/u/12038/crop5a51514a4dec1_cropped.png?f=community)
**LET OP** Welke videokaart/monitor moet ik kopen?
Woord vooraf
Als je dit bekijkt en enorme lappen text ziet, kun je je afvragen of er niet een simpele kant-en-klare oplossing bestaat. Het antwoord daarop is "nee". Bovendien is dit Gathering of Tweakers - we verwachten van een tweaker dat je de moeite doet je in te lezen als je met een vraag zit. Lees dit topic dus aandachtig door voordat je een vraag stelt in Componenten Aankoopadvies.
Eisen:
Bepaal allereerst wat jouw eisen zijn en prioritiseer ze. Misschien zeg je op het eerste gezicht "gewoon de snelste", maar dat is te kort door de bocht. Definieer eerst wat "snel" voor jou betekent en exact waarin iets snel moet zijn. Komt bij dat "de snelste" gegarandeerd een teringherrie maakt, stroom zuipt als een gek, waarschijnlijk meerdere sloten in je PC beslaat en ook nog eens een paar honderd Euro boven budget kost (en over een maand halveert die prijs zodra er weer een nieuwe "snelste" is). Kan dat je allemaal niets schelen? Tja, mogelijk, maar voor de overige 99.9% van ons betekent iedere aankoop dat je een compromis moet maken tussen wat wenselijk zou zijn en wat in realiteit mogelijk is. Zet dus je voorwaarden op een rij en ga ze een voor een af. Dat helpt om te kiezen tussen twee kaarten die op het gezicht vergelijkbaar zijn.
Hieronder vind je een paar voorbeelden van zaken om op te letten en daaronder per eis een en ander over hoe dat het best uit te zoeken:
• Prijs
• Prestaties
• Beeldkwaliteit
• Geluid
• Hitte en/of ruimte
• Stroomverbruik
• Overclockmogelijkheden
• Compatibility
• SLI/Crossfire
Prijs:
Simpel, je hebt een bepaald budget. Ongeacht wat je andere eisen zijn is dit een harde limiet. Bepaal het en vergeet vooral dat bij mid- en low-end kaarten duurder zeker niet beter hoeft te betekenen. Als je voor 2/3 van je budget een betere oplossing kunt vinden dan voor je hele budget, koop dat en steek het overschot ergens anders in
Bron voor prijzen van kaarten: http://www.tweakers.net/pricewatch
Prestaties:
Een makkelijke? Nee! "Snel" bestaat niet in een vacuum, je kunt alleen snel *in* iets zijn onder bepaalde omstandigheden. Zelfs tussen bepaalde spellen en speltypes zijn verschillen in prestaties te vinden, verschillende CPUs schalen heel anders op bij de verschillende kaarten. En dat is nog maar wat spellen betreft. HDTV-decoding komt steeds meer op als kriterion, 3D rendering apps kunnen soms wel en soms niet GPU gebruiken, etc... etc... etc... De enige manier om zinnig te bepalen wat voor jou het snelst is in jouw applicaties is om heel duidelijk te omschrijven welke prestaties in welk(e) applicatie(s) jij belangrijk vindt en dan reviews en benchmarks zoeken met een systeem dat het meest lijkt op waar je de kaart in gaat gebruiken. Soms zal dat niet lukken, bijvoorbeeld als je een wat ongebruikelijk systeem hebt (oude CPU, nieuwe VGA of omgekeerd) of je minder gangbare apps draait. Dan moet je soms via een paar stappen werken (dus een tussenliggend systeem of GPU zoeken waar wel gegevens over te vinden zijn) en voor lief nemen dat je het niet exact gaat weten.
En als je toch alleen maar voor een relatief nieuw systeem naar relatief nieuwe VGA wilt kijken met vrij gangbare games e.d. - gewoon even een kijkje nemen in de VGA Charts op www.tomshardware.com
Beeldkwaliteit:
Ook hier moet je kijken wat je verstaat onder beeldkwaliteit. Als je het over FSAA en andere dergelijke zaken bij 3D hebt, dan heb je het gewoon over prestatie-eisen. Wat wij hier onder beeldkwaliteit verstaan is puur hoe goed de pixels van de computer op de beeldpunten van het scherm verschijnen. Precies hoe/wat/waar hangt af van hoe je je monitor aansluit:
DFP, DVI-D, DisplayPort of HDMI:
-------------------
Deze aansluitingen zijn digitaal. Dat betekent dat de informatie die de GPU produceert in beginsel 1-op-1 aankomt bij de monitor. Wazig beeld of kleurverlies zit in beginsel altijd in softwareinstellingen of aan de monitor (let op dat de belangrijkste oorzaak van wazig beeld is het draaien op een andere resolutie dan je native resolution. Zoek die op en stel die in, op een andere resolutie draaien is zinloos, want de electronica in de monitor moet het toch weer scalen naar native).
Netto betekent bovenstaande dat merk of kwaliteit van analoge onderdelen *volstrekt* onbelangrijk is voor beeldkwaliteit bij digitale aansluitingen. De goedkoopste Wokkietokkie (tm) meuk geeft over DVI-D exact even goed beeld als een Matrox!
DVI-D en HDMI gebruiken dezelfde videosignalen en zijn dus in beginsel uitwisselbaar. Een simpel passief verloopje voldoet om signalen van een DVI-D uitgang op een HDMI ingang te zetten of omgekeerd. Let wel op dat HDMI ook geluid meevoert, maar DVI-D niet. Als je audio mee wilt sturen moet je bij DVI dus een tweede kabel nemen daarvoor (SPDIF of analoog).
DisplayPort gebruikt wel degelijk andere signalering. Relevant hierbij is dat je zowel 'actieve' als 'passieve' converters hebt. Passieve converters zijn uiteraard goedkoper maar er worden vaak problemen mee gemeld. Actieve converters werken meestal wel goed. Toch kosten ze genoeg dat je in de regel beter andere videokaart of monitor kunt kiezen om te voorkomen dat je moet converteren. Het ziet er anno 2012 niet naar uit dat DisplayPort een denderend succes gaat worden die DVI en HDMI gaat verdringen.
HD15 ("VGA"), S-Video, Composite of DVI-A:
------------------------------------------
Dit zijn analoge aansluitingen. Let op dat ik de TV-Out functies hier gewoon onder schuif, want dat zijn niets anders dan low-res, low-refresh analoge signalen over een andere connector. Bij deze aansluitingen is de kwaliteit van de gebruikte componenten cruciaal. Het beeld is maar zo goed als door het slechtste onderdeel doorgegeven wordt, dus er hoeft maar één brak componentje tussen te zitten om je beeld om zeep te helpen. Vroeger werd vaak naar de RAMDAC gekeken als maat voor beeldkwaliteit, maar tegenwoordig zit de RAMDAC standaard ingebakken in de GPU en kan in beginsel ieder type resoluties aan tot 1920x1200. Wat wel relevant is, is de kwaliteit van de gebruikte analoge filters. Het nare is dat er geen enkele manier is om uit specs te achterhalen hoe het hiermee zit. Per type kaart kan het verschillen. Zelfs merk van kaart is geen garantie op goede analoge filters (al zijn er bepaalde merken, met name Matrox en 3DLabs, die de afgelopen 10 jaar nagenoeg zonder uitzondering goede leveren). De enige manier om hier vat op te krijgen is om reviews van *exact* de kaart die je overweegt te kopen op te zoeken of (beter) in een winkel de kaart in actie zien op een goede analoge monitor.
Dat gezegd hebbende, hoe hoog de eisen zijn aan de filters hangt af van op welke resolutie je wilt draaien. Vrijwel iedere kaart voldoet op 1024x768, pas vanaf 1280x1024 begint het uit te maken en alleen boven de 1600x1200 moet je echt een goede hebben. Voor S-Video en composite liggen de kritieke resoluties overigens lager, problemen op 800x600 komen (te) vaak voor.
N.b.:
• Goede HD15/DVI-A output wil nog niets zeggen over TV-Out (en omgekeerd), je moet die zaken los van elkaar beoordelen.
• PAL TV werkt met een resolutie van 720x576, dus hoger dan 800x600 instellen heeft weinig zin op TV-Out, al hebben sommige kaarten hardwarematige AA-functies die met 1024x768 het beste werken (zie manual...) sowieso is alles daarboven nutteloos.
• kabelkwaliteit is op hoge resoluties minstens zo belangrijk als videokaartkwaliteit. Zelfs de beste kaart geeft walgelijk beeld met brakke kabels.
• iedere connector en/of verloop verlaagt signaalkwaliteit. Als je de keuze hebt tussen rechtstreeks aansluiten van een analoge monitor op HD15 en het aansluiten op DVI-I/A via een DVI-I/A -> HD15 verloopstuk, zal het beeld direct op de HD15 beter zijn - maar ook hier is dat bij een goed verloopstuk alleen bij zeer hoge resoluties van belang.
• is analoge beeldkwaliteit een breekpunt bij keuze kaart? Vraag voor aanschaf na of het in orde is. Als je op afstand koopt kun je sowieso binnen 7 dagen zonder opgaaf van reden van de koop afzien. Koop je in persoon bij een winkel, laat dan bij aankoop schriftelijk vastleggen dat je kunt retourneren als je ontevreden bent met de beeldkwaliteit. Wil de winkel dat niet? Koop dan elders
Geluid:
Snelle videokaarten vreten aardig wat stroom en worden heet. Die hitte moet op een of andere manier afgevoerd worden. Dat kan grof gezegd op drie manieren:
• passief
• ventilatoren
• vloeistofkoeling
Passief is natuurlijk het stilst maar eist wel enerzijds goede airflow en ruimte in de kast en anderzijds dat de GPU niet idioot veel hitte produceert. Daar komt bij dat passieve oplossingen vaak duurder zijn dan fankoeling.
Ventilatoren zijn doorgaans het goedkoopst maar ook het luidruchtigst. Lang niet alle fankoeling is gelijk, vaak kan het lonen om de default koeler met een andere (bijv. van Zalman) te vervangen. Bij kaarten die niet passief gekoeld kunnen worden is dit vaak een makkelijke en goedkope alternatief voor waterkoeling.
Vloeistofkoeling is relatief stil en koelt verreweg het beste van de mainstream mogelijkheden - dit is de enige manier om echte high-end heethoofden stil te krijgen. Het is echter ook het duurst en bij verkeerde installatie loop je kans op lekkages. Gelukkig zijn er tegenwoordig steeds meer kant-en-klaar sets die het zo makkelijk mogelijk maken en er zijn zelfs videokaarten te koop die standaard met waterkoeling geleverd worden.
Maar hoe te kiezen? Hou rekening met hoe belangrijk je lawaai vindt (een collega-mod is bijvoorbeeld doof, voor hem is het volstrekt irrelevant, wat op LAN-parties voor anderen te horen is
) hitte (zie hieronder), hoeveel moeite je erin wilt steken (waterkoeling opzetten is aanmerkelijk meer werk dan gewoon met default koeling installeren) en je budget.
Begin als je het belangrijk vindt in ieder geval met een review van de kaart (of van een kaart uit dezelfde serie van dezelfde fabrikant) waarin het geluidsniveau getoond wordt. Alles onder de 40dB is stil te noemen, alles boven de 55dB kan als takkeherrie gekwalificeerd worden.
Hou er tenslotte rekening mee dat het vervangen van de koeler op de kaart gevolgen kan hebben voor garantie. Als je toch al van plan was te OC-en maakt het niet uit (sowieso geen aanspraak op garantie), maar in andere gevallen is het belangrijk dat je voordat je een schroefje losdraait even duidelijke afspraken maakt met je leverancier. Dat voorkomt achteraf onaangename discussies.
Hitte:
Wel degelijk iets anders dan geluid. Ongeacht hoe je koelt produceert een bepaalde videokaart een bepaalde hoeveelheid warmte. Dit moet je uit je kast zien te krijgen, anders gaat alles overhitten. Met name in kleinere kasten (barebones) kan dit een beperkende factor zijn in de keuze van videokaart. Je hebt niets aan een stille koeler op je videokaart als je een paar casefans als straalmotoren moet laten draaien om de case koel te houden Veel high-end kaarten gebruiken een tweede slot om hete lucht naar buiten te blazen. Juist in barebones is dat vaak geen optie, aangezien er meestal maar één slot beschikbaar is. Hoeveel hitte een kaart produceert kun je afleiden uit zijn electrische eigenschappen - hoger verbruik = meer hitte. Aangezien de GPU en RAM chips bijna alle warmte produceren, kun je rustig kijken naar de specs van een gelijkgeklokte kaart van een andere fabrikant als je geen duidelijke specs kunt vinden van de kaart naar keuze. Zie verder hieronder bij verbruik.
Een andere omstandigheid waarin iemand op hitte zou letten: als de PC in een relatief kleine ruimte met beperkte luchtafvoer staat. Het kan verdomde heet worden in een zolderkamertje tijdens het gamen
Verbruik:
Technisch gezien is dit bij zwakkere voedingen een belangrijk punt. Tegenwoordig slurpen zowel CPU als HDDs als VGA van de 12V lijn van een voeding. Als je vastzit aan een bepaalde voeding (of gewoon geen zin hebt om te upgraden) is het belangrijk om van tevoren te controleren of die arme 12V lijn het aankan. Zie daarvoor de maximaal opgegeven stroom op die lijn (op de sticker op de voeding). Minder technisch, maar voor velen wel relevant zijn de kosten die verbruik met zich meebrengt. Het blijkt soms moeilijk te begrijpen voor mensen die nog bij hun ouders wonen of voor yuppen met sloten aan geld, maar er zijn genoeg tweakers voor wie stroomverbruik daadwerkelijk relevant is. Een high-end GPU kan meer verstoken dan een CPU, ondertussen is 75W voor alleen al een videokaart geen uitzondering. Als je 6 uur per dag, 6 dagen per week, 50 weken per jaar computert (niet onrealistisch voor menig tweaker), is dat alleen al 135kWh. Het kan lonend zijn om eens de TCO (Total Cost of Ownership) te berekenen door verbruik tot aan het moment dat het vervangen gaat worden op te tellen bij de aanschafprijs (tip: vermenigvuldig wattage met 1.8 om het aantal kWh per jaar te krijgen bij gebruik zoals hierboven aangenomen. Hoeveel een kWh netto kost is soms lastiger te vinden. Geadverteerde prijzen zijn meestal exclusief transportkosten en BTW, let daar op). Leg dat eens langs de prestaties en je krijgt een echte vergelijking van de kosten van kaarten. Toevallig komt dat ook exact overeen met de hitte die ze produceren, dus kun je twee vliegen in een klap slaan als je zowel verbruik als hitte relevant vindt.
Heel algemene richtlijnen:
• let voor aanschaf op of je voeding genoeg stroom kan leveren op de relevante lijn (meestal 12V) en dat de benodigede (PCIe) stroomkabels beschikbaar zijn.
• een low/mid-end kaart van een nieuwe generatie verbruikt meestal minder dan een mid/high-end kaart van een oudere generatie.
• meer pipelines op lagere kloksnelheid is zuiniger dan minder pipelines op hogere kloksnelheid.
Overclockmogelijkheden:
Allereerst: bij overclocken heb je geen garanties. Ook al haalt 99% van mensen met een bepaalde kaart een forse OC, het kan zijn dat jij geen enkele MHz hoger dan stock haalt. Dat is pech, maar geen reden om te zeuren. Je hebt recht op stock speeds, meer niet. Wat het ook betekent is dat als je gaat OCen en iets gaat mis, je ook geen recht hebt op garantie. Winkeliers kunnen (en moeten) instaan voor funtioneren op een bepaalde snelheid, maar als je sneller gaat draaien kunnen zij niet meer instaan voor het functioneren van een kaart. Als je kaart tijdens of na OCen overlijdt, is ook dat pech en is ook dat geen reden om te zeuren. Sterker nog: pogingen om dan toch nog garantie te krijgen komen neer op fraude. Zoals in het Algemeen Beleid te lezen is willen we daar niets over lezen op GoT
Maar goed, we zijn tweakers, dus nemen we gewoon zelf de verantwoordelijkheid. En dan is OC-en leuk en vaak nuttig Waar je op moet letten bij OC-mogelijkheden zijn de gebruikte GPU core en de gebruikte geheugenchips. Zoek op exact welke dat zijn (incl evt revisie) en lees wat anderen met dergelijke chips gehaald hebben. Dat geeft je een richtlijn. Waar je vooral niet naar moet kijken zijn 'geweldige' OC-functies waar fabrikanten mee pronken. Alle overclocks kun je gewoon doen met standaardtools, dus enkel en alleen naar de chips kijken, niet naar de blaat. Even belangrijk als hoe hoog zaken absoluut kunnen is dat GPU en RAM op elkaar afgesteld zijn. Het heeft geen zin om GPU veel sneller te draaien dan RAM bij kan benen of omgekeerd. Ook hier geldt: kijk naar resultaten van anderen en zoek naar de beste verhouding.
Compatibility:
Valt uiteen in twee delen:
Software
---------
Voor gamers onder Windows 2K/XP (32b) is dit eigenlijk een non-issue omdat werkelijk ieder product die nu op de markt is hier standaard mee werkt. Maar voor mensen met andere OSsen of met apps die specifieke eisen stellen is het een ander verhaal. Als je je zorgen maakt over compatibility is het vooral een zaak van het nalopen van de documentatie van je OS of programmatuur en gewoon op 'safe' inzetten.
Een paar bekende voorbeelden:
• Onder Linux hebben zowel ATi als nVidia relatief goede accelerated driver support. Gebruikers die geen bezwaar hebben aan closed-source drivers kiezen vaak voor nVidia.
• MacOS X voor x86 kan vooralsnog alleen Quartz Extreme (accelerated desktop) bieden op een Intel GMA900 integrated controller (bijv. op i865G/i945G chipsets)
Hardware
---------
Algemeen geldt dat een kaart fysiek moet passen (vooral in kleine kasten relevant) en dat de voeding zoals hierboven bij verbruik al besproken genoeg moet kunnen leveren. Bij PCIe komt daarbij dat de juiste connectoren op de voeding aanwezig moeten zijn. Voor AGP is het wat ingewikkelder, aangezien er drie AGP standaarden zijn. Zie het aparte FAQ-artikel daarover.
Sinds enige tijd zijn er PCIe 2.0 kaarten op de markt. PCIe 2.0 belooft hogere bandbreedtes voor de PCIe bus (al wordt de bandbreedte van 1.x nog lang niet volledig benut in de meeste gevallen). Helaas zijn PCIe 2.0 kaarten niet compatibel met alle PCIe 1.0a moederborden. Met name moederborden met een Via chipset en PCIe 1.0a sloten kunnen niet overweg met PCIe 2.0 kaarten. Andere PCIe 1.0a chipsets kunnen in de regel wel met PCIe 2.0 kaarten overweg. PCIe 1.1 kaarten en borden zijn universeel en kunnen alles. Een lijst met PCIe versies van moederbordchipsets kun je hier vinden. PCIe versie van videokaarten zou als het goed is in de specs van de fabrikant moeten staan. Staat het daar niet, kijk dan bij de site van de GPU-bakker, of in een goede review van de kaart of chip.
In zeldzame gevallen komt er iets meer om de hoek kijken:
• vroege revisies van de ALi Aladdin V chipset (So7 met AGP 1.0) hebben grote problemen met nVidia-based AGP-kaarten, met name de TNT(2) reeks. Het is dan ook aan te raden videokaarten met een andere chip bij dit soort borden te gebruiken.
• een aantal moederborden met zowel PCIe 16x als AGP 8X slots heeft de AGP poort niet direct op de northbridge aangesloten (zoals gebruikelijk), maar via een bridge chip afgeleid van een PCIe 1x lijn. Nog los van het feit dat dit waardeloos presteert, zijn er ook compatibility issues en wordt de "AGP 8X" slot soms ook "AGI" genoemd. Controleer de handleiding voor een lijst met compatible kaarten. Andere kaarten zouden kunnen werken, maar ga er maar niet vanuit. Overigens hebben So939 borden met ULi chipset en AGP+PCIe 16x hier geen last van, aangezien ze werken met een HyperTransport tunnel chip en (dus) een volwaardig AGP 8x slot hebben.
• SLI en Crossfire werken alleen met respectievelijk nVidia/ULi en AMD (ATi) en Intel chipsets. Maar zie hieronder voor bijkomstige
SLI/Crossfire:
Eigenlijk geen eigen kopje waard, aangezien alles wat hierboven beschreven staat even goed voor multi-GPU opstellingen geldt. Toch komen er genoeg vragen voorbij om er even apart bij stil te staan. Even in hapklare Q&A vorm:
Q) Wat is SLI/Crossfire?
A) Het is een techniek om met meerdere GPUs samen één enkel beeld te maken
Q) Wat is SLI/Crossfire NIET?
A) Een techniek om meerdere schermen aan te sturen. Als je meerdere schermen wilt aansturen heb je gewoon meerdere kaarten nodig of meerdere uitgangen op één kaart. Of kaarten of bord SLI/Crossfire ondersteunen of niet is dan volstrekt irrelevant
Q) Levert SLI/Crossfire altijd een verdubbeling van prestatie op?
A) Nee, zeker niet altijd. In het beste geval kun je met twee GPUs een verdubbeling krijgen, maar in het slechtste geval presteert het zelfs minder dan met een enkele GPU. Dit verschilt per applicatie (spel) en met de gebruikte techniek. Sommige spellen doen het in SLI en Crossfire goed, sommigen alleen in SLI, sommigen alleen in Crossfire en sommigen in geen van beide. Goede reviews van de spellen in kwestie zijn de enige manier om hier uitsluitsel over te krijgen.
Q) Wat zijn de nadelen van SLI/Crossfire?
A) Duur, hoger stroomverbruik, meer hitte, meer herrie (tenzij je passief gekoelde kaarten neemt, maar zie volgend punt...), slechtere airflow in case en zeker bij dual-slot kaarten hou je nauwelijks ruimte over voor andere uitbreidingskaarten. Dat betekent dus ook dat je vaak niet alleen een extra videokaart, maar ook een zwaardere voeding, grotere kast en meer fans moet kopen, plus evt een ander moederbord.
Q) Wanneer is SLI/Crossfire dan zinnig?
A1) Als twee losse kaarten (of een kaart met twee GPUs) een betere prijs/prestatieverhouding hebben dan een enkele, snellere kaart/GPU in de apps die jij wilt draaien. Dit komt echter zeer weinig voor. Zie trouwens de rest van de aandachtspunten en de nadelen hierboven - reken niet alleen de prijs van de kaart(en), maar ook van de rest van de zaken die je moet kopen om het in orde te krijgen.
A2) Als de snelste kaart op de markt niet snel genoeg is voor je en je -ongeacht prijs- gewoon nog sneller moet hebben. Dan is SLI/Crossfire altijd "zinnig", maar hou er rekening mee dat je dan echt de hoofdprijs betaalt.
Ik kom er nog steeds niet uit! Wat nu?
Je hebt in ieder geval deze lap tekst gelezen en het is nog steeds onduidelijk? Plaats je vraag dan in Componenten Aankoopadvies en let erop dat je daar exact aangeeft waarom je nog steeds twijfelt over je keuze. Succes!
Woord vooraf
Als je dit bekijkt en enorme lappen text ziet, kun je je afvragen of er niet een simpele kant-en-klare oplossing bestaat. Het antwoord daarop is "nee". Bovendien is dit Gathering of Tweakers - we verwachten van een tweaker dat je de moeite doet je in te lezen als je met een vraag zit. Lees dit topic dus aandachtig door voordat je een vraag stelt in Componenten Aankoopadvies.
Eisen:
Bepaal allereerst wat jouw eisen zijn en prioritiseer ze. Misschien zeg je op het eerste gezicht "gewoon de snelste", maar dat is te kort door de bocht. Definieer eerst wat "snel" voor jou betekent en exact waarin iets snel moet zijn. Komt bij dat "de snelste" gegarandeerd een teringherrie maakt, stroom zuipt als een gek, waarschijnlijk meerdere sloten in je PC beslaat en ook nog eens een paar honderd Euro boven budget kost (en over een maand halveert die prijs zodra er weer een nieuwe "snelste" is). Kan dat je allemaal niets schelen? Tja, mogelijk, maar voor de overige 99.9% van ons betekent iedere aankoop dat je een compromis moet maken tussen wat wenselijk zou zijn en wat in realiteit mogelijk is. Zet dus je voorwaarden op een rij en ga ze een voor een af. Dat helpt om te kiezen tussen twee kaarten die op het gezicht vergelijkbaar zijn.
Hieronder vind je een paar voorbeelden van zaken om op te letten en daaronder per eis een en ander over hoe dat het best uit te zoeken:
• Prijs
• Prestaties
• Beeldkwaliteit
• Geluid
• Hitte en/of ruimte
• Stroomverbruik
• Overclockmogelijkheden
• Compatibility
• SLI/Crossfire
Prijs:
Simpel, je hebt een bepaald budget. Ongeacht wat je andere eisen zijn is dit een harde limiet. Bepaal het en vergeet vooral dat bij mid- en low-end kaarten duurder zeker niet beter hoeft te betekenen. Als je voor 2/3 van je budget een betere oplossing kunt vinden dan voor je hele budget, koop dat en steek het overschot ergens anders in
Bron voor prijzen van kaarten: http://www.tweakers.net/pricewatch
Prestaties:
Een makkelijke? Nee! "Snel" bestaat niet in een vacuum, je kunt alleen snel *in* iets zijn onder bepaalde omstandigheden. Zelfs tussen bepaalde spellen en speltypes zijn verschillen in prestaties te vinden, verschillende CPUs schalen heel anders op bij de verschillende kaarten. En dat is nog maar wat spellen betreft. HDTV-decoding komt steeds meer op als kriterion, 3D rendering apps kunnen soms wel en soms niet GPU gebruiken, etc... etc... etc... De enige manier om zinnig te bepalen wat voor jou het snelst is in jouw applicaties is om heel duidelijk te omschrijven welke prestaties in welk(e) applicatie(s) jij belangrijk vindt en dan reviews en benchmarks zoeken met een systeem dat het meest lijkt op waar je de kaart in gaat gebruiken. Soms zal dat niet lukken, bijvoorbeeld als je een wat ongebruikelijk systeem hebt (oude CPU, nieuwe VGA of omgekeerd) of je minder gangbare apps draait. Dan moet je soms via een paar stappen werken (dus een tussenliggend systeem of GPU zoeken waar wel gegevens over te vinden zijn) en voor lief nemen dat je het niet exact gaat weten.
En als je toch alleen maar voor een relatief nieuw systeem naar relatief nieuwe VGA wilt kijken met vrij gangbare games e.d. - gewoon even een kijkje nemen in de VGA Charts op www.tomshardware.com
Beeldkwaliteit:
Ook hier moet je kijken wat je verstaat onder beeldkwaliteit. Als je het over FSAA en andere dergelijke zaken bij 3D hebt, dan heb je het gewoon over prestatie-eisen. Wat wij hier onder beeldkwaliteit verstaan is puur hoe goed de pixels van de computer op de beeldpunten van het scherm verschijnen. Precies hoe/wat/waar hangt af van hoe je je monitor aansluit:
DFP, DVI-D, DisplayPort of HDMI:
-------------------
Deze aansluitingen zijn digitaal. Dat betekent dat de informatie die de GPU produceert in beginsel 1-op-1 aankomt bij de monitor. Wazig beeld of kleurverlies zit in beginsel altijd in softwareinstellingen of aan de monitor (let op dat de belangrijkste oorzaak van wazig beeld is het draaien op een andere resolutie dan je native resolution. Zoek die op en stel die in, op een andere resolutie draaien is zinloos, want de electronica in de monitor moet het toch weer scalen naar native).
Netto betekent bovenstaande dat merk of kwaliteit van analoge onderdelen *volstrekt* onbelangrijk is voor beeldkwaliteit bij digitale aansluitingen. De goedkoopste Wokkietokkie (tm) meuk geeft over DVI-D exact even goed beeld als een Matrox!
DVI-D en HDMI gebruiken dezelfde videosignalen en zijn dus in beginsel uitwisselbaar. Een simpel passief verloopje voldoet om signalen van een DVI-D uitgang op een HDMI ingang te zetten of omgekeerd. Let wel op dat HDMI ook geluid meevoert, maar DVI-D niet. Als je audio mee wilt sturen moet je bij DVI dus een tweede kabel nemen daarvoor (SPDIF of analoog).
DisplayPort gebruikt wel degelijk andere signalering. Relevant hierbij is dat je zowel 'actieve' als 'passieve' converters hebt. Passieve converters zijn uiteraard goedkoper maar er worden vaak problemen mee gemeld. Actieve converters werken meestal wel goed. Toch kosten ze genoeg dat je in de regel beter andere videokaart of monitor kunt kiezen om te voorkomen dat je moet converteren. Het ziet er anno 2012 niet naar uit dat DisplayPort een denderend succes gaat worden die DVI en HDMI gaat verdringen.
HD15 ("VGA"), S-Video, Composite of DVI-A:
------------------------------------------
Dit zijn analoge aansluitingen. Let op dat ik de TV-Out functies hier gewoon onder schuif, want dat zijn niets anders dan low-res, low-refresh analoge signalen over een andere connector. Bij deze aansluitingen is de kwaliteit van de gebruikte componenten cruciaal. Het beeld is maar zo goed als door het slechtste onderdeel doorgegeven wordt, dus er hoeft maar één brak componentje tussen te zitten om je beeld om zeep te helpen. Vroeger werd vaak naar de RAMDAC gekeken als maat voor beeldkwaliteit, maar tegenwoordig zit de RAMDAC standaard ingebakken in de GPU en kan in beginsel ieder type resoluties aan tot 1920x1200. Wat wel relevant is, is de kwaliteit van de gebruikte analoge filters. Het nare is dat er geen enkele manier is om uit specs te achterhalen hoe het hiermee zit. Per type kaart kan het verschillen. Zelfs merk van kaart is geen garantie op goede analoge filters (al zijn er bepaalde merken, met name Matrox en 3DLabs, die de afgelopen 10 jaar nagenoeg zonder uitzondering goede leveren). De enige manier om hier vat op te krijgen is om reviews van *exact* de kaart die je overweegt te kopen op te zoeken of (beter) in een winkel de kaart in actie zien op een goede analoge monitor.
Dat gezegd hebbende, hoe hoog de eisen zijn aan de filters hangt af van op welke resolutie je wilt draaien. Vrijwel iedere kaart voldoet op 1024x768, pas vanaf 1280x1024 begint het uit te maken en alleen boven de 1600x1200 moet je echt een goede hebben. Voor S-Video en composite liggen de kritieke resoluties overigens lager, problemen op 800x600 komen (te) vaak voor.
N.b.:
• Goede HD15/DVI-A output wil nog niets zeggen over TV-Out (en omgekeerd), je moet die zaken los van elkaar beoordelen.
• PAL TV werkt met een resolutie van 720x576, dus hoger dan 800x600 instellen heeft weinig zin op TV-Out, al hebben sommige kaarten hardwarematige AA-functies die met 1024x768 het beste werken (zie manual...) sowieso is alles daarboven nutteloos.
• kabelkwaliteit is op hoge resoluties minstens zo belangrijk als videokaartkwaliteit. Zelfs de beste kaart geeft walgelijk beeld met brakke kabels.
• iedere connector en/of verloop verlaagt signaalkwaliteit. Als je de keuze hebt tussen rechtstreeks aansluiten van een analoge monitor op HD15 en het aansluiten op DVI-I/A via een DVI-I/A -> HD15 verloopstuk, zal het beeld direct op de HD15 beter zijn - maar ook hier is dat bij een goed verloopstuk alleen bij zeer hoge resoluties van belang.
• is analoge beeldkwaliteit een breekpunt bij keuze kaart? Vraag voor aanschaf na of het in orde is. Als je op afstand koopt kun je sowieso binnen 7 dagen zonder opgaaf van reden van de koop afzien. Koop je in persoon bij een winkel, laat dan bij aankoop schriftelijk vastleggen dat je kunt retourneren als je ontevreden bent met de beeldkwaliteit. Wil de winkel dat niet? Koop dan elders
Geluid:
Snelle videokaarten vreten aardig wat stroom en worden heet. Die hitte moet op een of andere manier afgevoerd worden. Dat kan grof gezegd op drie manieren:
• passief
• ventilatoren
• vloeistofkoeling
Passief is natuurlijk het stilst maar eist wel enerzijds goede airflow en ruimte in de kast en anderzijds dat de GPU niet idioot veel hitte produceert. Daar komt bij dat passieve oplossingen vaak duurder zijn dan fankoeling.
Ventilatoren zijn doorgaans het goedkoopst maar ook het luidruchtigst. Lang niet alle fankoeling is gelijk, vaak kan het lonen om de default koeler met een andere (bijv. van Zalman) te vervangen. Bij kaarten die niet passief gekoeld kunnen worden is dit vaak een makkelijke en goedkope alternatief voor waterkoeling.
Vloeistofkoeling is relatief stil en koelt verreweg het beste van de mainstream mogelijkheden - dit is de enige manier om echte high-end heethoofden stil te krijgen. Het is echter ook het duurst en bij verkeerde installatie loop je kans op lekkages. Gelukkig zijn er tegenwoordig steeds meer kant-en-klaar sets die het zo makkelijk mogelijk maken en er zijn zelfs videokaarten te koop die standaard met waterkoeling geleverd worden.
Maar hoe te kiezen? Hou rekening met hoe belangrijk je lawaai vindt (een collega-mod is bijvoorbeeld doof, voor hem is het volstrekt irrelevant, wat op LAN-parties voor anderen te horen is
) hitte (zie hieronder), hoeveel moeite je erin wilt steken (waterkoeling opzetten is aanmerkelijk meer werk dan gewoon met default koeling installeren) en je budget.Begin als je het belangrijk vindt in ieder geval met een review van de kaart (of van een kaart uit dezelfde serie van dezelfde fabrikant) waarin het geluidsniveau getoond wordt. Alles onder de 40dB is stil te noemen, alles boven de 55dB kan als takkeherrie gekwalificeerd worden.
Hou er tenslotte rekening mee dat het vervangen van de koeler op de kaart gevolgen kan hebben voor garantie. Als je toch al van plan was te OC-en maakt het niet uit (sowieso geen aanspraak op garantie), maar in andere gevallen is het belangrijk dat je voordat je een schroefje losdraait even duidelijke afspraken maakt met je leverancier. Dat voorkomt achteraf onaangename discussies.
Hitte:
Wel degelijk iets anders dan geluid. Ongeacht hoe je koelt produceert een bepaalde videokaart een bepaalde hoeveelheid warmte. Dit moet je uit je kast zien te krijgen, anders gaat alles overhitten. Met name in kleinere kasten (barebones) kan dit een beperkende factor zijn in de keuze van videokaart. Je hebt niets aan een stille koeler op je videokaart als je een paar casefans als straalmotoren moet laten draaien om de case koel te houden
Veel high-end kaarten gebruiken een tweede slot om hete lucht naar buiten te blazen. Juist in barebones is dat vaak geen optie, aangezien er meestal maar één slot beschikbaar is. Hoeveel hitte een kaart produceert kun je afleiden uit zijn electrische eigenschappen - hoger verbruik = meer hitte. Aangezien de GPU en RAM chips bijna alle warmte produceren, kun je rustig kijken naar de specs van een gelijkgeklokte kaart van een andere fabrikant als je geen duidelijke specs kunt vinden van de kaart naar keuze. Zie verder hieronder bij verbruik.Een andere omstandigheid waarin iemand op hitte zou letten: als de PC in een relatief kleine ruimte met beperkte luchtafvoer staat. Het kan verdomde heet worden in een zolderkamertje tijdens het gamen
Verbruik:
Technisch gezien is dit bij zwakkere voedingen een belangrijk punt. Tegenwoordig slurpen zowel CPU als HDDs als VGA van de 12V lijn van een voeding. Als je vastzit aan een bepaalde voeding (of gewoon geen zin hebt om te upgraden) is het belangrijk om van tevoren te controleren of die arme 12V lijn het aankan. Zie daarvoor de maximaal opgegeven stroom op die lijn (op de sticker op de voeding). Minder technisch, maar voor velen wel relevant zijn de kosten die verbruik met zich meebrengt. Het blijkt soms moeilijk te begrijpen voor mensen die nog bij hun ouders wonen of voor yuppen met sloten aan geld, maar er zijn genoeg tweakers voor wie stroomverbruik daadwerkelijk relevant is. Een high-end GPU kan meer verstoken dan een CPU, ondertussen is 75W voor alleen al een videokaart geen uitzondering. Als je 6 uur per dag, 6 dagen per week, 50 weken per jaar computert (niet onrealistisch voor menig tweaker), is dat alleen al 135kWh. Het kan lonend zijn om eens de TCO (Total Cost of Ownership) te berekenen door verbruik tot aan het moment dat het vervangen gaat worden op te tellen bij de aanschafprijs (tip: vermenigvuldig wattage met 1.8 om het aantal kWh per jaar te krijgen bij gebruik zoals hierboven aangenomen. Hoeveel een kWh netto kost is soms lastiger te vinden. Geadverteerde prijzen zijn meestal exclusief transportkosten en BTW, let daar op). Leg dat eens langs de prestaties en je krijgt een echte vergelijking van de kosten van kaarten. Toevallig komt dat ook exact overeen met de hitte die ze produceren, dus kun je twee vliegen in een klap slaan als je zowel verbruik als hitte relevant vindt.
Heel algemene richtlijnen:
• let voor aanschaf op of je voeding genoeg stroom kan leveren op de relevante lijn (meestal 12V) en dat de benodigede (PCIe) stroomkabels beschikbaar zijn.
• een low/mid-end kaart van een nieuwe generatie verbruikt meestal minder dan een mid/high-end kaart van een oudere generatie.
• meer pipelines op lagere kloksnelheid is zuiniger dan minder pipelines op hogere kloksnelheid.
Overclockmogelijkheden:
Allereerst: bij overclocken heb je geen garanties. Ook al haalt 99% van mensen met een bepaalde kaart een forse OC, het kan zijn dat jij geen enkele MHz hoger dan stock haalt. Dat is pech, maar geen reden om te zeuren. Je hebt recht op stock speeds, meer niet. Wat het ook betekent is dat als je gaat OCen en iets gaat mis, je ook geen recht hebt op garantie. Winkeliers kunnen (en moeten) instaan voor funtioneren op een bepaalde snelheid, maar als je sneller gaat draaien kunnen zij niet meer instaan voor het functioneren van een kaart. Als je kaart tijdens of na OCen overlijdt, is ook dat pech en is ook dat geen reden om te zeuren. Sterker nog: pogingen om dan toch nog garantie te krijgen komen neer op fraude. Zoals in het Algemeen Beleid te lezen is willen we daar niets over lezen op GoT
Maar goed, we zijn tweakers, dus nemen we gewoon zelf de verantwoordelijkheid. En dan is OC-en leuk en vaak nuttig
Waar je op moet letten bij OC-mogelijkheden zijn de gebruikte GPU core en de gebruikte geheugenchips. Zoek op exact welke dat zijn (incl evt revisie) en lees wat anderen met dergelijke chips gehaald hebben. Dat geeft je een richtlijn. Waar je vooral niet naar moet kijken zijn 'geweldige' OC-functies waar fabrikanten mee pronken. Alle overclocks kun je gewoon doen met standaardtools, dus enkel en alleen naar de chips kijken, niet naar de blaat. Even belangrijk als hoe hoog zaken absoluut kunnen is dat GPU en RAM op elkaar afgesteld zijn. Het heeft geen zin om GPU veel sneller te draaien dan RAM bij kan benen of omgekeerd. Ook hier geldt: kijk naar resultaten van anderen en zoek naar de beste verhouding.Compatibility:
Valt uiteen in twee delen:
Software
---------
Voor gamers onder Windows 2K/XP (32b) is dit eigenlijk een non-issue omdat werkelijk ieder product die nu op de markt is hier standaard mee werkt. Maar voor mensen met andere OSsen of met apps die specifieke eisen stellen is het een ander verhaal. Als je je zorgen maakt over compatibility is het vooral een zaak van het nalopen van de documentatie van je OS of programmatuur en gewoon op 'safe' inzetten.
Een paar bekende voorbeelden:
• Onder Linux hebben zowel ATi als nVidia relatief goede accelerated driver support. Gebruikers die geen bezwaar hebben aan closed-source drivers kiezen vaak voor nVidia.
• MacOS X voor x86 kan vooralsnog alleen Quartz Extreme (accelerated desktop) bieden op een Intel GMA900 integrated controller (bijv. op i865G/i945G chipsets)
Hardware
---------
Algemeen geldt dat een kaart fysiek moet passen (vooral in kleine kasten relevant) en dat de voeding zoals hierboven bij verbruik al besproken genoeg moet kunnen leveren. Bij PCIe komt daarbij dat de juiste connectoren op de voeding aanwezig moeten zijn. Voor AGP is het wat ingewikkelder, aangezien er drie AGP standaarden zijn. Zie het aparte FAQ-artikel daarover.
Sinds enige tijd zijn er PCIe 2.0 kaarten op de markt. PCIe 2.0 belooft hogere bandbreedtes voor de PCIe bus (al wordt de bandbreedte van 1.x nog lang niet volledig benut in de meeste gevallen). Helaas zijn PCIe 2.0 kaarten niet compatibel met alle PCIe 1.0a moederborden. Met name moederborden met een Via chipset en PCIe 1.0a sloten kunnen niet overweg met PCIe 2.0 kaarten. Andere PCIe 1.0a chipsets kunnen in de regel wel met PCIe 2.0 kaarten overweg. PCIe 1.1 kaarten en borden zijn universeel en kunnen alles. Een lijst met PCIe versies van moederbordchipsets kun je hier vinden. PCIe versie van videokaarten zou als het goed is in de specs van de fabrikant moeten staan. Staat het daar niet, kijk dan bij de site van de GPU-bakker, of in een goede review van de kaart of chip.
In zeldzame gevallen komt er iets meer om de hoek kijken:
• vroege revisies van de ALi Aladdin V chipset (So7 met AGP 1.0) hebben grote problemen met nVidia-based AGP-kaarten, met name de TNT(2) reeks. Het is dan ook aan te raden videokaarten met een andere chip bij dit soort borden te gebruiken.
• een aantal moederborden met zowel PCIe 16x als AGP 8X slots heeft de AGP poort niet direct op de northbridge aangesloten (zoals gebruikelijk), maar via een bridge chip afgeleid van een PCIe 1x lijn. Nog los van het feit dat dit waardeloos presteert, zijn er ook compatibility issues en wordt de "AGP 8X" slot soms ook "AGI" genoemd. Controleer de handleiding voor een lijst met compatible kaarten. Andere kaarten zouden kunnen werken, maar ga er maar niet vanuit. Overigens hebben So939 borden met ULi chipset en AGP+PCIe 16x hier geen last van, aangezien ze werken met een HyperTransport tunnel chip en (dus) een volwaardig AGP 8x slot hebben.
• SLI en Crossfire werken alleen met respectievelijk nVidia/ULi en AMD (ATi) en Intel chipsets. Maar zie hieronder voor bijkomstige
SLI/Crossfire:
Eigenlijk geen eigen kopje waard, aangezien alles wat hierboven beschreven staat even goed voor multi-GPU opstellingen geldt. Toch komen er genoeg vragen voorbij om er even apart bij stil te staan. Even in hapklare Q&A vorm:
Q) Wat is SLI/Crossfire?
A) Het is een techniek om met meerdere GPUs samen één enkel beeld te maken
Q) Wat is SLI/Crossfire NIET?
A) Een techniek om meerdere schermen aan te sturen. Als je meerdere schermen wilt aansturen heb je gewoon meerdere kaarten nodig of meerdere uitgangen op één kaart. Of kaarten of bord SLI/Crossfire ondersteunen of niet is dan volstrekt irrelevant
Q) Levert SLI/Crossfire altijd een verdubbeling van prestatie op?
A) Nee, zeker niet altijd. In het beste geval kun je met twee GPUs een verdubbeling krijgen, maar in het slechtste geval presteert het zelfs minder dan met een enkele GPU. Dit verschilt per applicatie (spel) en met de gebruikte techniek. Sommige spellen doen het in SLI en Crossfire goed, sommigen alleen in SLI, sommigen alleen in Crossfire en sommigen in geen van beide. Goede reviews van de spellen in kwestie zijn de enige manier om hier uitsluitsel over te krijgen.
Q) Wat zijn de nadelen van SLI/Crossfire?
A) Duur, hoger stroomverbruik, meer hitte, meer herrie (tenzij je passief gekoelde kaarten neemt, maar zie volgend punt...), slechtere airflow in case en zeker bij dual-slot kaarten hou je nauwelijks ruimte over voor andere uitbreidingskaarten. Dat betekent dus ook dat je vaak niet alleen een extra videokaart, maar ook een zwaardere voeding, grotere kast en meer fans moet kopen, plus evt een ander moederbord.
Q) Wanneer is SLI/Crossfire dan zinnig?
A1) Als twee losse kaarten (of een kaart met twee GPUs) een betere prijs/prestatieverhouding hebben dan een enkele, snellere kaart/GPU in de apps die jij wilt draaien. Dit komt echter zeer weinig voor. Zie trouwens de rest van de aandachtspunten en de nadelen hierboven - reken niet alleen de prijs van de kaart(en), maar ook van de rest van de zaken die je moet kopen om het in orde te krijgen.
A2) Als de snelste kaart op de markt niet snel genoeg is voor je en je -ongeacht prijs- gewoon nog sneller moet hebben. Dan is SLI/Crossfire altijd "zinnig", maar hou er rekening mee dat je dan echt de hoofdprijs betaalt.
Ik kom er nog steeds niet uit! Wat nu?
Je hebt in ieder geval deze lap tekst gelezen en het is nog steeds onduidelijk? Plaats je vraag dan in Componenten Aankoopadvies en let erop dat je daar exact aangeeft waarom je nog steeds twijfelt over je keuze. Succes!
[ Voor 121% gewijzigd door Edmin op 18-05-2012 12:01 ]
Oslik blyat! Oslik!
Dit topic is gesloten.