op 12v draaien?

offtopic: Als je toch voor de 2e optie gaat en hem opblaast bied ik mijzelf aan als gratis stort voor je laptop , en deze vuilstort doet ook aan afhaalservice

[ Voor 6% gewijzigd door Aloys op 02-11-2006 23:48 . Reden: offtopic ;) ]

[madwizard]

Tijgert schreef op donderdag 02 november 2006 @ 18:57:
Wat de accu betreft; ik ga dat ding niet open schroeven, heb je dat stukje van amateur net niet gelezen?

Ik heb alleen basic knowledge van electronica

Vandaar de waarschuwing, niet iedereen weet dat die dingen erg gevaarlijk zijn. En 'interne accupolen' klonk wel erg alsof er iets open gemaakt ging worden.

In de lappie zijn relatief grote stukken koper die in de gleuven van de accu glijden om contact te maken. Op die plaatjes kan ik mijn draadjes bevestigen daar de rest gewoon te klein is.
Het enige probleem is wat ik hierboven al las, welke pak ik.. ik heb 3x 12v en 3x 5v maar wat daar aan hangt weet ik niet. Daar ben ik nu dus mee bezig.

Ik weet niet precies hoe die batterij in elkaar zit, meestal hebben de cellen zelf ook nog een extra interne beveiliging tegen kortsluiting en overspanning, zeker als de aansluitingen al te bereiken zijn zonder het ding te openen.

guus.assmann schreef op donderdag 02 november 2006 @ 23:42:
De Fan moet volgens mij tussen de 12V en de Drain.
En niet tussn Source en 5V.
Anders heb je meer dan 12V nodig om de fet netjes aan te zetten.
Immers, hoe lager de weerstand van de fet, hoe meet de source richting 12V gaat.
En je moet een minimale Ugs hebben om de fet aan te zetten, maar dat werkt hij nu zelf tegen.

Inderdaad, N-channel FETs zijn het beste te gebruiken met de source aan de grond, of in dit geval dan aan de 5V. Aan de voedingskant krijg je problemen met de nodige gatespanning zoals guus.assmann al beschrijft. Alternatief is een P-channel FET gebruiken maar dan werkt de aansturing precies omgekeerd. Ook zijn N-channels makkelijker te krijgen met betere specificaties.

[Verwijderd]

Men excuses voor de fout in het schema, ik dacht dat dit geen verschil gaf in het gebruik van de mosfet.
Het idee voor een pwm sturing kan eventueel nog de beste optie zijn en is zeker het overwegen waard, aangezien niet elke fan het even plezierig vind om met zijn massa een een voeding te hangen.

[madwizard]

Je hebt ook nog het probleem dat de 4.16V relatief aan ground is, als je 5V aan de source hangt krijg je dus nooit de nodige spanning op de gate (4.16V maakt de gate nog steeds negatief).
Misschien dat zoiets werkt:

Dit zou als het goed is een PWM signaal van 0V/4.16V om moeten zetten in een geschakelde load tussen 12V en 5V.

[bobo1on1]

Tijgert schreef op donderdag 02 november 2006 @ 18:57:

@Bobo1on1:
Duidelijk schema... maar er zit een vermogensweerstand aan de basis en ik zie niet welk vermogen hij moet dissiperen... welke stroom stroomt waar heen?

Je hebt toch een rekenmachine?

Om die bd140 open te sturen heb je redelijk wat stroom nodig, aangezien er 10,6 volt over de weerstand staat gebruikt hij iets van 190 mW, voor de zekerheid pak ik dan altijd een 0,5 watt weerstand _{als ik andere mensen advies geef}.

[ Voor 4% gewijzigd door bobo1on1 op 03-11-2006 01:15 ]

[Tijgert]

Ik zou overigens ook voor de mosfet gaan, en wil je ook nog de optie houden om via pwm de fan te sturen?

Mosfet it is. Enne, om aan te tonen dat ik niet over 1 nacht ijs ga, ik was al bezig met de PWM.

En 'interne accupolen' klonk wel erg alsof er iets open gemaakt ging worden.

My bad, ik bedoelde intern in de laprop, niet in de accu.

@Madwizard

Dit zou als het goed is een PWM signaal van 0V/4.16V om moeten zetten in een geschakelde load tussen 12V en 5V

Dit is dus een 100% score en wat ik eigenlijk wou (maar eigenlijk niet om durfde te vragen omdat het nogal ingewikkeld was voor mij en mogelijk te veel werk voor jullie).
Ik wil dus inderdaad die 4.16v als schakelsignaal gebruiken en als ik de fan opdracht geef via software dat hij uit moet en de spanning 0v is, dan moet de fan ook idd uit.

Door alle schema's te bestuderen heb ik wel beter begrip gekregen voor het geheel, maar jouw schema is dan net weer een brug te ver voor mijn tot nu toe opgebouwde verstand van de materie .
Zou je me nog even aan mijn handje kunnen meenemen en uitleggen welk onderdeel wat is? Ik bedoel, welk chippie zijn de T1 t/m T4? De symbolen voor T1 en T4 zijn mij niet bekend.
De load is de fan en de PWM de 4.16v?

[ Voor 21% gewijzigd door Tijgert op 03-11-2006 06:37 ]

[madwizard]

Tijgert schreef op vrijdag 03 november 2006 @ 06:29:
Zou je me nog even aan mijn handje kunnen meenemen en uitleggen welk onderdeel wat is? Ik bedoel, welk chippie zijn de T1 t/m T4? De symbolen voor T1 en T4 zijn mij niet bekend.
De load is de fan en de PWM de 4.16v?

Load is idd de fan, 4.16V is de PWM. T1 en T4 zijn beiden (bipolaire) transistors. De meest standaard transistors dus. Je hebt er 2 soorten van, NPN en PNP. Er staat in het schema welke transistor welk type moet zijn. Als types kun je bijvoorbeeld BC550 (NPN) en BC557 (PNP) gebruiken, maar elke general purpose transistor moet in dit geval goed zijn. T3 en T4 zijn beiden N-channel MOSFETs. Ik zal vanavond nog wat meer toelichting geven, ik moet zo weg.

[Tijgert]

Ok, ik wacht af op de rest. Ik zie wel goed dat T1 en T2 met de emitters aan elkaar hangt?

[madwizard]

Oke daar gaan we dan:

Het is misschien handig om eerst even wat informatie te lezen over MOSFETs en transistoren, ik zal hier heel even kort wat schrijven (edit: bij nader inzien niet gelukt ) maar het is beter als je bovenstaande links ook even doorbladerd. Even in het kort wat belangrijke dingen, in het schema heb je N-channel MOSFETs (T3 en T4). Als de gate ten opzichte van de source een bepaalde positieve spanning heeft zal de verbinding tussen source en drain gaan geleiden. In dit geval moet je een MOSFET hebben die dit al bij een spanning van 5V of lager doet (kijk in het datasheet bij Vgs(th), gate source threshold). Deze worden soms logic level FETs genoemd, omdat ze schakelen bij logische spanningen (5V) in tegenstelling tot sommige FETs die pas bij 9V oid gaan geleiden. Moderne FETs voldoen hier vaak al aan maar in veel shops vind je ook oudere types die dat niet doen.

Transistors geleiden stroom tussen hun emmiter (met pijltje) en collector (andere schuine poot) als er een (veel kleinere) stroom loopt in hun basis (poot tegen de zwarte balk). Ze versterken dus de kleine stroom aan hun basis in een grote stroom door hun emmiter en collector.
NPN gaat geleiden als de basis positief is ten opzichte van de emitter (en er dus stroom de transistor in loopt). PNP gaat juist geleiden als de basis negatief is ten opzichte van de emitter. Dit wist je misschien al.

Het schema nog een keer zodat je niet naar boven hoeft te scrollen


Het schema nu, van achter naar voren. Het doel is de load aan en uit te zetten. Hiervoor is FET T4. De source hangt aan 5V, de drain aan de load. Zoals eerder gezegd moet de spanning op de gate minimaal Vgs(th) hoger (laten we zeggen, 4V hoger) zijn dan de source. Omdat de source hier al 5V is heb je dus 9V nodig op de gate om T4 aan te zetten. Een spanning van 5V op de gate is nul ten opzichte van de source en zet de FET uit. Een lagere spanning zoals 0V (-5V ten opzichte van de source) zet de FET alleen maar meer dicht, en kan geen kwaad (tot op zekere hoogte, maar meestal tot -20V). Het tussengebied tussen 5V en 9V op de gate (uit en volledig aan) is een grijs gebied waarin je niet wilt zitten. Hier zal de FET half gaan geleiden, een hoge weerstand hebben en dus veel warmte gaan verstoken. Het is dus belangrijk snel tussen aan en uit te schakelen zodat de FET altijd of aan, of uit is maar niet half aan (ook slecht voor je fan).

In dit geval zullen we de gate van T4 op 0V of 12V zetten, waarbij 0V dus uit is en 12V aan (12V is 7V op de gate ten opzichte van de source). Dit moet afhankelijk zijn van het PWM signaal, wat maar 4.16V is. Deze conversie van 4.16V in 12V wordt gedaan door de rest van de schakeling.

Even helemaal terug naar links, FET T3. Deze is op een wat ongewone manier gebruikt maar heeft als doel het 0V/4.16V signaal om te zetten in een 0V/12V signaal. De gate van T3 staat altijd op 5V. Stel nu dat PWM, en dus de source van T3 op 0V staat. De gate is dan ook 5V ten opzichte van de source. Genoeg om T3 open te zetten, en de drain zal dus op 0V komen te staan. Tussen de twee 1K weerstanden staat dan 0V, R2 heeft hier geen invloed op omdat de FET veel sterker geleid dan de weerstand R2.

Wat als PWM (en weer de source dus ook) op 4.16V staat? De gate is nu nog maar 0.84V hoger dan de source. Dit is niet genoeg meer om de FET te laten geleiden, en de drain zal dus geen 0V zijn maar zweven (alsof de hele FET niet aangesloten is dus, de source-drain verbinding is immers niet geleidend). Door de 1K weerstand R2 zal het punt tussen de twee 1K weerstanden naar 12V getrokken worden, omdat er niets anders meer is dat het punt naar 0V zou trekken (zo'n weerstand heet een pull-up).

Eigenlijk ben je nu in principe klaar, omdat je 0V en 12V hebt weten te krijgen uit het PWM signaal. Je zou dit op de gate van T4 kunnen aansluiten, en R1, T1 en T2 weglaten. Dit schema is gebaseerd op iets wat ik ooit voor een hoger PWM signaal gemaakt heb (in de honderden kHzen). Ik weet niet hoe snel het PWM signaal is maar als het 1kHz of minder is kun je ook zonder de transistors en R1.

Voor de volledigheid nog wel even de verklaring van T1 en T2. De 0V wordt door de FET geleverd en is heel krachtig. De 12V echter niet, deze gaat via de zwakke 1K weerstand. Omdat de gate van een FET een kleine condensator is, moet deze enige tijd opladen of ontladen. Tijdens het laden is de FET maar half open, iets wat je wilt vermijden. Als de 0V erop wordt gezet wordt de gate condensator snel ontladen omdat deze sterk is. Maar de 12V gaat via de 1K weerstand veel trager. Hierdoor is de FET gate veel langer aan het opladen en dus veel langer half open. Bij 1kHz is deze tijd relatief kort, bij 200kHz is het een significant deel van de PWM puls en zal de puls meer een soort van gare sinus worden dan een strakke puls. De FET zal dan echt heet worden.

Vandaar T1 en T2. R1 is om de stroom naar de transistors te beperken, ze hebben maar weinig nodig en zonder weerstand zullen ze doorbranden. De configuratie is een push-pull configuratie en de uitgang (emitters) volgt eigenlijk gewoon de spanning op de basis. Als er 0V op de basis staat zal de PNP transistor geleiden en de uitgang richting 0V trekken. De NPN zal niet geleiden omdat de 0V op de basis altijd lager is dan wat er op zijn emitter staat.
Andersom bij 12V op de ingang kan de PNP niet geleiden (basis is altijd positiever dan de emitter), maar de NPN wel en deze zal de uitgang ook naar 12V trekken. In beiden gevallen wordt de uitgang sterk naar 0V of 12V getrokken (push of pull) en zo kun je de gate van T4 zowel snel ontladen naart 0V als opladen naar 12V.

Voor T3 heb je niet zo'n zware FET nodig, bijvoorbeeld een BS170. Voor T4 eentje die je fan aan kan, bijvoorbeeld een IRF540. Die laatste is flinke overkill maar vaak wel makkelijk te vinden. Er zijn zat andere types ook, kijk even bij je favoriete winkel rond. Als je wat types wilt controleren kun je ze hier altijd posten.

Zoals ik al zei is het schema misschien wat te uitgebreid met T1 en T2. Het is wel efficient en bruikbaar voor snellere PWM frequenties dus misschien nog handig voor andere doelen. In jouw geval kun je waarschijnlijk ook af met de simpelere versie.

(zo dat was een heel verhaal )

[Tijgert]

Wow, dit is gewoon amazing. En ook zo bijna non GoTerig. Er wordt hier best vaak kritiek geuit als antwoord op leuke projecten in plaats van oplossingen en dit is een verademing.
Ik begrijp de uitleg bijna helemaal en sta net als in mijn MTS tijd versteld over hoe eenvoudig de werking is en voor mij volkomen onmogelijk zelf te verzinnen.

Daar ik geen scope heb en de kosten minimaal zijn plak ik er gewoon alle transistors in. Gewoon voor het geval dat. Met alle component nummers ben ik er wel klaar voor denk ik!

Eerst ga ik een test setup maken om te zien of ik alles wel goed zet en dan proberen in te bouwen (printje zal wel klein genoeg gemaakt kunnen worden met wat puzzelen).
Zodra ik enig resultaat heb zal ik dat hier in geuren en kleuren komen vertellen (ja, ook als het een brandlucht is komen er foto's te staan hier).

Als alles werkt dan maak je hiermee een flink aantal mensen gelukkig want op Notebookforums.com is dit ook al een issue waar menig gamert zich aan stoort -> de idiotie van een zwakke fan voor een high-end gamer videokaart, what were they thinking

Uiteraard zal ik creditering netjes vermelden, ook al begrijpt men daar ook wel dat dit way out of my league is om zelf te verzinnen

Dank voor alles en als je nog ideeen hebt of andere commentaar, laat het vloeien!

(p.s. de rest ook bedankt voor de hulp die werd geboden, het heeft zeker bijgedragen aan mijn begrip voor de materie ).

[bobo1on1]

Toch is mijn schema mooier

Eigenlijk zou je even de pwm frequentie moeten meten, als het boven de 100 kHz is ga je nog veel meer problemen krijgen, ik verwacht dat het lang niet zo hoog is.

[Tijgert]

Jouw schema is idd eenvoudiger. Maar is 4,16v wel genoeg om die T open te zetten?
Het is vooral het onderbouwende verhaal wat mij overtuigd van de validiteit van madwizard's schema.

Het lijkt of madwizard's schema wat minder verlies geeft tussen 12v en 5v en ook is er geen vermogensweerstand nodig. Zelfs een halve watt is veel als het niet weg kan... denk ik.

Vanwege de kosten hoef ik het niet te laten, kan ik ze net zo goed beide bouwen

[ Voor 25% gewijzigd door Tijgert op 05-11-2006 17:52 ]

[madwizard]

Het schema van bobo1on1 zal ook prima werken hoor, 4.16V is voldoende voor de transistor. Een transistor is stroomgestuurd (in tegenstelling tot de spanningsgestuurde FETs). Als er dus voldoende stroom loopt door de basis zal deze geleiden. Er is wel een drempelwaarde van meestal 0.6V maar 4.16V ligt hier genoeg boven.

Mijn schema is gebaseerd op iets wat ik voor schakelende voedingen had gemaakt, waar enkele Amperes geschakeld moeten worden. Voordeel van FETs zijn dan de lage verliezen. Bij een fan van een paar honderd mA zal dit minder belangrijk zijn en zullen transistors ook niet zo'n probleem geven.

De weerstand van 1/2W kan misschien ook wel minder zijn, hangt een beetje van je transistors en het stroomverbruik van de fan af. In mijn schema heb je ook een 1K pull-up die de helft van de tijd 12V over zich heen krijgt (72mW), al kun je die weerstand wel wat hoger maken als de PWM frequentie vrij laag is (100k moet wel kunnen bij 1kHz denk ik).

[Tijgert]

Bij een fan van een paar honderd mA zal dit minder belangrijk zijn en zullen transistors ook niet zo'n probleem geven.

De betreffende fan trekt slechts 120mA bij 5V maar met 7V zal de stroom wat hoger zijn dan 120mA. Maar jouw schema is in ieder geval nice to have omdat dit natuurlijk deuren opent naar toekomstige projecten

72mW is nog altijd vet minder dan 500mW, dissipeerd die 560ohm echt de volle halve watt? Als die weerstand gereduceerd wordt dan loopt er toch juist meer stroom = meer warmte? Bedoelde je niet de weerstand verhogen? (kijk, hier komt mijn gebrekkige kennis weer om de hoek kijken).

Ik ga kijken of ik mensen kan vinden met een scope, maar de kans is klein.
Is er zonder scope enige manier om de PWM frequentie te meten?

[madwizard]

Tijgert schreef op maandag 06 november 2006 @ 02:17:
72mW is nog altijd vet minder dan 500mW, dissipeerd die 560ohm echt de volle halve watt? Als die weerstand gereduceerd wordt dan loopt er toch juist meer stroom = meer warmte? Bedoelde je niet de weerstand verhogen? (kijk, hier komt mijn gebrekkige kennis weer om de hoek kijken).

Je hebt gelijk hoor, ik bedoelde een kleiner vermogen. En dus inderdaad ook een kleinere stroom en grotere weerstand.


Als Q1 inschakelt staat er 12V over, wat V² / 560 = 12[sup]2[sup] / 560 = 0,257W is. Maar omdat het PWM signaal de helft van de tijd aan is zal het de helft minder zijn (129mW). Daarnaast heb je nog spanningsval over de transistors wat het nog ietsje minder maakt.

Maar waarschijnlijk kun je een grotere weerstand gebruiken. Stel je fan stroom even op 150mA. Pak het datasheet van de BD140 (Q2). Zoek de stroomversterking (h_FE) op bij 150mA collectorstroom. Op de eerste pagina onderin bij Electrical Characteristics zie je dat h_FE3 bij 150mA minimaal 40 is en maximaal 250. In Figure 1 bij typical characteristics (pagina 2) kun je het ook precies opzoeken (85 hier ongeveer), maar dit zijn weer typical waarden. De versterkingsfactor kan erg uiteenlopen zelfs bij hetzelfde type transistor. Voor de zekerheid nemen we de kleinste factor (40) dan zit je altijd goed.

Als de collectorstroom 150mA is moet de basisstroom bij een versterkingsfactor van 40 dus 150/40=3,75mA zijn. Dit is de stroom die ook door R2 gaat, om de weerstand te bepalen hebben we dus allen nog de spanning over de weerstand nodig. Je kunt hiervoor 12V nemen, preciezer is de spanningsval tussen emitter en basis van Q2 en tussen emitter en collector van Q1 er vanaf te halen. Deze zijn enkele honderden mV's en kun je wel even weglaten.

R2 is dus minimaal V/I = 12 V / 0,00375 A= 3,2 kΩ. In dit geval zal het vermogen in de weerstand 12*12/3,2k = 45mW zijn, maar ook nu weer gemiddeld de helft vanwege het PWM signaal. Dan zit je op zo'n 23mW.

Q1 hoeft maar 3,75mA te leveren en zijn basis heeft dus nog veel minder nodig. Je kunt voor R1 dus ook wel 10k of 100k nemen.

Ik ga kijken of ik mensen kan vinden met een scope, maar de kans is klein.
Is er zonder scope enige manier om de PWM frequentie te meten?

Als de frequentie in het audiogebied ligt kun je dit proberen:



Spanningsdeler op het PWM signaal, en via een condensator naar de line in van je geluidskaart (line in, niet microfoon!). Neem een geluidsbewerkingsprogramma en neem een stukje op van je line-in. Bekijk dan het signaal om de frequentie te bepalen. Als het hoorbaar is hoor je waarschijnlijk het signaal al via je geluidskaart.

De waardes van de weerstanden en condensatoren komen niet zo nauw, de 4.7k kan ook wel groter en de condensator ook. Als je de spanning voor de line in maar niet al te hoog maakt (hoewel zelfs als je de 5V erop zet ze dat eigenlijk nog moeten kunnen uithouden).

[basz]

Tijgert schreef op donderdag 02 november 2006 @ 18:57:
⌈url=http://http://www.xs4all.nl/~eikelman/projects/ ⌉ben geen amateur⌈/url⌉ ofzo...

sorry, kon m niet laten liggen..

[Tijgert]

Ja mijn naam is met zorg gekozen
Niet al mijn projecten waren even succesvol

Dank voor de uitleg.
Ik ga alsnog beide schema's bouwen met aangepaste waardes om de stroom wat te beperken.

Als ik die PWM frequentie wil 'opnemen', dan kan dat natuurlijk op de line-in van een andere pc? Niet dat het dus op dezelfde laptop moet gebeuren...

Maare... vergeef mij mijn nieuwsgierigheid, ik zag dit schema ook nog staan in je verzamelinkje.



Zie ik het goed dat dit in mijn idee verwerkt zou kunnen worden dat het nog te regelen is ook?

[ Voor 27% gewijzigd door Tijgert op 06-11-2006 16:15 ]

[madwizard]

Tijgert schreef op maandag 06 november 2006 @ 14:40:Als ik die PWM frequentie wil 'opnemen', dan kan dat natuurlijk op de line-in van een andere pc? Niet dat het dus op dezelfde laptop moet gebeuren...

Ja dat kan, is zelfs veiliger ook (op dezelfde PC heb je een probleem als ground van de laptop niet dezelfde ground als de audio aansluiting is).

[Tijgert]

@bobo1on1:
Ik raak opgewonden van je regelschema (zie boven), kan ik dit ook gebruiken zodat ik met een voltage regelbaar tussen 0 en 4,16v de fan kan regelen tussen 0 en 12v?

ooohhhh!!! excitement!

[Tijgert]

@ madwizard
Ok, first things first. Het eerste schema (van bobo1on1) gaat als eerste op de plank.

Je zei dat:

R2 is dus minimaal V/I = 12 V / 0,00375 A= 3,2 kΩ

Nu was de 560Ω die eerst werd gegeven aanzienlijk minder als de 3K2 die jij voor stelt. Bedoelde je dat de weerstand niet hoger mag zijn dan 3K2 om de stroom niet te laag te maken? En dat er dus wel een lagere weerstand gebruikt mag worden?

[madwizard]

Tijgert schreef op woensdag 08 november 2006 @ 09:26:
Nu was de 560Ω die eerst werd gegeven aanzienlijk minder als de 3K2 die jij voor stelt. Bedoelde je dat de weerstand niet hoger mag zijn dan 3K2 om de stroom niet te laag te maken? En dat er dus wel een lagere weerstand gebruikt mag worden?

Ja dat bedoelde ik, meer 'maximaal' dus.

[Tijgert]

Hehe, da's al de tweede keer dat ik je 'betrap'
Wellicht ben ik toch niet zo onnozel?

Maar nu ik toch je aandacht heb, die R1 van 4K7 die wel 10K of zelfs 100K mocht zijn, hoe bepaal je dit? Als een weerstand wel 20x zo hoog is als 'origineel' dan vraag ik me af hoe het werkt.

Also: Wat denk jij van bobo1on1's schema voor de fan regeling, is dat te combineren met mijn doelstelling? (we gaan voor goud...)

Enne: kan ik die zonder problemen Q2 van bob1on1's schema vervangen door een IRF540? Dit om de spanningsval wat te verminderen en zo veel mogelijk van die 7v over te houden.
Ik wil het liefst overal Mosfets in douwen maar weet niet of ik dit ongestraft zomaar kan doen.

[ Voor 28% gewijzigd door Tijgert op 08-11-2006 12:00 . Reden: Ken je dat, lees je het 10x voor zpelvauten, mis je er toch nog 1 ]

[madwizard]

Tijgert schreef op woensdag 08 november 2006 @ 11:41:
Hehe, da's al de tweede keer dat ik je 'betrap'
Wellicht ben ik toch niet zo onnozel?

Inderdaad, blijkbaar snap je het goed . Minimaal en maximaal moet je maar wat relatief nemen bij mij, meestal bedoel ik een grenswaarde die je kan aanpassen in de meest logische richting

Maar nu ik toch je aandacht heb, die R1 van 4K7 die wel 10K of zelfs 100K mocht zijn, hoe bepaal je dit? Als een weerstand wel 20x zo hoog is als 'origineel' dan vraag ik me af hoe het werkt.

Beetje gokken Maar als je bedenkt dat de collector maar enkele mA's hoeft te schakelen (3,75mA) dan hoeft de basisstroom dus nog maar 1/40e daarvan te zijn (en waarschijnlijk nog veel minder omdat de versterkingsfactor waarschijnlijk nog hoger is). Je zit dan op ongeveer 100uA. Over R1 staat 4,16V (eigenlijk min nog iets vanwege de basis), met 100uA is dat dus een weerstand van 4,16V/100uA = 41,6kΩ. Dat is dus de maximale () weerstand. Ik denk dat in de praktijk 100K ook nog werkt, dit is meer worst case.

Also: Wat denk jij van bobo1on1's schema voor de fan regeling, is dat te combineren met mijn doelstelling? (we gaan voor goud...)

Nee, dit is echt een aan/uit schakeling. Je kunt wel zoiets maken maar niet met dit schema. Je hebt dan echt een lineare relatie nodig van 0 tot 4.16V naar 0 tot 12V. Maar waarom zou je dit willen? Want het 4.16V PWM signaal is PWM, dat gaat al goed. En als je gewoon een losse fan regeling wilt maken heb je verder niets met die 4.16V te maken toch? Dat kan je toch ook op 12V allemaal regelen (of 7V zo je wilt)?

Enne: kan ik die zonder problemen Q2 van bob1on1's schema vervangen door een IRF540? Dit om de spanningsval wat te verminderen en zo veel mogelijk van die 7v over te houden.
Ik wil het liefst overal Mosfets in douwen maar weet niet of ik dit ongestraft zomaar kan doen.

Nee dit kan niet, de IRF540 is een N-channel mosfet en die zijn standaard niet geschikt om aan de voedingskant (12V) te schakelen. Je krijgt eigenlijk de situatie van het schema van the unknown one, in de posts eronder wordt al uitgelegd waarom dat niet gaat werken.

Een P-channel MOSFET zou wel kunnen werken (source aan de 12V), maar dan heb je een pull-up nodig bij z'n gate naar de 12V. De waarde van deze pull-up bepaalt dan weer hoe snel de MOSFET dicht gaat.

[Tijgert]

Maar waarom zou je dit willen?

Nou ja, ik dacht gewoon aan de overtreffende trap

Het PWM signaal kent in totaal 4 stappen, 1 uit en 3 aan in fases, het zou dus wel leuk zijn als ik ook nog softwarematig de fan op bijvoorbeeld halve kracht kon laten lopen i.p.v. alleen maar voluit op 7v of anders uit. Dit is niet echt nodig want de GPU heeft 2 fans en dan laat ik de ander al het werk doen, kan de main GPU fan wel uit blijven, maar het leek me wel een leuke uitbouw in dit leerprojecty.

Alles is nu wel duidelijk, op naar Rotor! (of Muco, net wat je wilt).

Nogmaals bedankt voor je support

[madwizard]

Tijgert schreef op woensdag 08 november 2006 @ 13:13:
Het PWM signaal kent in totaal 4 stappen, 1 uit en 3 aan in fases, het zou dus wel leuk zijn als ik ook nog softwarematig de fan op bijvoorbeeld halve kracht kon laten lopen i.p.v. alleen maar voluit op 7v of anders uit.

Het PWM signaal wordt toch overgenomen dus als het PWM signaal op halve kracht staat doet de fan het toch ook op halve kracht?

[bobo1on1]

Tijgert schreef op maandag 06 november 2006 @ 14:40:
Ja mijn naam is met zorg gekozen
Niet al mijn projecten waren even succesvol

Dank voor de uitleg.
Ik ga alsnog beide schema's bouwen met aangepaste waardes om de stroom wat te beperken.

Als ik die PWM frequentie wil 'opnemen', dan kan dat natuurlijk op de line-in van een andere pc? Niet dat het dus op dezelfde laptop moet gebeuren...

Maare... vergeef mij mijn nieuwsgierigheid, ik zag dit schema ook nog staan in je verzamelinkje.

[afbeelding]

Zie ik het goed dat dit in mijn idee verwerkt zou kunnen worden dat het nog te regelen is ook?

Ik weet eigenlijk niet meer waar ik die voor getekend heb, maar de schakeling is een emittervolger met hele hoge versterking.

Als je R1 en C1 weglaat kun je de uitgangsspanning analoog regelen met hele lage belasting voor de regelspanning, met een potmetertje van een megaohm zou het nog moeten gaan.

madwizard schreef op maandag 06 november 2006 @ 10:58:
[...]

Als Q1 inschakelt staat er 12V over, wat V² / 560 = 12[sup]2[sup] / 560 = 0,257W is. Maar omdat het PWM signaal de helft van de tijd aan is zal het de helft minder zijn (129mW). Daarnaast heb je nog spanningsval over de transistors wat het nog ietsje minder maakt.

Wie zegt dat het pwm signaal maar de helft van de tijd aan is?

[ Voor 18% gewijzigd door bobo1on1 op 08-11-2006 15:25 ]

[madwizard]

bobo1on1 schreef op woensdag 08 november 2006 @ 15:23:
Wie zegt dat het pwm signaal maar de helft van de tijd aan is?

Je hebt gelijk

[Tijgert]

De componenten zijn rated voor een kwart Watt, dus 0,257W zou die ook nog wel trekken schat ik zo. Voor je 3K2 heb ik een 3K3 genomen, anders past ie niet in de reeks en moet ik in serie gaan zetten. Da's nog steeds binnen de 5% so no sweat... denk ik

Uiteindelijk kom ik toch weer op jouw schema terecht gekke tovenaar, mosfets rule!
Nu komt de volgende stap in het spel... welk pootje is wat?

Hehe, vroegah wist ik het wel, nu moet ik eerst googlen om te vinden of de collector nou links of rechts is. En rechts met de bolle kant of met de platte kant naar je toe. En de mosfets ook.
(dit is te simpel, behalve voor mij )

Anyway, op een data sheet denk ik te vinden dat met de platte kant naar mij toe gericht het van links naar rechts leest als Drain Gate Source, klopt dit? (enne, de vertaling was dan Source = Collector, Gate = Basis, Drain = Emitter, klopt dit ook?)

[ Voor 63% gewijzigd door Tijgert op 08-11-2006 16:40 ]

[madwizard]

Je kunt alles in de datasheets vinden, maar welke types transistors en mosfets heb je nu precies gekocht? Meestal is er wel een standaard pinverdeling maar het kan net even verschillen.

FETs hebben een source/gate/drain, transistors een emitter/basis/collector. In die volgorde zijn ze ook het best te vergelijken, ookal werken ze heel anders (source=emitter, gate=basis en collector= drain)

[mae-t.net]

Tijgert schreef op woensdag 08 november 2006 @ 16:22:
De componenten zijn rated voor een kwart Watt, dus 0,257W zou die ook nog wel trekken schat ik zo.

Onderdimensioneren is altijd onverstandig, als je 0,33 of 0,5W neemt zit je prima.

[bobo1on1]

mae-t.net schreef op woensdag 08 november 2006 @ 16:51:
[...]


Onderdimensioneren is altijd onverstandig, als je 0,33 of 0,5W neemt zit je prima.

Volgens mij heet dat overdimensioneren?

Met een mosfet kun je ook leuk schakelen:

[Tijgert]

Je kunt alles in de datasheets vinden

Nou, http://www.datasheetcatalog.net werkt uitstekend

maar welke types transistors en mosfets heb je nu precies gekocht?

Ik heb alle transistoren en mosfets gekocht die in de schema's stonden en die je noemde.
BC547B, BD140, BS170, IRF540, BC550, BC557.

Blijkbaar ga ik snel terug voor een IRF953C en een extra 4K7'tje
eh.. IS het wel een IRF953C? De catalogus kent hem niet.

Simpele geest die ik ben heb ik het maar even als tekst neer gezet wat ik heb gevonden (voor de liefhebber)

BC547B
platte kant naar het gezicht, pootjes naar beneden.
van links naar rechts CBE
schematisch plaatje: midden is basis, boven is collector, onder is emitter (bij pijltje out beneden)

BD140
koellichaam op tafel, pootjes omlaag.
van links naar rechts ECB
schematisch plaatje: midden is basis, boven is collector, onder is emitter (bij pijltje in beneden)

BS170
platte kant naar het gezicht, pootjes naar beneden.
van links naar rechts DGS
schematisch plaatje: midden is gate, boven is drain, onder is source

IRF540
koellichaam op tafel, pootjes omlaag.
van links naar rechts GDS
schematisch plaatje: midden is gate, boven is drain, onder is source

BC550
platte kant naar het gezicht, pootjes naar beneden.
van links naar rechts CBE
schematisch plaatje: midden is basis, boven is collector, onder is emitter (bij pijltje out beneden)

BC557
platte kant naar het gezicht, pootjes naar beneden.
van links naar rechts CBE
schematisch plaatje: midden is basis, boven is collector, onder is emitter (bij pijltje in beneden)

IRF9530
koellichaam op tafel, pootjes omlaag.
van links naar rechts GDS
schematisch plaatje: midden is gate, boven is drain, onder is source


Nu ben ik wel zo'n beetje bij mijn laatst mogelijke vraag aangekomen:
Nu heb ik twee schakelingen die met mosfets schakelen, super hoor, maar wat is nou het wezenlijke verschil tussen deze twee als ze beide het zelfde doen?

[ Voor 67% gewijzigd door Tijgert op 09-11-2006 00:06 ]

[madwizard]

Tijgert schreef op woensdag 08 november 2006 @ 22:57:
Nou, die IRF540 heeft anders geen duidelijke aanwijzing in de data sheet, ook daar gaat men er (overigens volkomen terecht) van uit dat je weet wat je doet... en dat is mijn geval niet echt het geval, ik klooi maar wat aan en hoop dat alles werkt.

Ik ken eigenlijk geen enkele datasheet die uitgaat van een standaard pinout hoor. De eerste hit in google op IRF540 (datasheet) heeft op de laatste pagina de pinout. Van voren gezien, van links naar rechts: gate, drain, source.

Ik heb alle transistoren en mosfets gekocht die in de schema's stonden en die je noemde.
BC547B, BD140, BS170, IRF540, BC550, BC557.

Blijkbaar ga ik snel terug voor een IRF953C en een extra 4K7'tje

Pas op, het is IRF9530 en niet C.

Maar het lijkt er nu op dat het meest voor de hand liggende gedeelte het meeste tijd gaat kosten: welke poot is wat?
Je zou denken dat die leuke sites die werden genoemd zouden helpen, maar daar gaat men meer in op de techniek en de theorie en nou net dat kinderlijke van welk pootje wat is staat er niet bij. Zelfs wikipedia wist niks... Nou, op transistor zoeken geeft ongeveer een ton aan hits... om die allen door te snuffelen...

Je kijkt toch op een of andere manier niet goed hoor,
BC547B: pagina 2: van onder gezien platte kant links, van boven naar beneden: emitter, basis, collector
BD140: Zie plaatje rechtsboven pagina 1
BS170: Zie plaatje pagina 1
IRF540: zie boven
BC550: Zie plaatje pagina 1, zelfde als BC547 (datasheet is zelfs voor beiden)
BC557: Zie pagina 2, ook weer hetzelfde

Meeste datasheets zijn een van de eerst hits in google.

[Tijgert]

Damnit... je reageerde op mijn oude bericht
Ik was dat een tijdje aan het editten terwijl je reageerde.

Heb dus alles ook al gevonden.
Ik dacht ook dat mogelijk verschillende fabrikanten verschillende pinnen gebruiken dus heb ik van elke transistor een stuk of vijf vergeleken en ze waren toch allemaal gelijk.
Terzijnertijd spiek ik nog even snel of 'mijn' transistors ook kloppen, maar voorlopig is alles gelijk in dezelfde soort transistor.

Pas op, het is IRF9530 en niet C

ja dat dacht ik dus al

(voel me nu wel lullig dat je zo veel tijd spendeerde aan de datasheets bij elkaar te zoeken... )

(edit: ik bedenk me net dat jij waarschijnlijk ook een flinke tijd bezig was om alles in te tikken waardoor ik het toch niet eerder kon zien... voel ik me iets minder schuldig )

[ Voor 109% gewijzigd door Tijgert op 09-11-2006 00:13 ]

[madwizard]

Tijgert schreef op woensdag 08 november 2006 @ 23:57:
Ik dacht ook dat mogelijk verschillende fabrikanten verschillende pinnen gebruiken dus heb ik van elke transistor een stuk of vijf vergeleken en ze waren toch allemaal gelijk.

Dat is gelukkig bijna altijd wel zo, al zijn er enkele uitzonderingen.

(voel me nu wel lullig dat je zo veel tijd spendeerde aan de datasheets bij elkaar te zoeken... )

Don't worry, ze waren zoals gezegd gelukkig makkelijk te vinden

Tijgert schreef op woensdag 08 november 2006 @ 22:57:
Nu ben ik wel zo'n beetje bij mijn laatst mogelijke vraag aangekomen:
Nu heb ik twee schakelingen die met mosfets schakelen, super hoor, maar wat is nou het wezenlijke verschil tussen deze twee als ze beide het zelfde doen?

De schakeling van bobo1on1 zet de FET sneller open dan dicht. Open gaat via de transistor, waar veel stroom kan lopen en de FET snel open getrokken wordt. Naar 12V toe moet echter via de pull-up weerstand R2, wat trager gaat omdat daar de stroom beperkt wordt door de weerstand. Je hebt hier een afweging van aan de ene kant snel schakelen met een kleine R2 en aan de andere kant weinig stroomverlies met een grote R2.

De schakeling die ik gepost heb is een push-pull. Omdat er twee transistoren zijn, zowel naar 0V als naar 12V kun je in beide richtingen de FET snel schakelen. Ook in deze schakeling heb je een pull-up (ook R2 toevallig) die stroom verbruikt maar dankzij de stroomversterking van de transistor kan deze waarde veel hoger zijn zonder dat je veel nadelig effect hebt. Het effect is er zeker wel, alleen gaat het minder hard dan in bobo1on1's schakeling.

In jouw geval maakt het waarschijnlijk weinig uit welke methode je kiest omdat de verliezen sowieso allemaal vrij klein zijn. Hoe lager de PWM frequentie hoe minder vaak je de FET schakelt en hoe minder tijd de FET dus in overgang doorbrengt ten opzichte van volledig aan of uit. De voornaamste verliezen van een FET zitten tijdens het schakelen. Ik weet niet of je de PWM frequentie nog gemeten hebt maar waarschijnlijk is die vrij laag.

[Tijgert]

Ik weet niet of je de PWM frequentie nog gemeten hebt maar waarschijnlijk is die vrij laag.

Alle onderdelen liggen klaar (op die laatste Mosfet na). Zodra ik terug ben van werk (ik vlieg en ben dus erg veel in het buitenland) ga ik er werk van maken.

Klein vraagje nog over het meten van het PWM signaal:

Het PWM signaal gaat via een weerstand naar GND, de Line In heeft ook een connectie met GND.
Dan kan ik het beste de GND nemen van de Line In en dus alleen met een pinnetje het PWM signaal (+ lead van de fan) aanraken toch?

[madwizard]

Tijgert schreef op donderdag 09 november 2006 @ 22:58:
Het PWM signaal gaat via een weerstand naar GND, de Line In heeft ook een connectie met GND.
Dan kan ik het beste de GND nemen van de Line In en dus alleen met een pinnetje het PWM signaal (+ lead van de fan) aanraken toch?

De ground van de line in gaat aan de ground van de laptop (en dus van het PWM signaal). Op 1 computer zijn die waarschijnlijk hetzelfde en kan je dit weglaten maar op 2 losse niet (laptop + PC bijvoorbeeld). Het PWM signaal zelf kan dan gewoon naar het linker of rechterkanaal van de line-in, maar de spanningsdeler is wel aan te raden net als de condensator.

[Tijgert]

Ok, dus alleen het PWM signaal gaat naar de PC, alle andere verbindingen blijven op de laptop.

Koel, alles staat in de startblokken... nu nog wat tijd en ik ga beginnen...