Wat komt er na het postmodernisme?

[Anoniem: 9942]

Het postmodernisme heeft effectief afgerekend met de het systeemdenken. Nadat vroeg in de ontwikkeling van deze culturele/filosofische stroming God al sneuvelde, zijn ook alle grondslagen van de Verlichting afgebroken. Daarvan afgeleide stromingen als Liberalisme, wetenschap (positivisme), socialisme en alle andere filosofische bouwwerken die religie moesten vervangen, zijn niet bestand gebleken tegen de ongrijpbare postmoderne sloper. Deze heeft met een mix van relativisme en ironie de ratio, het fundament van de verlichting, onderuitgehaald door te bewijzen dat objectiviteit niet kan bestaan en communicatie altijd dubbelzinnig is.

De vraag is, wat nu? Wat valt er nog te filosoferen nu de filosofie het instrument van de filosofie, de taal, ondermijnd heeft? Kan er nog een stroming bestaan die niet volledig onderuit gehaald kan worden door postmodernistische redenaties?

We zien in de geschiedenis dat vaak stromingen reacties zijn op de lacunes in vorige stromingen. De romantiek kan zo gezien worden als reactie op het ontbreken van chaos, toeval en emotie in het rechtlijnige denken van de verlichting. Het modernisme reageert op de hierarchische verhoudingen van voorgaande stromingen door een nieuw soort egalisme te brengen op basis van geconstrueerde systemen. Het postmodernisme breekt vervolgens die moderne systemen weer af.

Maar wat kan er reageren op het postmodernisme? Op een stroming die zichzelf al voortdurend afbreekt door middel van ironie, zelfspot en het niet willen innemen van posities? Op de quizmaster filosoof?

Vele gelovigen bidden dagelijks dat religie de mens weer zekerheid mag gaan bieden. En voor sommigen lijkt het te werken, het zijn juist de allerstrengste stromingen binnen christendom, jodendom en islam zijn de stromingen die groeien - hoewel deze groei tot nu toe marginaal is. En kan de geest van het postmodernisme dan werkelijk weer in de fles gestopt worden? Kunnen we weer stoppen met twijfelen, puur omdat we zien dat het twijfelen zelf nergens toe leidt? Ik betwijfel het

Maar wat is er dan wel voor mogelijkheid? Is er nog toekomst voor de filosofie? Of is dit het punt waar we opgeven en verder gaan met onze levens, waar filosofie en kunst zich niet verder zullen ontwikkelen maar slechts verbreden? Is de laatste revolutie in het filosofisch denken nu voorbij?

[Vrijdag]

Ik denk dat het een soort slingerbeweging is. Om de zoveel tijd komt er een rationele stroming de kop op steken (secularisatie, wetenschap, feitenkennis etc.) Op een gegeven moment komt daar een einde aan omdat mensen "hun rust" niet kunnen vinden. Men wil ontsnappen aan de jachtige samenleving van alledag en dat wordt gevonden in filosofie, "zachte wetenschappen", cultuur, esoterie en religie.
Als men weer genoeg heeft gehad van het emotionele komt er weer beweging naar het rationele. Je zou het kunnen zien als het grotere voorbeeld van de puber die zich afzet tegen de ouders maar op een gegeven moment zelf ook burgerlijk gedrag gaat vertonen.
Dezelfde beweging zie je door de eeuwen heen. Verlichting, Rennaissance, Industriële revolutie, "Terug-naar-de-natuur"houding en interesse in esoterie van de Nazi's, de hippies, de internetbubble en sinds kort weer het oplevend religieus interesse.

We dénken dat alles op gebied van kunst etc. al eens is gedaan, maar er blijken toch altijd weer nieuwe vindingen op te duiken.

[ Voor 13% gewijzigd door Vrijdag op 18-09-2006 15:33 ]

[Mfpower]

Ik heb ook al eens over deze vraag nagedacht en geen bevredigend antwoord kunnen bedenken helaas.

Het grote 'probleem' bij het postmodernisme is dat het, zoals je zelf al aangeeft, alles relativeert. Inclusief zichzelf. Het beweert dat geen waarheid absoluut is, en daarmee dat alle waarheden relatief zijn. Het vervelende van deze stelling is dat het postmodernisme zichzelf ook onderuit haalt: geen absolute waarheid bestaat, dus ook het postmodernisme zelf is relatief. Het lijkt mij dat de enige manier om deze cirkel te doorbreken is het geloof in een absolute waarheid. Daarom denk ik dat die strenge religieuze groepen zo hard groeien op dit moment. Het geeft immers een houvast wat het postmodernisme niet biedt, namelijk absolute waarheid. Het vervelende van die absolute waarheid is dat het lijnrecht ingaat tegen het postmodernisme dat het bestaan daarvan ontkent. En hier komt de grote paradox. Het beweren dat er een waarheid tegen het postmodernisme in kan gaan is op zichzelf niet kloppend, want de beweerder beweert hiermee dat hij zelf een absolute waarheid (waar tegenin gegaan wordt) kent, namelijk het postmodernisme! Toch zijn er zat mensen die walgen van absolute waarheid en fundamentalisten, en niet inzien dat die walging komt door het feit dat ze iets doen wat niet kan: namelijk geloven in postmodernisme (ihb relativisme) als absolute waarheid.

Zo durf ik te stellen dat het post-modernisme in z'n volledigheid (namelijk OOK het relativeren zichzelf) nog niet eens bereikt is. In dat geval zou de echte postmodernist geen conflict kennen.

Mijn redenatie zal niet helemaal correct zijn maar allicht leuke stof tot discussie

[Iblies]

TroonStaal schreef op maandag 18 september 2006 @ 15:31:
Ik denk dat het een soort slingerbeweging is. Om de zoveel tijd komt er een rationele stroming de kop op steken (secularisatie, wetenschap, feitenkennis etc.) Op een gegeven moment komt daar een einde aan omdat mensen "hun rust" niet kunnen vinden. Men wil ontsnappen aan de jachtige samenleving van alledag en dat wordt gevonden in filosofie, "zachte wetenschappen", cultuur, esoterie en religie.
Als men weer genoeg heeft gehad van het emotionele komt er weer beweging naar het rationele. Je zou het kunnen zien als het grotere voorbeeld van de puber die zich afzet tegen de ouders maar op een gegeven moment zelf ook burgerlijk gedrag gaat vertonen.
Dezelfde beweging zie je door de eeuwen heen. Verlichting, Rennaissance, Industriële revolutie, "Terug-naar-de-natuur"houding en interesse in esoterie van de Nazi's, de hippies, de internetbubble en sinds kort weer het oplevend religieus interesse.

We dénken dat alles op gebied van kunst etc. al eens is gedaan, maar er blijken toch altijd weer nieuwe vindingen op te duiken.

* Iblies is het daar mee eens.
Probleem is dat die omschakelingen vaak gepaard gaan met veel maatschappelijke onrust. Helaas is het onrealistisch om te denken dat een generatie dat bespaard blijft.

[Anoniem: 9942]

Het grote 'probleem' bij het postmodernisme is dat het, zoals je zelf al aangeeft, alles relativeert. Inclusief zichzelf. Het beweert dat geen waarheid absoluut is, en daarmee dat alle waarheden relatief zijn. Het vervelende van deze stelling is dat het postmodernisme zichzelf ook onderuit haalt: geen absolute waarheid bestaat, dus ook het postmodernisme zelf is relatief.

Er zit wel iets meer achter dan dat volgens mij. Binnen het moderne gedachtegoed (waar ondanks het "post" volgens velen postmodernisme onderdeel van is) bestaat er geen waarneming zonder interpretatie, en daarmee dus geen door ons kenbare absolute waarheid - wat de enige relevante absolute waarheid is. Dat is wat ik bedoel met het ontkennen van objectiviteit. Hieraan wordt meer specifiek ook de relativering van de betekenis van taal toegevoegd, door te laten zien dat exacte communicatie onmogelijk is. Deze ontkenningen van door ons kenbaar absolutisme worden voor zover ik weet niet gerelativeerd, en dat hoeft ook niet. Postmodernisme ontkent het kunnen bestaan van een waarheid gevormd door waarneming, ervaring, (inexacte) communicatie en interpretatie niet. Anders zou postmoderne filosofie zinloos zijn. Die waarheid is alleen niet objectief overdraagbaar van individu tot individu door middel van communicatie. De postmoderne filosoof onderkent dit en probeert daardoor vanuit die onderkenning gebruik makend van de mogelijkheden die communicatie biedt zijn ideeen over te brengen. Wat leidt tot het welbekende postmoderne gebruik van elementen als humor/ironie, zelfreferentie, spel, vervreemding, symboliek.

Het lijkt mij dat de enige manier om deze cirkel te doorbreken is het geloof in een absolute waarheid. Daarom denk ik dat die strenge religieuze groepen zo hard groeien op dit moment. Het geeft immers een houvast wat het postmodernisme niet biedt, namelijk absolute waarheid. Het vervelende van die absolute waarheid is dat het lijnrecht ingaat tegen het postmodernisme dat het bestaan daarvan ontkent. En hier komt de grote paradox. Het beweren dat er (g?)een waarheid tegen het postmodernisme in kan gaan is op zichzelf niet kloppend, want de beweerder beweert hiermee dat hij zelf een absolute waarheid (waar tegenin gegaan wordt) kent, namelijk het postmodernisme!

Ik ken geen filosoof die postmoderne beginselen poneert als absolute waarheid. Alle kernwaarden van het postmodernisme zijn bij uitstek subjectief, uitsluitend te verkrijgen uit eigen ervaring. Denk aan de inexactheid van communicatie, de onmogelijkheid van objectiviteit. Niet voor niets verleidt een modernist je tot interpretatie, tot spelen, tot doen. De grondbeginselen zijn niet onderhevig aan postmoderne kritiek op objectiviteit, want ze zijn niet objectief.

Toch zijn er zat mensen die walgen van absolute waarheid en fundamentalisten, en niet inzien dat die walging komt door het feit dat ze iets doen wat niet kan: namelijk geloven in postmodernisme (ihb relativisme) als absolute waarheid.

Zo durf ik te stellen dat het post-modernisme in z'n volledigheid (namelijk OOK het relativeren zichzelf) nog niet eens bereikt is. In dat geval zou de echte postmodernist geen conflict kennen.

Ik kan me niet vinden in het beeld van postmodernisme dat je hier neerzet. Het postmodernisme relativeert zichzelf juist voortdurend door uitdrukkelijk niet absoluut te zijn, maar door de ruimte te bieden te spelen met paradoxen, ironie, interpretatie. Je kan postmodernisme niet leren, slechts ontdekken. Wat je dan ontdekt wordt door het postmodernisme wel degelijk als absoluut geaccepteerd binnen jezelf. Alleen uiteraard niet daarbuiten.

[Anoniem: 24527]

Zou je Rawls met zijn 'theory of justice' dan niet als de ultieme postmodernistische politiek filosoof kunnen zien? Iemand die vanuit het individu naar een sociaal liberale 'waarheid' redeneert die in zijn argumentatie toch universeel blijkt te zijn?

[Lord Daemon]

Het postmodernisme - daar hebben we meteen al een sterke vooronderstelling te pakken, nietwaar? Namelijk dat zulke uiteenlopende denkers als Jacques Derrida, Richard Rorty, Jean-François Lyotard en Gianni Vattimo allen uitdrukking geven aan één en dezelfde culturele gesteldheid. Men zou hier allicht argwaan kunnen krijgen en zich afvragen of de term 'postmodernisme' wellicht niet bedacht is door mensen die pluraliteit en differentie alleen kunnen verdragen wanneer ze uitingen zijn van een diepere eenheid en gelijkheid.

Na deze ironiserende vooropmerking kunnen we proberen wat dieper op de vraagstelling in te gaan. Maar ik zou graag beginnen met een interpretatie geven van de laatste post van Silvester (Captain Proton), en daar iets over te zeggen. Het lijkt net alsof hij wil zeggen dat volgens het postmodernisme waarheid wel bestaat, maar slechts subjectief en persoonlijk is; postmodernisme is in de eerste instantie het signaleren van een communicatieprobleem.

Mocht deze interpretatie van de woorden van Silvester juist en dus waarheid zijn - iets waar ik niet zeker van kan zijn - dan moet ik er tegenin gaan. Volgens mij is dit een verkeerde karakterisatie van postmodernisme. Eerst een concreet voorbeeld: het ideaal van de liberale ironicus van Richard Rorty. Wat is dit ideaal? Als we even afzien van het liberale komt het erop neer dat de ironicus inziet dat elke beschrijving contingent is, en vanuit dit inzicht begint de ironicus een nooit aflatend spel van nieuwe beschrijvingen voor zichzelf vinden. Hij is geheel niet op zoek naar een waarheid, zelfs al is die waarheid slechts persoonlijk; nee, er is geen waarheid, alleen interpretatie.

Dan een meer systematische opmerking. De geschiedenis van het postmodernisme is uiteraard zeer nauw verbonden met die van het nihilisme. Maar tast het nihilisme niet alles aan, inclusief het Zelf als zetel van waarheden? Waarom zou God niet, maar het Zelf wel immuun zijn voor de verwoesting die het wegvallen van alle fundamenten veroorzaakt? Het ligt geheel niet voor de hand dat wij zouden geloven dat er wel 'persoonlijke' waarheden bestaan, maar geen 'absolute'.

Nog een systematische opmerking. Het lijkt een belangrijk onderdeel van het postmodernisme te zijn dat de mens zich bevindt in de taal - dat wil zeggen, dat er niet eerst gedachten zijn, onafhankelijk van de taal, en daarna pas een taal waarin de gedachten worden uitgedrukt. Al ons denken is taal; wij zijn, qua mensen, taal. Taal nu is een historisch, contingent en gemeenschappelijk iets; bovendien is 'waarheid' alleen mogelijk waar taal is. Conclusie: elke waarheid bevindt zich al in een ruimte die historisch, contingent en gemeenschappelijk is. Voor 'persoonlijke' waarheden blijft dan geen ruimte over. Het is zelfs niet duidelijk wat die zouden kunnen zijn.

Kan men het hiermee eens zijn?

[Confusion]

Lord Daemon schreef op vrijdag 22 september 2006 @ 00:33:
Hij is geheel niet op zoek naar een waarheid, zelfs al is die waarheid slechts persoonlijk; nee, er is geen waarheid, alleen interpretatie.

Het woord interpretatie suggereert wel dat er iets is dat geïnterpreteerd wordt. Wat kan dat iets zijn in een postmodernistische stroming?

Het ligt geheel niet voor de hand dat wij zouden geloven dat er wel 'persoonlijke' waarheden bestaan, maar geen 'absolute'.

Maar is er iemand die het begrip persoonlijke waarheid zo opvat? Het lijkt mij dat het woord waarheid in de termen absolute waarheid en persoonlijke waarheid twee verschillende betekenissen heeft. Het woord waarheid draagt in mijn ogen een niet weg te denken kenmerk van absoluutheid. Een persoonlijke waarheid bestaat dan gewoon niet, maar is een gemaksterm voor een persoonlijke overtuiging; misschien een poging er een air van absoluutheid aan te geven, om je overtuiging gemakkelijker aan anderen over te kunnen dragen.

Conclusie: elke waarheid bevindt zich al in een ruimte die historisch, contingent en gemeenschappelijk is. Voor 'persoonlijke' waarheden blijft dan geen ruimte over. Het is zelfs niet duidelijk wat die zouden kunnen zijn.

Had de eerste mens die zijn uitingen tot gemeenschappelijk communicatiemiddel wist te verheffen, niet een individuele taal? Betekent het feit dat taal gemeenschappelijk is dat individuen er niets individueels, unieks, in kunnen uitdrukken en de taal daarmee kunnen veranderen, door van een stukje van hun individuele taal in de gemeenschappelijke taal te brengen? Het lijkt mij dan dat bijvoorbeeld kunstenaars een individuele taal hebben, die anderen moeten leren, voor die iets kunnen begrijpen dat in die taal is uitgedrukt.

Kan men het hiermee eens zijn?

Er blijven wat vragen over, maar ik denk dat ik het er wel mee eens ben .

[Morgoth]

Lord Daemon schreef op vrijdag 22 september 2006 @ 00:33:
Kan men het hiermee eens zijn?

Ik weet niet of in dit geval er een 'hiermee eens zijn' bestaat. Het schijnt me echter toe dat het wel een manier kan zijn waarop je de wereld of het leven ervaart. De totaliserende ervaring van de taal, het gevoel van de gevangenschap in de taal en de ervaring van de 'zekerheid' dat de taal een onuitkoombaar labyrinth is.

Als men echter verder kijkt, zijn er toch geen dingen, processen of krachten die naar ons toe komen en ons iets vertellen, in plaats van dat we naar hen toe gaan en tegen andere mensen iets over hen vertellen?

[Lord Daemon]

Confusion schreef op vrijdag 22 september 2006 @ 07:57:

Het woord interpretatie suggereert wel dat er iets is dat geïnterpreteerd wordt. Wat kan dat iets zijn in een postmodernistische stroming?

Het kan een tekst zijn, het kan een historische ontwikkeling zijn, maar het kan bijvoorbeeld ook de ervaring zelf zijn.

Maar is er iemand die het begrip persoonlijke waarheid zo opvat? Het lijkt mij dat het woord waarheid in de termen absolute waarheid en persoonlijke waarheid twee verschillende betekenissen heeft. Het woord waarheid draagt in mijn ogen een niet weg te denken kenmerk van absoluutheid. Een persoonlijke waarheid bestaat dan gewoon niet, maar is een gemaksterm voor een persoonlijke overtuiging; misschien een poging er een air van absoluutheid aan te geven, om je overtuiging gemakkelijker aan anderen over te kunnen dragen.

Ik ben het eens met wat je zegt. Toch hoor je met enige regelmaat mensen dingen zeggen als "dit is waar voor mij", en is dit een attitude die vaak 'postmodern' genoemd wordt. Of Silvester dit ook bedoelde weet ik niet.

Had de eerste mens die zijn uitingen tot gemeenschappelijk communicatiemiddel wist te verheffen, niet een individuele taal?

Je kan je afvragen of iemand een taal kan hebben voordat hij communicatieve patronen met anderen heeft opgezet; of, met andere woorden, het kennen van een taal en het kunnen communiceren met anderen niet precies hetzelfde is, en dat het gewoon twee uitdrukkingen voor hetzelfde fenomeen zijn.

Maar misschien is het interessanter om op te merken dat ook deze fictieve persoon die de eerste taal ontwikkelt een historische, contingente en gemeenschappelijke taal had: historisch namelijk omdat zijn taal zeer grote beperkingen zal kennen aangezien hij geen fundament had om op te bouwen (wat een historisch feit is); contingent omdat de taal op zijn toevallige invallen gebaseerd is; gemeenschappelijk omdat, zodra hij de taal als taal wil gebruiken, hij is aangewezen op de reacties van zijn soortgenoten om de taal te verfijnen.

Zou je willen zeggen dat de holbewoner die als eerste taal heeft ontwikkelt in een betere positie was om tot de waarheid te komen dan wij? Nee toch.

Betekent het feit dat taal gemeenschappelijk is dat individuen er niets individueels, unieks, in kunnen uitdrukken en de taal daarmee kunnen veranderen, door van een stukje van hun individuele taal in de gemeenschappelijke taal te brengen? Het lijkt mij dan dat bijvoorbeeld kunstenaars een individuele taal hebben, die anderen moeten leren, voor die iets kunnen begrijpen dat in die taal is uitgedrukt.

De mogelijkheden van de taal zijn nooit uitgeput; en dat is waar artistieke creatie plaats vindt. Op basis van het bestaande wordt daar iets nieuws gemaakt, maar dat nieuwe is zowel nieuw (omdat het nog niet eerder gemaakt is) als oud (omdat het zo sterk in het oude moet wortelen dat het begrepen kan worden). Het gaat dus veel te ver om te zeggen dat kunstenaars een individuele taal hebben; veeleer bewerkstelligen zij een gedeeltelijke transformatie van de bestaande taal.

[Lord Daemon]

Morgoth schreef op vrijdag 22 september 2006 @ 10:38:

Ik weet niet of in dit geval er een 'hiermee eens zijn' bestaat.

Mijn vraag was of we het met die karakterisatie van het postmodernisme eens waren, eigenlijk.

[Anoniem: 171133]

Als je het mij vraagt gaan we gewoon terug naar af.
Als je literatuur bestudeert en kijkt naar de stromingen zie je (ik kan ze even niet allemaal meer uit mijn hoofd zo opnoemen, helaas) dat je steeds een rationalistische stroming had, gevolgd door een periode waar vooral emotie overheerste (zie de romantiek, bijvoorbeeld). Momenteel zitten we dus weer in een rationalistische stroming, alles moet beredeneerd worden, gerelativeerd en er is geen ruimte voor iets anders.
Naar mijn mening worden we daar op den duur gewoon doodmoe van. Emoties zijn niet altijd te rationaliseren (soms voel je dingen gewoon, zonder dat je hier zelf een reden achter hebt zitten) en vroeg of laat gaan die ook weer doorklinken in onze literatuur, in ons wereldbeeld. Wanneer die omslag komt is onduidelijk, maar hij zal wel weer komen. Er is maar 1 iemand nodig die met een goed werk de tijden kan doen keren.

[Anoniem: 958]

Als het postmodernisme een reactie is op het modernisme (bijvoorbeeld het positivisme, het idee dat er absolute waarheden bestaan), dan zal de reactie op het postmodernisme wel iets meer richting het positivisme gaan. Eigenlijk is dat niet eens zo'n gek idee. Het postmodernisme komt (op mij) namelijk behoorlijk negatief en pessimistisch over.

"Eigenlijk weten we helemaal niets (nihilisme) en zelfs als we al iets weten, dan is het sociaal geconstrueerd en contingent. Dus wat weten we nou helemaal? Niks!"

De reactie hierop laat zich eenvoudig raden:

"Da's wel heel negatief. We weten best dingen. Als je het goed bekijkt weten we eigenlijk best een hoop. Kijk maar eens naar al die wetenschap die niet alleen supersuccesvol is in het scheppen van een steeds nauwkeuriger wereldbeeld, maar ook nog eens werkende technologie voortbrengt. Als het allemaal niet zou kloppen, dan werkte het ook niet. Er zit dus best iets van waarheid in die wetenschap. Laten we gewoon niet zeuren, het is gewoon WAAR.

En wat betreft moraal. Je kan wel zeggen over vrouwenbesnijding "dat is de cultuur van die mensen", maar het blijft zwaar klote. Objectief slecht dus. Niet zeuren."

Het volgende kan je wellicht ook zien als reactie op het postmodernisme: "God bestaat gewoon, ik ervaar Hem. En hij vind alle ongelovigen immorele sukkels, dus ik ook. Bovendien moeten we gewoon optimistisch in de toekomst kijken: Amerika brengt de droom van vrijheid en democratie in de wereld en het kapitalisme lijdt tot welvaart."

Eigenlijk is die reactie dus in volle gang.

Daar waar postmodernisme een beetje overdreven "links" en "pessimistisch" overkomt, komt deze reactie nogal overdreven "rechts" en "optimistisch" over. De vraag is dus wanneer de reactie komt op de reactie op het postmodernisme.

Ach uiteindelijk zal er wel weer een soort van balans gevonden worden... Of zo'n eeuwig durende strijd tussen twee uitersten. Ook leuk.

[Anoniem: 958]

Lord Daemon schreef op vrijdag 22 september 2006 @ 00:33:
Het postmodernisme - daar hebben we meteen al een sterke vooronderstelling te pakken, nietwaar? Namelijk dat zulke uiteenlopende denkers als Jacques Derrida, Richard Rorty, Jean-François Lyotard en Gianni Vattimo allen uitdrukking geven aan één en dezelfde culturele gesteldheid. Men zou hier allicht argwaan kunnen krijgen en zich afvragen of de term 'postmodernisme' wellicht niet bedacht is door mensen die pluraliteit en differentie alleen kunnen verdragen wanneer ze uitingen zijn van een diepere eenheid en gelijkheid.

Na deze ironiserende vooropmerking kunnen we proberen wat dieper op de vraagstelling in te gaan. Maar ik zou graag beginnen met een interpretatie geven van de laatste post van Silvester (Captain Proton), en daar iets over te zeggen. Het lijkt net alsof hij wil zeggen dat volgens het postmodernisme waarheid wel bestaat, maar slechts subjectief en persoonlijk is; postmodernisme is in de eerste instantie het signaleren van een communicatieprobleem.

Mocht deze interpretatie van de woorden van Silvester juist en dus waarheid zijn - iets waar ik niet zeker van kan zijn - dan moet ik er tegenin gaan. Volgens mij is dit een verkeerde karakterisatie van postmodernisme. Eerst een concreet voorbeeld: het ideaal van de liberale ironicus van Richard Rorty. Wat is dit ideaal? Als we even afzien van het liberale komt het erop neer dat de ironicus inziet dat elke beschrijving contingent is, en vanuit dit inzicht begint de ironicus een nooit aflatend spel van nieuwe beschrijvingen voor zichzelf vinden. Hij is geheel niet op zoek naar een waarheid, zelfs al is die waarheid slechts persoonlijk; nee, er is geen waarheid, alleen interpretatie.

Dan een meer systematische opmerking. De geschiedenis van het postmodernisme is uiteraard zeer nauw verbonden met die van het nihilisme. Maar tast het nihilisme niet alles aan, inclusief het Zelf als zetel van waarheden? Waarom zou God niet, maar het Zelf wel immuun zijn voor de verwoesting die het wegvallen van alle fundamenten veroorzaakt? Het ligt geheel niet voor de hand dat wij zouden geloven dat er wel 'persoonlijke' waarheden bestaan, maar geen 'absolute'.

Nog een systematische opmerking. Het lijkt een belangrijk onderdeel van het postmodernisme te zijn dat de mens zich bevindt in de taal - dat wil zeggen, dat er niet eerst gedachten zijn, onafhankelijk van de taal, en daarna pas een taal waarin de gedachten worden uitgedrukt. Al ons denken is taal; wij zijn, qua mensen, taal. Taal nu is een historisch, contingent en gemeenschappelijk iets; bovendien is 'waarheid' alleen mogelijk waar taal is. Conclusie: elke waarheid bevindt zich al in een ruimte die historisch, contingent en gemeenschappelijk is. Voor 'persoonlijke' waarheden blijft dan geen ruimte over. Het is zelfs niet duidelijk wat die zouden kunnen zijn.

Kan men het hiermee eens zijn?

Jahoor. Ik ben het eens. Postmodernisme vernietigt vrij effectief alle waarheden, zowel persoonlijke als absolute. Maargoed, da's wel heftig. Is er niet een soort "tussenoplossing" tussen overdreven positivisme (we gaan alles formaliseren, we zijn er bijna, dan weten we alles, we hebben superveel absolute waarheden, ook op moreel vlak) en overdreven postmodernisme?

Eerlijk gezegd ben ik wel voor een soort "glijdende schaal". Je hebt dus "heel erg waar", een beetje "minder waar" tot "heel erg onwaar". En dan wellicht ook heel veel dimensionaal. Je hebt wiskundige waarheid, emotionele waarheid, morele waarheid, sociaal geconstrueerde waarheid, betrouwbaarheid, nauwkeurigheid etc.. Dus waarheid bestaat wel, maar het is een enorm complexe veel dimensionale gekleurde lappendeken.

Je moet dus zien dat waarheid heel diep en ingewikkeld is, maar het bestaat wel degelijk. In één of andere zin. Soms... Een beetje...

[Lord Daemon]

De vraag is natuurlijk of het postmodernisme het beste - en dan bedoel ik 'het interessantste' - gekarakteriseerd kan worden als een extremum op de schaal absolutisme-relativisme of de schaal ratio-gevoel*. Doen we dat, dan is de vraag wat er na het postmodernisme komt in principe oninteressant: vanuit een extremum is maar één beweging mogelijk, en dat is terug.

Men zou ook over het postmodernisme na kunnen denken als een logisch eindpunt van een bepaalde ontwikkeling, bijvoorbeeld dat van het Westerse rationaliteitsbegrip. Dit is in de loop der eeuwen steeds aangepast aan de ontwikkelingen, verfijnd en scherper gemaakt; totdat het culmineerde in het post-modernisme, waarin het zo fijn en scherp is geworden dat het gebruikt kan worden om zichzelf te ontleden en af te serveren. Deze geschiedsschrijving maakt het helemaal niet voor de hand liggend om te denken dat we naar iets 'terug' zullen gaan: integendeel, de kans lijkt groot dat we in een post-rationeel tijdperk zullen belanden, dat wil zeggen, een tijdperk waarin het begrip 'rationaliteit' niet meer de autoriteit heeft die het al die eeuwen heeft gehad.

Oftewel: het zou dan niet zozeer het geval zijn dat we heen en weer slingeren op een schaal tussen "we kunnen de zekere waarheid kennen" en "er bestaat geen waarheid", maar in plaats daarvan zijn we een tijdperk aan het afsluiten waarin waarheidsvragen belangrijk en zinvol leken, en gaan we een tijdperk in waarin deze geen rol van betekenis meer te spelen hebben.

Binnenkort moeten we misschien gaan nadenken over de geschiedenis van de metafysica, aangezien denkers als Heidegger en Vattimo menen dat daar de essentie van ons denken ligt: we zijn de metafysica aan het overwinnen. Postmodernisme en nihilisme zijn dan andere namen voor post-metafysica.


* Dat postmodernisme met romantiek op één hoop gegooid kan worden als een stroming die het primaat van het gevoel boven dat van de rede zet, lijkt me overigens uiterst dubieus. Wie is er nu rationeler dan Derrida, ook al gebruikt hij die rationaliteit om deze zelf te ondergraven?

[Anoniem: 958]

Lord Daemon schreef op maandag 25 september 2006 @ 17:31:
De vraag is natuurlijk of het postmodernisme het beste - en dan bedoel ik 'het interessantste' - gekarakteriseerd kan worden als een extremum op de schaal absolutisme-relativisme of de schaal ratio-gevoel*. Doen we dat, dan is de vraag wat er na het postmodernisme komt in principe oninteressant: vanuit een extremum is maar één beweging mogelijk, en dat is terug.

Men zou ook over het postmodernisme na kunnen denken als een logisch eindpunt van een bepaalde ontwikkeling, bijvoorbeeld dat van het Westerse rationaliteitsbegrip. Dit is in de loop der eeuwen steeds aangepast aan de ontwikkelingen, verfijnd en scherper gemaakt; totdat het culmineerde in het post-modernisme, waarin het zo fijn en scherp is geworden dat het gebruikt kan worden om zichzelf te ontleden en af te serveren. Deze geschiedsschrijving maakt het helemaal niet voor de hand liggend om te denken dat we naar iets 'terug' zullen gaan: integendeel, de kans lijkt groot dat we in een post-rationeel tijdperk zullen belanden, dat wil zeggen, een tijdperk waarin het begrip 'rationaliteit' niet meer de autoriteit heeft die het al die eeuwen heeft gehad.

Ik denk dat een wezenlijk verschil is of we het hebben over de ontwikkeling in de academische filosofie of in de gehele bevolking. Politiek en media laten zich veel minder leiden door het "voortschreidend inzicht" dat de filosofie heeft bereikt.

Laten we met dat in het achterhoofd eens kijken naar de vraag of de ratio op z'n retour is... In de politiek en in de media denk ik dat de invloed van het postmodernisme (of van filosofen in het algemeen) te verwaarlozen is. Helaas maar waar. De filosofie past zich denk ik eerder aan aan de samenleving (of laat zich er op z'n minst door beïnvloeden) dan andersom.

Dan de academische filosofie. De vraag of er vooruitgang zit in de filosofie moet in ieder geval ontkennend beantwoord worden. Stel van wel, dan zouden we nu beter weten hoe het zit en we hebben nu postmodernisme, dus postmodernisme ligt dichter bij de waarheid dan wat we daarvoor hadden, maarja, waarheid wordt juist onderuit gehaald. Dus als postmodernisme een eindantwoord zou zijn, dan luidt dit antwoord "er zijn geen eindantwoorden". Daarom moet postmodernisme dus ook altijd in twijfel getrokken worden en zal er noodzakelijkerwijs iets anders voor in de plaats komen, want tja, als er alleen nog maar twijfel is en geen enkele zekerheid, dan zitten we alleen nog maar vertwijfeld te staren. Het is de innere behoefte aan waarheid die de mens dan dwingt iets anders voor volledig nihilisme in de plaats te poneren. Ik zelf voel in ieder geval wel een heel sterke drang om niet te lang in het nihilisme te blijven steken. Dit is denk ik ook echt letterlijk ongezond. Dat was het dan voor de rationele geest die zich los kan denken van zijn lichaam. Het is mijn biologische behoefte naar waarheid die mij in een bepaalde filosofische positie duwt.

Maarja, wat we er ook voor in de plaats zetten, het wordt altijd weer door het postmodernisme onderuit gehaald. Volgens mij is het probleem dat postmodernisme zichzelf vernietigt en dus een inconsistente theorie is. Maarja, als postmodernisme wel "effectief" is (en dat is best goed mogelijk) dan vernietigt het alles, inclusief zichzelf.

Vervolgens is postmodernisme immuun voor rationele kritiek. Het is namelijk al inconsistent en kunnen we dus alleen nog maar met emotionele argumenten komen om het postmodernisme te bestrijden. Dit lijkt me overigens niet zo moeilijk. Het is namelijk supersaai om een lege (en tegelijkertijd volle) inconsistente theorie te hebben. Daar laten we het dus niet bij zitten. Het postmodernisme is als het oprukkende Niets in de never ending story. We zullen dus altijd als Atreyu tegen het oprukkende Niets moeten vechten. We moeten steeds opnieuw ware theorieën ontwikkelen en die zo lang mogelijk tegen het postmodernisme moeten verdedigen.

Een criterium voor waarheid is in ieder geval of we het er na lang denken nog steeds over eens zijn. Of het de tand des tijds overleeft. Dit is bij post-modernisme denk ik niet het geval. De menselijke behoefte aan waarheid is veel te sterk.

Dit is overigens helemaal niet zo gek. Het idee van waarheid is immers ook door mensen gecreëerd. Dan is het dus ook aan mensen om vanuit de behoefte naar waarheid, dit begrip betekenis te geven.

[ Voor 11% gewijzigd door Anoniem: 958 op 28-09-2006 01:24 ]

[Lord Daemon]

Ik ben bang dat we een beetje zullen blijven steken in oppervlakkige identificaties - van bijvoorbeeld postmodernisme met nihilisme met intellectueel defaitisme - als we niet een echte postmoderne tekst onderhanden nemen. Helaas is dat nu juist op een forum een beetje lastig.

Anoniem: 958 schreef op woensdag 27 september 2006 @ 17:22:

De vraag of er vooruitgang zit in de filosofie moet in ieder geval ontkennend beantwoord worden. Stel van wel, dan zouden we nu beter weten hoe het zit en we hebben nu postmodernisme, dus postmodernisme ligt dichter bij de waarheid dan wat we daarvoor hadden, maarja, waarheid wordt juist onderuit gehaald.

Wat grappig dat je 'vooruitgang' onmiddellijk gelijkstelt aan 'beter weten hoe het zit' en 'dichter bij de waarheid zijn'. Dat lijkt een weinig postmoderne karakterisatie van vooruitgang, dus ik vind het geen wonder dat je een negatief eindoordeel velt. Richard Rorty, bijvoorbeeld, zou zeggen dat we een hele grote vooruitgang hebben geboekt in de afgelopen eeuwen omdat we een ethiek hebben ontwikkeld die veel meer vormen van wreedheid afkeurt dan voorheen (bijvoorbeeld tegen ongelovigen, slaven, vrouwen, enzovoorts). Of die ethiek ook dichter bij de waarheid zit is volgens hem een zinloze en onbelangrijke vraag.

[Anoniem: 958]

Lord Daemon schreef op donderdag 28 september 2006 @ 13:57:
Ik ben bang dat we een beetje zullen blijven steken in oppervlakkige identificaties - van bijvoorbeeld postmodernisme met nihilisme met intellectueel defaitisme - als we niet een echte postmoderne tekst onderhanden nemen. Helaas is dat nu juist op een forum een beetje lastig.

Da's wel een beetje een dooddoener voor de discussie. Maar ik denk dat je gelijk hebt.

Wat grappig dat je 'vooruitgang' onmiddellijk gelijkstelt aan 'beter weten hoe het zit' en 'dichter bij de waarheid zijn'. Dat lijkt een weinig postmoderne karakterisatie van vooruitgang, dus ik vind het geen wonder dat je een negatief eindoordeel velt. Richard Rorty, bijvoorbeeld, zou zeggen dat we een hele grote vooruitgang hebben geboekt in de afgelopen eeuwen omdat we een ethiek hebben ontwikkeld die veel meer vormen van wreedheid afkeurt dan voorheen (bijvoorbeeld tegen ongelovigen, slaven, vrouwen, enzovoorts). Of die ethiek ook dichter bij de waarheid zit is volgens hem een zinloze en onbelangrijke vraag.

Ik denk niet dat er vooruitgang zit in de ethiek. Het idee dat we nu een moreel betere samenleving hebben omdat we meer "wreedheid" afkeuren vind ik ook uiterst dubieus (zo niet onmogelijk te begrijpen). Volgens mij doet dit een appel aan gevoelens en gedachten als deze: "Ik zou (zoals ik nu ben) niet in de Middeleeuwen willen leven met al die nare heksenvervolging etc.", "We zijn nu beschaafder dan vroeger, kijk maar naar de VN, de rechten van de mens en de "wereldwijde" (yeah right) afkeer van slavernij" en "Zeg nou zelf, wie wil er nou terug naar de jaren 50, waar de vrouw alleen maar achter het aanrecht stond en in plaats van aan zichzelf en haar carrière te denken de kinderen moest opvoeden".

Zonder enige betrouwbare statistiek (en waar vind je die tegenwoordig nog?) geloof ik echt niet dat er tegenwoordig minder wreedheden (per mens) plaatsvinden dan vroeger. Daarnaast verandert het begrip wreedheid zodanig dat er waarschijnlijk minder dingen onder vallen die nu op grote schaal voorkomen (zoals bio-industrie en grootschalige economische uitbuiting), dan dingen die vroeger op grote schaal voorkwamen (zoals kinderhandel en slavernij). Bovendien hebben er dusdanig grote sociale en economische veranderingen plaatsgevonden dat vergelijken van morele standaarden, niet alleen over verschillende culturen heen, maar ook nog over verschillende tijdperken heen niet meer dan een zinloze exercitie lijkt.