Overklokken
Overklokken is niet kinderachtig. Overklokken is niets anders dan het buiten de specificaties gebruiken van de hardware. De fabrikant verkoopt zijn spullen op de snelheid die gegarandeerd werkt. Als je de snelheid van de hardware boven die garantie opvoert kan de hardware beschadigen en zelfs volledig kapotgaan. Geen enkele hardwarefabrikant of winkel geeft nog garantie op hardware die door overklokken naar de eeuwige jachtvelden is verhuisd. Hoewel het vrijwel niet te bewijzen is dat je processor door overklokken kapot is gegaan (mits er natuurlijk geen zichtbare sporen zijn) kun je rekenen op een hoop scepsis als je met je doorgebrande processor in de winkel terugkomt. Die winkels zijn natuurlijk ook niet achterlijk en weten best dat er overgeklokt wordt en wat daar de risico's van zijn. De afweging "is de winst de moeite wel waard" moet dus iedere keer gemaakt worden. Je systeem kan ook vaker crashen en het verlies van een willekeurig verslag voor school of andere studie is vervelender dan de winst die je in principe boekt.
Het feit dat iedereen het doet betekent niet dat jij dat ook moet doen om erbij te horen. Doe het omdat je het leuk vindt en omdat je er iets aan hebt, niet alleen om te patsen.
In deze FAQ gaan we alleen in op twee grootste merken: Intel en AMD. Het derde merk, VIA Cyrix is erg klein en gebruikt exact dezelfde principes, vandaar dat meer info niet echt nodig is.
De basics
De snelheid van de processor (ook wel proc of CPU genoemd) wordt tegenwoordig bepaald door twee zaken: de vermenigvuldigingsfactor (multiplier) en de snelheid van de FSB (front side bus). De FSB is de verbinding tussen de processor zelf en de belangrijkste chip op het moederbord, de zogenaamde northbridge. Deze laatste chip verzorgt de communicatie van de processor met het geheugen, een eventuele AGP-videokaart en met de Southbridge chip. Deze laatste fungeert als doorgeefluik voor de PCI-sloten, de harde schijven en CD-rom-speler, USB, seriële en parallelle poorten en wat er allemaal nog meer in je systeem hangt. Hoe hoger de snelheid van de FSB, hoe beter, want dan kan alles is je systeem sneller met elkaar communiceren.
De FSB standaarden worden met de tijd steeds sneller. Op het moment van schrijven zitten we bij 333MHz voor AMD en 533MHz voor Intel. In principe moet de snelheid van je geheugen altijd gelijk zijn aan de FSB. Er zijn manieren om de snelheid van je geheugen hoger of lager in te stellen, maar daar komen we later op terug.
Nu hoor ik je denken "hoe zit het dan met die 266 en 333 MHz FSB van AMD en de 400 en 533 MHz FSB van Intel ?"
Vrij simpel: AMD gebruikt een FSB-systeem dat tweemaal per kloktik (per Hz dus) data kan versturen, een zogenaamde DDR-bus. In theorie kan een 166MHz DDR bus dus net zoveel data verstouwen als een 333MHz SDR bus. En omdat 333MHz nu eenmaal een stuk sneller klinkt dan 166MHz wordt vaak die eerste aanduiding gebruikt.
Hetzelfde geld voor de 400MHz en 533MHz FSB die intel voert. Dit zijn zgn Quad pumped bussen, dus per clockcycle wordt er 4x zoveel data verwerkt wat uiteindelijk resulteerd in een 400 MHz SDR bus (4x100MHz) of een 533MHz SDR bus (4x133MHz). Dit zijn echter theoretische waarden die in de praktijk niet gehaald worden.
De multiplier is niets meer en minder dan wat het woord zelf al aangeeft: een vermenigvuldigingsfactor. De multiplier bepaalt (in combinatie met de fsb) de uiteindelijke kloksnelheid van de processor. Een multiplier van 12 en een FSB van 166 resulteert logischerwijze in een kloksnelheid van 12 x 166 = 2000MHz.
Er bestaat ook nog zoiets als het tegenovergestelde van een mutiplier, namelijk de divider (deelfactor). Deze wordt gebruikt om te verhouding tussen de FSB en de snelheid van AGP en PCI aan te geven. De officiële AGP-snelheid is 66 MHz, die van de PCI-bus is 33 MHz. Bij een FSB van 166MHz moet dus een divider van 2/5 gebruikt worden om op 66MHz uit te komen. Voor de PCI-bus geldt een divider van 1/5 (want 1/5 van 166MHz is 33MHz). De verhouding tussen de snelheden is dus in dit geval 5(FSB):2(AGP):1(PCI) oftewel 166:66:33
Bij een FSB van 200 MHz moeten die dividers natuurlijk aangepast worden, omdat de AGP en PCI anders ook buiten de specificaties gaan draaien. Niet alle moederborden ondersteunen echter een 6:2:1 divider. Tegenwoordig komen er steeds meer moederborden met een vaste snelheid voor de AGP en PCI bus en is het probleem van een overgeklokte bus verleden tijd. Sommige pci kaarten zoals SCSI en netwerkkaarten kunnen slecht tegen een PCI bus die buiten specificatie loopt. En optie in de bios om de snelheid te locken is dus een uitkomst. Het is niet onmogelijk om met een hoge pci bus te draaien. Je loopt alleen het risico dat een van de kaarten de botleneck vormt, maar dit hoeft niet zo te zijn.
Dan zijn er nog de memory dividers. Deze werken hetzelfde als die van de pci bus. De memory snelheid is dus gerelateerd aan de FSB d.m.v. een divider. Vaak stelt het moederbord zelf de divider in, maar er zijn ook moederborden waar je ze handmatig kan wijzigen.
Over steppings en andere kwaliteitszaken
Het belangrijkste beginsel van overklokken is dat garantie vooraf niet bestaat. Het feit dat je buurman met zijn processor een bepaalde snelheid haalt betekend nog niet dat jij dat ook haalt, ook al heb je verder exact dezelfde hardware.
Er bestaan wel bedrijven die processors verkopen die gegarandeerd een bepaalde snelheid halen maar dat zijn altijd vooraf geteste exemplaren. En vooraf weten welke snelheid je processor gaat halen neemt natuurlijk een hoop lol weg van het overklokken.
Een van de uitgangspunten bij overklokken is: hoe beter de kwaliteit van de processor, hoe verder je kunt overklokken. Waar kun je die kwaliteit aan afleiden? Vrij simpel: gedurende de levensloop van de processorfabricage worden er altijd kleine verbeteringen aangebracht. Hoe nieuwer de processor, hoe meer van dat soort verbeteringen kunnen worden doorgevoerd en hoe beter de kwaliteit van de processor zelf. De "revisie" komt tot uiting in een bepaalde "stepping", aangegeven met een code. AMD en Intel gebruiken daar allebei een ander systeem voor.
Natuurlijk weten de processorfabrikanten dat zelf ook en zullen ze de beste steppings gebruiken voor de processors met de hoogste snelheid. Wat doe je echter als je heel veel cores van een hele hoge kwaliteit maakt en er nog wel vraag is naar processors met lagere snelheden? Juist, dan verkoop je de processor gewoon op een lagere snelheid dan hij eigenlijk aan zou kunnen. Die tactiek wordt vooral toegepast door AMD. Aan het eind van de levenscyclus van de Athlon "classic" (die in de grote zwarte cartridge) maakte AMD bijna alleen nog maar processors met een snelheid van 750 MHz of meer, terwijl er nog wel vraag was naar 600 MHz modellen. Met monteerde dan gewoon een 750 MHz processor in de cartridge maar dan met aan de buitenkant het stempel 600 MHz erop. Dit was alleen zichtbaar als je de cartridge ging openbreken, wat natuurlijk maar heel weinig mensen deden.
Als je wilt gaan overklokken is het dus niet verstandig om direct al de hoogste snelheid van een nieuwe processor te kopen. Dit is vaak meteen de maximale snelheid van het ontwerp zodat je maar heel weinig kunt overklokken.
Het tegenovergestelde geldt juist voor de lagere snelheden als de processor al een tijdje op de markt is: het ontwerp is al veel verder ontwikkeld zodat het hogere snelheden aankan dan waarop de processor verkocht wordt: veel meer overklokmarge dus.
Intel-kwaliteit herkennen
Intel geeft haar processors een "S-Spec-code" mee, die je terug kunt vinden op de processor (of op de doos, als het een boxed-processor is). Deze code bestaat uit 5 letters of cijfers en begint altijd met een S. Een Pentium III 733 heeft bijvoorbeeld als code SL45Z. In tabellen op de site van Intel kun je met deze code precies opzoeken wat de kenmerken van je processor zijn. In die tabellen kun je ook de stepping-code vinden. Deze bestaat uit drie tekens (eerst twee letters, dan een cijfer) en de eerste letter is altijd een "c". In principe geldt, hoe hoger de 2e letter in het alfabet, hoe beter de kwaliteit van de processor. De eerst geproduceerde modellen van een processor zijn meestal van de stepping "cA2", daarna krijg je "cB0" en "cC0". De praktijk heeft uitgewezen dat de cB0 en cC0 steppings veel beter overklokbaar zijn dan de cA2 stepping. Als je een Intel processor wilt gaat kopen is het dus handig om eerst even in de tabellen te kijken welke S-spec code je moet hebben om een zo nieuw mogelijke stepping te pakken te krijgen.
AMD-kwaliteit herkennen
AMD heeft ook een systeem om de stepping aan te geven. Deze kun je terugvinden in de codes die op de core van de processor aangegeven zijn. Hier staat de naam van de processor (AMD Athlon of Duron) en daaronder 4 regels code. Hierbij zijn de eerste 4 of 5 letters van de 2e regel en het eerste teken van de 3e regel van belang. Die eerste 4 of 5 letters van de 2e regel zijn altijd in de vorm "A***A". Dit is de code van de stepping, waarbij het dus gaat om de 2e, 3e en 4e letter. Hoe hoger deze letters in het alfabet zitten, hoe hoger de stepping, hoe beter de kwaliteit van de core en hoe beter de overklokbaarheid. Oudere codes als ADFA en ADEA blijken bijvoorbeeld nauwelijks overklokbaar te zijn.
De 1e letter van de derde regel schijnt ook aan te geven hoe de kwaliteit is, hoewel het bewijs daarvoor nog niet echt geleverd is. Als de derde regel met een letter begint schijnt de kwaliteit beter te zijn dan wanneer er een cijfer gebruikt wordt. Of een hogere letter ook een betere kwaliteit betekend is op dit moment nog niet duidelijk.
Natuurlijk komen er steeds nieuwe steppings uit, zodat er niet precies aan te geven is wat op dit moment de beste stepping is. Voor de oudere thunderbird processoren geld dat de AXIA en AYHJA steppings gezien worden als goede overclock-processoren, en voor de XP geld dat de AROIA Y goede resultaten geeft.
Over warmte en koeling
De grootste vijand van de overklokker is warmte. Elke processor geeft een bepaalde hoeveelheid warmte af: hoe hoger de kloksnelheid, hoe meer warmte. Natuurlijk doen processorfabrikanten er alles aan om dat binnen de perken te houden door nieuwere productiemethoden te gebruiken (koperen transistors in plaats van aluminium, kleinere transistoren, verfijning van productietechnieken etc.) maar dat helpt maar ten dele.
Hoe warmer een processor wordt, hoe meer storing er optreedt in de signalen die voor de overdracht van de bits en bytes zorgen. En hoe meer storing, hoe groter de kans op vastlopers. Om de processor op een aanvaardbare temperatuur te houden wordt er een heatsink + ventilator gemonteerd. Een goed gebruik hiervan is absoluut van levensbelang!
Zeker de AMD processors ontwikkelen zoveel warmte dat de levensduur zonder koeling ongeveer tienden van een seconde is. Besteedt hier dus veel aandacht aan: slecht geïnstalleerde koelers zijn doodsoorzaak nummer 1 onder processors.
De koelertjes die standaard bij een processor geleverd worden zijn meestal maar net voldoende om de boel op temperatuur te houden. Aanschaf van een exemplaar met een hogere "rating" is een must. Vrijwel alle merken hebben koelers die processors tot 1.2 GHz aankunnen en die zijn een keiharde noodzaak. Ook al wil je niet zo ver gaan is het toch verstandig om een zo goed mogelijke koeler te gebruiken. Kijk desnoods op de sites van AMD en Intel om te bekijken welke koelers door hen aangeraden worden. Doorgaans zijn deze "certified"-koelers van heel goede kwaliteit en bieden ze genoeg capaciteit om de extra warmte die bij overklokken vrijkomt af te voeren.
Sommige AMD-koelers hebben een verkeerd en onhandig bevestigingsmechanisme waardoor de core beschadigd kan raken. Er zijn vele voorbeelden van mensen die door een verkeerde bevestiging een processor om het leven gebracht hebben. Vraag desnoods na bij je PC-boer welke koeler wel goed past. Check ook altijd of je de koeler niet verkeerd om hebt gemonteerd. Het bevestigingsmechanisme is vaak zo dat het drukpunt precies boven de core van de processor ligt. Verkeerd om monteren zet de koeler een beetje scheef op de processor waardoor het contactoppervlak kleiner wordt en er soms zelfs helemaal geen contact meer is tussen koeler en processor.
Verder is koelpasta (ook wel thermal paste oid genoemd) noodzakelijk. Om zoveel mogelijk warmte af te kunnen voeren is een goed contact tussen core en heatsink noodzakelijk. Een dun laagje koelpasta zorgt voor warmteoverdracht en vult de minuscule hobbeltjes in het metaal op zodat het contactoppervlak zo groot mogelijk is. Er zijn verschillende soorten op de markt maar de beste keuze is toch wel Artic Silver. Deze koelpasta bevat zilverdeeltjes wat voor een nog betere geleiding zorgt. Het is flink duurder dan normale koelpasta maar de resultaten zijn ook aantoonbaar beter. Zeker het geld waard.
Wees trouwens wel een beetje terughoudend met het aanbrengen van het spul: niet te weinig maar ook zeker niet teveel. Een dikke laag prut zorgt alleen maar voor extra warmte-weerstand, en zal dus uiteindelijk zelfs een negatief resultaat hebben.
Je kunt kiezen of je de ventilator over je heatsink wilt laten blazen of zuigen. Ik geef de voorkeur aan het eerste: steeds koele lucht over de heatsink blazen is effectiever dan de warme lucht wegzuigen. Om toch de hitte weg te krijgen uit je kast kun je gebruikmaken van casefans. Vrijwel elke fatsoenlijke computerkast heeft twee of meer plekken om extra ventilatoren te installeren. Hoewel je verhalen hoort van mensen met meer dan 10 ventilatoren in hun kast is dat niet zo effectief meer. Warme lucht stijgt op dus de ventilator die lucht uit je kast blaast moet zo hoog mogelijk zitten. Doorgaans is dat aan de achterkant. Laag bij de grond is de lucht relatief het koudst dus daar moet je de lucht vandaan halen om in je kast te blazen: een intake fan zo laag mogelijk dus, en dat is vrijwel altijd aan de voorkant. Bij elke fatsoenlijke computershop kun je voor niet teveel geld ventilatoren met een doorsnede van 80 mm halen die perfect geschikt zijn voor dit doel. Elk modern moederbord heeft minimaal 2 aansluitingen voor ventilatoren, waarvan er natuurlijk al minimaal 1 in beslag wordt genomen door je processor-koeler. De 80 mm fans sluit je aan de het moederbord of direct op de voeding (eventueel via een verloopstekkertje)
Zware koelmethoden met vloeibare stikstof of phase-change koeling laat ik maar even buiten beschouwing: niemand zal daar zomaar mee beginnen. Een stukje verder in deze faq zal nog wat besproken worden over waterkoeling, een andere stille en goede koelmethode.
Overige voorbereidingen en aandachtspunten
Als je wilt gaan overklokken moet je een aantal dingen goed voor elkaar hebben. Ten eerste: zorg voor een zo schoon en stabiel mogelijk systeem. Als je gaat overklokken en je systeem is instabiel dat weet je meteen dat het aan een te hoge snelheid ligt en niet aan iets anders.
Ten tweede: zorg ervoor dat de voeding van je systeem genoeg reserve heeft. Dit probleem speelt vooral bij AMD processors maar ook snelle Intels vragen veel energie. Een 1.2 GHz AMD Athlon gebruikt rond de 60 watt, en dat moet door de voeding geleverd worden. Als je maar een 235 watt voeding hebt wordt het al heel krap, omdat de rest van je systeem ook nog energie vraagt. Voor serieuze overklokactiviteiten is een 300 watt voeding een must-have. Te weinig capaciteit van de voeding kan leiden tot instabiliteit of een systeem dat helemaal niet meer wil starten.
En dan de belangrijkste: begin voorzichtig en ken je grenzen. Je 800 MHz Duron meteen opjagen naar 1300 MHz is absoluut zinloos en zelfs gevaarlijk. De kans dat hij dat trekt is nihil en je kunt je processor ermee beschadigen. Begin met (bijvoorbeeld) 50 MHz extra, draai een paar tests (3Dmark 2001, SiSoft Sandra, SpecViewPerf etc.) en kijk of alles goed gaat. Zo ja, ga dan weer een stapje hoger totdat de boel vastloopt. Dan wordt het tijd voor de trucjes die later aan de orde zullen komen.
Loopt de boel nu echt en de soep en start je systeem niet meer op dan kun je een paar dingen doen.
1.Wachten totdat je systeem weer iets is afgekoeld, snel opstarten en de instellingen terugzetten. That is, als je via het BIOS hebt overgeklokt. Gebruik je "ouderwetse" jumpers of dipswitches dan is er niets aan de hand want dan kun je gewoon de oude instellingen terugzetten.
2.Werkt optie 1 niet, dan kun je proberen op te starten met de Insert toets ingedrukt (soms ook Home of Escape). Bij sommige moederborden zorgt dat ervoor dat de processor-instellingen weer teruggezet worden op de standaardwaarde zodat je weer in het BIOS kunt komen.
3.Werkt optie 2 niet, dan zit er niet anders op dan het BIOS volledig te resetten (ook wel Clear CMOS genoemd). Dit gaat met een jumper op het moederbord. Check je handleiding om achter de plaats te komen en hoe je hem moet gebruiken. Bij sommige moederborden moet je de stekker uit het stopcontact trekken, bij andere moet je hem er juist in laten zitten. Als je het goed gedaan hebt staan alle instellingen nu weer op de fabrieks-standaard.
4.Werkt optie 3 ook niet dan heb je een serieus probleem. Laat het systeem eerst een half uur uit staan om helemaal af te koelen. Probeer het dan nog eens. Werkt het nog steeds niet dan zul je hardere maatregelen moeten nemen. Soms werkt het installeren van een andere processor. Het moederbord herkent dan een nieuwe processor en gaat automatisch terug naar de fabrieksinstellingen. Een andere mogelijkheid is het installeren van heel veel extra koeling. Dat kan net genoeg zijn om je systeem lang genoeg overeind te houden om je in de gelegenheid te stellen de oude instellingen terug te gooien.
Daadwerkelijk overklokken: FSB tweaking
De makkelijkste en meest effectieve manier om over te klokken is door het verhogen van de FSB. Vrijwel elk modern moederbord heeft de mogelijkheid om een hele range aan FSB's in te stellen in het BIOS. Vooral Abit, Asus en MSI bieden vaak de mogelijkheid om de FSB in stapjes van 1 MHz op te hogen tussen 100 en 200 MHz.
Het voordeel van FSB tweaking is dat je niet alleen de processor sneller maakt maar het hele systeem: AGP, PCI en geheugen krijgen meer bandbreedte ter beschikking, de overdracht van processor naar northbridge gaat sneller etc.
Dat voordeel is ook meteen het nadeel: doordat je je hele systeem overklokt worden ook alle onderdelen zwaarder belast: niet alleen de processor moet een hogere snelheid aankunnen, ook de videokaart, het geheugen, de harde schijven etc.
De maximale hoogte van de FSB is nauwelijks aan te geven. Het hangt helemaal af van je chipset en de marge die de rest van je systeem. Wel hebben Intel-systemen traditioneel een hogere marge dan de AMD-equivalenten, iets wat veroorzaakt wordt door de gebruikte chipsets. De goeie ouwe BX-chipset bleek in veel gevallen 140 MHz FSB aan te kunnen en de i815 heeft die traditie vrolijk voortgezet. FSB's van 160 en meer zijn vrijwel nooit een probleem, mits de rest van je systeem het aankan. Bij deze hoge FSB's komen de PCI en AGP dividers weer om de hoek kijken. Een oudere chipset zoals de BX ken geen lagere PCI divider dan 1/3 en geen lagere AGP divider dan 2/3. Een FSB van 140 heeft dus respectievelijk een PCI-snelheid van 47 MHz en een AGP snelheid van 94 MHz tot gevolg. Nu kunnen de meeste videokaarten die laatste snelheid wel hebben maar vooral harde schijven (omdat de snelheid van de IDE-controller gekoppeld is aan de PCI-snelheid), netwerkkaarten en (ISDN)-modems zijn gevoelig voor dit soort hoge snelheden.
Over het algemeen is een PCI snelheid tot 40 MHz veilig. Bij hogere snelheden kun je op problemen gaan stuiten: van vastlopers tot overhoop gegooide FAT-tables op je harde schijf. In het slechtste geval kun je daardoor al je data kwijtraken. Wees hier dus een beetje voorzichtig mee.
Vrijwel alle moderne videokaarten maken geen problemen van AGP snelheden tot 90 MHz. Moeilijkheden zijn te herkennen aan vreemde kleuren of renderfouten (knipperen, vreemde textures etc.) tijdens games.
Gelukkig kennen nieuwe chipsets zoals de VIA KT133A en de Intel i815 wel andere dividers: œ voor AGP en Œ voor PCI. Hiermee hoeft een FSB van 160 MHz geen probleem meer te zijn, mits processor, chipset en geheugen het aankunnen.
De relatie tussen FSB en geheugen is een verhaal apart. Tot en met de oude BX-chipset (daar is ie weer) diende het geheugen op dezelfde snelheid als de FSB te draaien (een zogenaamde synchrone geheugenbus). Nieuwe chipsets van VIA (de Apollo 133A) en Intel zelf (i185) maakten daar een einde aan. Hiermee werd het mogelijk de geheugenklok apart van de FSB in te stellen (asynchrone geheugenbus). Op deze manier kun je dus ook zonder supersnel geheugen een hoge FSB gebruiken of juist andersom: supersnel geheugen bij een lage FSB. Helaas verschilt de implementatie per moederbord. Soms kun je een vaste geheugensnelheid opgeven die niet veranderd, wat je ook met de FSB doet. Op andere borden is de geheugensnelheid de snelheid van de FSB plus die van de PCI of kun je maar een bepaald aantal combinaties opgeven (wel 100 MHz FSB bij een 133 MHz geheugenklok maar niet andersom bijvoorbeeld) Kijk in je handleiding om te zien welke instellingen jouw moederbord aankan.
Ook hier kun je een beetje spelen met de instellingen om het beste resultaat te halen. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat je geheugen geen FSB van 140 MHz kan hebben, maar de rest van je systeem wel en je bovendien de geheugensnelheid niet vast kunt zetten op 133 MHz. Het is dan verstandiger om de FSB terug te schroeven naar 133 MHz zodat het geheugen ook op 133 draait dan om een 140/100 instelling te gebruiken (eigen ervaring )
Opmerking: Soms kan de processor meer aan dan alleen met FSB-tweaking kan worden gehaald. In dit geval kun je gebruik maken van een combinatie van FSB tweaking en multiplier tweaking.
Daadwerkelijk overklokken: multiplier tweaking
Het overklokken via de multiplier is veiliger maar ook minder effectief dan via de FSB. Je klokt immers alleen je processor zelf over. Als je met de multiplier wilt gaan overklokken ben je bij Intel verkeerd, aangezien deze de multiplier heeft "gelocked" (dit om te voorkomen dat oplichters een snelle Intel-CPU voor veel geld te verkopen terwijl het gewoon een overgeklokt langzamer model is).
Voor eens en voor altijd: een eenmaal gelockte Intel-processor kan niet meer ge-unlocked worden. Laat je niet foppen door mensen die zeggen dat ze het wel kunnen, het is simpelweg fysiek onmogelijk. Er bestaan Intel-processors zonder multiplier lock, maar dat zijn oude modellen (de Pentium II 333 was de laatste die ook zonder lock te krijgen was) of speciale testexemplaren. Ook al kun je in je BIOS een andere multiplier instellen: je Intel processor trekt zich daar helemaal niets van aan. Daarom is het ook niet erg als je een nieuwe Intel processor wilt installeren in een moederbord dat zo'n hoge multiplier officieel niet aankan: niet het moedebord bepaalt de instelling, maar de processor.
AMD processors zijn in principe ook gelocked maar AMD is daar niet zo handig mee. De Athlon classic (Slot A) valt te overklokken met behulp van een Goldfinger-device. Hiervoor dien je de cartridge open te slopen en een speciaal apparaatje aan te brengen op een connector bovenop de printplaat. Met dit apparaatje kun je de multiplier (en soms ook de divider van de cache) aanpassen. Het gaat te ver om hier een hele uitleg te geven hoe je dat doet, bovendien gaat het om processors die al een jaar niet meer gemaakt worden.
Bij de socket A modellen (de moderne Athlons en Durons dus) is de lock met vier simpele potloodstreepjes op te heffen. Een niet-gelockte AMD-processor kan je in principe op iedere multiplier instellen die je wilt, waarbij je rekening moet houden met het feit dat de maximale multiplier van een niet-gelockte processor 13x is. Natuurlijk moet je moederbord dit wel ondersteunen, en vaak geld dat de instelling van 12.5x op je moederbord resulteerd in een uiteindelijke multiplier van 13x. De XP's kunnen wel hogere multipliers aan.
Heb je die mogelijkheid niet dan kun je het ook zelf bouwen, maar ook dat valt weer in de catergorie "diehards only".
Het instellen van de multiplier gaat net zoals de FSB: in het BIOS of met jumpers of dipswitches op het moederbord.
De AMD XP-processoren zijn wat lastiger van hun multiplier-lock te verlossen, maar ook daar is het mogelijk: zie verderop in deze FAQ.
Trucjes
De meest bekende truc die gebruikt wordt bij overklokken is het verhogen van het core voltage. Bij een hogere kloksnelheid dan standaard wordt het interne signaal in een processor verzwakt door allerlei electronische eigenschappen. Dit kan tot instabiliteit leiden. Door het voltage te verhogen wordt het signaal weer sterker en kun je dus toch een hogere kloksnelheid halen. Maar er is ook een nadeel: hoe hoger het voltage, hoe meer warmte er van je processor afkomt. En teveel warmte kan weer instabiliteit betekenen. Het is dus zaak de gulden middenweg te vinden tussen voltage en warmte-ontwikkeling.
Wees terughoudend met het aanpassen van het voltage: de meeste moederborden kunnen niet meer leveren dan 1.90 volt en dat is niet helemaal voor niets. Met voltage-mods (solderen etc.) kun je soms hoger komen maar dat is vaak niet effectief. De gunstige werking van een hoger voltage wordt compleet tenietgedaan door de grotere warmteontwikkeling. Verder kan een te hoog voltage de processor beschadigen.
Wees er alert op dat moederborden soms heel onnauwkeurig zijn in het bepalen van het core-voltage. Soms krijgt je processor 0,1 tot 0,15 volt meer dan ingesteld. Een BIOS-update kan dit verhelpen maar het is sowieso verstandig om het in de gaten te houden met een hardware-monitor programma of in het BIOS (PC Health status o.i.d.)
Het lastige is er achter zien te komen waar je probleem ligt: crashed je systeem door een te laag voltage of door warmte. Daar kun je op verschillende manieren achter komen. Als je systeem steeds na ongeveer dezelfde tijd hangt is het waarschijnlijk een warmteprobleem. Bij het opstarten is de boel nog koud, en wordt dan steeds warmer, omdat de hitte niet goed wordt afgevoerd. Als je systeem op onvoorspelbare momenten vastloopt is het waarschijnlijk een voltageprobleem.
Ook kun je gebruikmaken van de temperatuurmeters op je moederbord. Hoewel deze niet helemaal nauwkeurig zijn kun je toch een aardige indruk krijgen. Voor zowel AMD als Intel processors geldt dat een temperatuur boven de 60 graden aan de hoge kant is. Hoewel dat nog lang niet de fysieke grens van de processor is wordt het systeem vaak instabiel en gaat de levensduur van je processor hard achteruit. Beter koelen is dan het devies.
Een truc die de laatste tijd vooral bij snelle AMD processors (1.2 GHz en hoger) wordt toegepast is het voltage verlagen! Deze ontwikkelen op de standaardsnelheid al zoveel warmte dat je nauwelijks kunt overklokken zonder in de problemen te komen. Door het voltage te verlagen kun je de warmteafgifte verminderen en met dezelfde koeling verder overklokken. Ook daar zit natuurlijk een grens aan: hoe lager het voltage, hoe meer kans op storing en vastlopers.
Kan mijn processor kapot als ik overklok, en zo ja, waardoor gaat het ding kapot?
De drie allergrootste vijanden van elektronisch chips zijn:
- Statische elektriciteit
- Warmte.
- Electromigratie
Statische elektriciteit heb je weinig last van in reeds gemonteerd systeem, maar wel als je met losse chips aan de gang gaat. Een beetje statische elektriciteit is voor een chip al gelijk aan een blikseminslag. Meestal werkt je chip nog gewoon, maar word de boel instabieler.
Extreme warmte zorgt ervoor dat het silicium waaruit de chip bestaat zijn halfgeleidereigenschappen verliest. Dit gebeurt bij een chiptemperatuur van 125 -175 graden. Nogal wat, dus de kans dat je ineens je chip om zeep helpt door oververhitting is niet zo groot. Tenzij je geen koeler monteert natuurlijk. Minder extreme warmte kan ook kwaad. Zoals je misschien ooit op school bij scheikunde geleerd hebt, is de snelheid van bepaalde processen afhankelijk van de warmte. Zo ook elektromigratie.
Elektromigratie is het verschijnsel dat de metalen die de verbindingsdraden tussen de transistoren op een chip vormen zich atoom voor atoom verplaatsen van de ene plek naar de andere plek op de chip. Dit gebeurt onder invloed van de extreem hoge veldsterktes tussen de metalen sporen, en hoge lokale temperaturen. Uiteindelijk resulteert dit in een onderbroken verbinding (wegens weggemigreerde metaalatomen), of een kortsluiting (wegens erbij gekomen atomen), en dus een kapotte chip.
Onder invloed van warmte word het elektromigratieproces versneld, omdat de atomen sneller trillen en dus eerder loskomen uit het kristalrooster. Verhoogde Vcore spanningen versnellen ook het proces, omdat door de hogere spanning de veldsterkte tussen twee verbindingssporen oploopt. Er word harder aan de atomen getrokken, waardoor ze ook eerder loskomen uit het kristalrooster (verhoogde Vcore heeft dus dubbel effect: zowel de temperatuur als de veldsterkte stijgt).
Dit is allemaal technisch geblaat. Waar het in de praktijk op neerkomt is dat je kunt overklokken wat je wilt, zolang je de temperatuur maar onder controle kunt houden. Als je in 1 keer de FSB naar 200MHz wil zetten in plaats van langzame stapjes omhoog, dan kan dat. Mits je er zeker van bent dat je temperatuur niet te hoog word.
Stress-testen van de CPU
Als je na je overklok prima in Windows kunt komen, word het tijd om eens te testen of alles wel zo soepel draait bij 100% belasting. Een van de beste manieren om alleen je processor te stressen is het draaien van de programma's BurnXX, waarbij XX voor je processortype staat. Dus voor de Athlon/Athlon XP/Thunderbird kun je BurnK7 gebruiken, voor de P3 kun je BurnP6 nemen. Voor zover ik weet is er geen specifieke P4 versie. Of het geheugen nog stabiel draait na een overclock is te testen met BurnMMX. Om er zeker van te zijn dat deze programma's zoveel mogelijk CPU tijd krijgen, is het aan te raden om de prioriteit van het proces op 'high' te zetten. Dit kan in Windows NT/2000/XP met behulp van de Task Manager. Je doet dit door naar de 'processes' tab te gaan, met de rechtermuisknop het gewenste programma selecteren, en vervolgens 'Set Priority -> High' te kiezen. Windows 95/98/Millenium gebruikers kunnen gebruik maken van het programmaatje 'setprio'.
Om een overklok van de grafische kaart te testen is het draaien van een 3DMark2001 test nuttig. Draai een stuk of 10 benchmarks achter elkaar. Als er geen artifacten optreden en de boel niet hangt, dan kun je er redelijk van uitgaan dat de overklok gelukt is.
Andere pakketjes die regelmatig gebruikt worden om het systeem te stresstesten zijn SiSoft Sandra (burn-in test), de Distributed.net client (ook wel koetje genaamd), en Super PI.
Alle genoemde programma's zijn eenvoudig te vinden door middel van een Google search.
Over maximale CPU temperaturen
Gedurende het overklokken moet je goed de CPU temperaturen in de gaten houden. Een te hete CPU houd permanente schade over aan die oververhitting. Ook al doet hij het nog steeds, de kans dat de PC vaker crasht is groot.
Maar wat zijn nu normale en maximumtemperaturen? De maximumtemperatuur ligt voor vrijwel alle processoren op een 75-80 °C, gemeten op de package direct boven de core. Boven de 80 °C word het risico op beschadiging erg groot (De chip zelf kan 125 °C hebben, maar deze is altijd warmer dan de behuizing).
Normale temperaturen hangen af van de manier waarop de temperatuur gemeten word. Processoren met interne meetdiode meten de temperatuur direct op de chip zelf, en geven dus een hogere temperatuur aan dan externe sensoren in de socket. Dit verschil kan best oplopen tot 20 °C of meer. Bij processoren met interne meetdiode, zoals de Pentium 3, Pentium 4 en AMD Athlon XP geld 65-75 °C nog als veilig. Een normale temperatuur is dan 55-60 °C. Maar zelfs langdurig op 70 °C draaien kan dan geen kwaad. Gebruikt jouw moederbord een externe sensor in de socket of aan een draadje, dan is 45-55 °C een normale waarde, en is de processor veilig tot zo'n 65 °C.
Temperatuur uitlezingssoftware:
SpeedFan, Motherboard Monitor, CpuCool, Aida32, Lavalys Everest, SciSoftware Sandra, Memory and CPU Observer, Hardware Sensors Monitor, BurnInTest, Asus Probe, Winbond Hardware Docter, Abit Hardware Doctor, MSI CoreCenter etc.
Let erop dat je de software goed instelt. Temperaturen van 127'C geven aan dat de sensor niet uitgelezen of gevonden konden worden. Check de MBM: Motherboard List voor meer info over de gebruikte sensoren van diverse moederborden.
Software-koeling van de CPU
Er bestaan programmaatjes welke beloven dat je CPU temperatuur er flink door zal afnemen. Deze programma's doen hun werk door de CPU in een stroombesparende stand te zetten als de CPU niets hoeft te doen. Wat technischer: deze programma's laten de CPU de zogenaamde HALT instructie uitvoeren, of sturen de clock throttle pin van sommige processoren aan.
Nu werkt dit alleen maar als de processor niets te doen heeft. Als de processor wel iets te doen heeft (koe, filters in Photoshop, gamen), dan worden deze programma's buiten spel gezet door het besturingssysteem, en zal je CPU temperatuur net zo hard oplopen als wanneer je die programma's niet zou draaien.
De enige situatie waarin deze programmatuur nut heeft, is als er een temperatuurgevoelige ventilator op de processor gemonteerd is. Deze zal dan langzamer draaien als de processor niets te doen heeft. Om je overklokscore te verbeteren is deze programmatuur niet geschikt.
Twee bekende softwarepakketjes zijn VCool en CPU Idle.
Tot hoever kan ik overclocken?
Dit is erg moeilijk te zeggen. Het ligt er namelijk maar aan hoe de rest van je systeem het volhoudt. Als je bijvoorbeeld een PIII overclocked heb je te maken met een nogal hoge FSB. Deze kan soms wel oplopen tot 150-160. Aangezien je AGP en PCI snelheden hier ook verband mee houden is dit per systeem verschillend. Om je toch een beetje gerust te stellen geven we een paar voorbeelden:
Intel Pentium II 400: zo'n 500MHz maximaal.
Intel Pentium III 700E: zo'n 950MHz maximaal.
Intel Celeron 566: zo'n 850 maximaal.
AMD Athlon 800 (socket A): zo'n 1000MHz maximaal.
AMD Duron 600: zo'n 950MHz maximaal.
AMD K6 processors: willen meestal niet hoger dan zo'n 50MHz boven de originele snelheid.
Uiteraard kan het zijn dat ze deze snelheden niet halen of er misschien wel overheen gaan. Zoals eerder gezegd, dit ligt helemaal aan de component zelf en aan het systeem.
Unlocken AMD Duron/Athlon
Een AMD Duron en een AMD Athlon (beide socket A) zijn beide te unlocken door de L1 bruggen te verbinden met potlood streepjes (ja je leest het goed ). Ter verduidelijking hieronder een afbeelding:
Zorg er wel voor dat de streepjes elkaar niet raken, want dan kan het zijn dat je multiplier niet veranderd of hele rare waardes gaat aannemen. Let daar dus goed op. Een HB vulpotlood of 1 tikkeltje zachter geeft het beste resultaat. Zijn de L1 bruggetjes echter intact en niet doorgelaserd heb je mazzel, je beschikt namelijk over een reeds unlockte processor .
Unlocken Athlon XP
Hieronder een paar verschillende unlockmethodes voor de XP:
http://www.tweakers.net/nieuws/19140
http://www.tweakers.net/nieuws/18937
http://www.tweakers.net/nieuws/18896
De multiplier verandert niet/doet raar na unlocken
Tsja, dan heb je toch wat verkeerd gedaan! Hoogstwaarschijnlijk heb je de L1 bruggetjes niet goed verbonden. Probeer het nog eens, maar zorg er dit keer voor dat de bruggetjes elkaar onderling NIET raken, dan gaat het namelijk mis.
Voltage mods
Een voltage mod is een weerstandje plaatsen op het moederbord wat ervoor zorgt dat je processor meer stroom krijgt. Dit zorgt ervoor dat je verder kan overclocken. Het risico dat hier aan verbonden is, is dat wanneer de processor meer stroom krijgt, hij warmer wordt. Daarom is goede koeling hiervoor van groot belang. Om even terug te komen hoe het nou precies in zijn werkt gaat, hier deze foto:
In dit geval gaat het om een voltage mod op een ASUS A7V moederbord. Als je bijvoorbeeld de waarde 1,55V instelt in het BIOS, wordt dit omgezet naar bijvoorbeeld 1,85V. Er wordt hier dus een verschil gecreëerd van 0,3V. Op zich lijkt dit heel weinig, maar het is een grote stap. Op het moederbord kun je maximaal 1,85V instellen in het BIOS. Met de voltage mod wordt dat dan 1,85V + 0,3V = 2,15V. Dit zorgt ervoor dat je dus hoger kan overclocken.
Voor beschrijvingen van hoe een voltage mod uit te voeren is, zal je even moeten Googlen.
De beste koeler
Dat ligt er maar net aan waar je je koeler voor wilt gebruiken. Wil je gewoon een stabiel werkstationnetje waarmee je games e.d. speelt en je bent niet van plan te gaan overclocken, volstaat een standaard el-cheapo koelertje van bijvoorbeeld CoolerMaster of Spire.
Wil je wel gaan overklokken, dan moet je zwaarder geschut inzetten. Over het algemeen geld wel de eenvoudige regel: betere koeling = meer herrie.
Een echt up-to-date overzicht van koelers is nauwelijks bij te houden, en voor de actuele stand van zaken kun je ook veel beter een stel cooler roundups lezen op tweakers.net of andere hardwaresites zoals Toms Hardware, Anandtech, etc. Ook zijn er vaak combinaties mogelijk van een bepaald koelblok met een andere fan, zoals een Delta HP voor maximaal koelvermogen of een Papst voor stilte.
Om je een beetje op weg te helpen heb ik een paar koelers uitgezocht waar je je zeker geen bult aan valt:
Coolermaster HHC-001: Zeer goede prestaties door gebruik heatpipe, niet te lawaaiig.
ThermalTake Volcano 9+: Goede prestaties, redelijk lawaaiig.
Zalman processorkoelers: redelijke prestaties, stil
Spire Whisperrock: redelijke prestaties, stil
Alpha PAL6045+Delta HP: Goede tot zeer goede prestaties, wel een takkeherrie.
Alpha PAL6045+Papst fannetje: redelijke tot goede prestaties, stil.
Vaak zijn er zowel modellen voor Socket-A (AMD) als Socket-478 (Intel)
Er lopen in DOC twee topics over ervaringen met zowel AMD als Intel koelers:
[Cooling] Ervaringen met AMD koelers
[Cooling] Ervaringen met Intel koelers
Voeg je eigen ervaring toe, of zoek in de topics hoe de koeler die je op het oog hebt presteert 
"Mijn pc doet het niet meer / is instabiel!"
Tsja, omdat een gekke japanner een Pentium-166 op 2GHz kan laten lopen wil niet zeggen dat jij dat ook kunt. Vaak liggen stabiliteitsproblemen en niet op willen starten aan gewoon simpelweg te ver overklokken. Hoge FSB's maken je systeem instabiel (Windows blauwe schermen) omdat je geheugen het niet meer trekt, je VGA kaart begint te zweten, of je harddisken protesteren. Snelle processors vreten veel stroom, en sommige voedingen kunnen daar niet tegen. Soms blijft het systeem er helemaal in, en krijg je alleen nog maar zwart beeld. Meestal kun je je systeem wel weer in originele staat krijgen door je BIOS te resetten of je jumpers terug te zetten naar default. Daarna kun je een scala truukjes uithalen zoals het verhogen van de Vcore van de processor, Vdimm van het geheugen, en beter koelen. Werkt dit niet, neem dan de hoogste stabiele frequentie, en ben er tevreden mee.
Airflow
Laten we het eens over de airflow hebben. Om je te laten zien wat nou goed en wat nou fout zijn zie je hieronder 4 plaatjes staan. De eerste 2 zijn voorbeelden waarin de fans verkeerd geplaatst zijn. De nummers 3 en 4 zijn voorbeelden waar de fans wél juist geplaatst zijn.
   
1. Zoals je op de tekening kan zien blazen beide fans naar binnen wat voor overdruk zorgt. Bij overdruk is het theoretisch gezien zo dat de temperatuur hoger is, maar in de praktijk merk je hier niks van.
2. Hier kun je zien dat de linker fan naar binnen blaast en de fan rechtsonder naar buiten. Eigenlijk is dit dus in precies de tegenovergestelde richting als dat warme lucht zich beweegt. Het is namelijk zo dat warme lucht stijgt, en koude lucht laag bij de grond blijft. Hier blaast met koude lucht bovenin naar binnen, waardoor de warm geworden lucht eigenlijk gezegd beneden weg moet, wat dus niet gaat.
3. Dit is een goed voorbeeld van een goede opstelling van de fans. De fan rechtsonder zuigt koude lucht aan van laag bij de grond en blaast die de kast binnen. De inmiddels warm geworden lucht stijgt op en wordt door de fan linksboven weggezogen uit de kast. Zo is er een positieve luchtstroom.
4. Eigenlijk het zelfde verhaal als bij plaatje nummer 3. Zij het dat hier de fan bovenop de case de warme lucht naar buiten blaast, wat dus ook een optie is.
Zie verder: CME Faq: # airflow
Peltiers
Peltiers, ook wel peltierelement, TEC (Thermo Electric Cooler) of Solid State Cooler genoemd, kunnen gebruikt worden om de temperatuur van de processor beneden kamertemperatuur te krijgen. Zelfs temperaturen beneden het nulpunt zijn mogelijk. De peltier is een plaatje van meestal 40x40x3mm met 2 aansluitdraden. Binnenin dit plaatje bevinden zich honderden halfgeleiderovergangen welke omder andere als eigenschap hebben dat ze warmte kunnen verpompen als er stroom doorheen gestuurd word. De peltier is dus niet een magisch koelapapraat, maar een ding dat warmte van de ene kant (de koude kant) naar de andere kant (de warmte kant) verplaatst. De warmte die ontstaat aan de warme kant (de van de koude kant 'gepikte' warmte, plus de hoeveelheid elektrische energie die je erin stopt) moet je afvoeren met een heatsink of waterkoeling.
Wat zijn de voordelen van een peltier gebruiken?
Het voordeel van een peltier is een beter gekoelde processor, en daardoor een waarschijnnlijk hogere overklok.
Wat zijn de nadelen van een peltier gebruiken?
Doordat de temperatuur van je processor waarschijnlijk beneden omgevingstemp gaat komen, krijg je last van condensvorming (vergelijk dit met een glas koude drank. Daar onstaat ook vocht aan de buitenkant van het glas). Je moet dus goed isoleren. Verder kom je tegenwoordig niet onder het gebruik van een waterkoeling uit om de grote hoeveelheden warmte af te voeren. Het laatste nadeel is het grote stroomverbruik.
Wat heb ik allemaal nodig voor een peltiersetup?
- Een werkende waterkoeling of hele, hele lompe luchtkoeler.
- Een peltier
- Een voeding voor de peltier
- Een coldplate
- Isolatiemateriaal rondom je processor
Wat voor peltier heb ik nodig?
In het goede oude Celeron-366 tijdperk kon je nog goed wegkomen met een 80W peltier. Die tijd ligt met de komt van de Athlon en P4 definitief achter ons. Om een overgeklokte Athlon XP of Pentium-IV goed koud te houden zul je minimaal een 156W peltier moeten gebruiken, en liever nog een 172W of 220W peltier.
Het is over het algemeen het beste om de zwaarste peltier te kopen die je krijgen (en betalen) kunt. Dit voorkomt dat je bij de eerstvolgende processorupgrade de boel weg kunt gooien wegens een te zwakke peltier, en het levert de hoogste overkloks op. Een setup met een zwaardere peltier is iets duurder dan een setup met een lichte peltier, maar het betaalt zich snel genoeg terug.
Wat voor voeding heb ik nodig voor een peltier?
De meeste peltier vragen een aparte voeding, en kunnen dus niet op de normale voeding aangesloten worden. Dit vanwege de hogere spanning en het hoge stroomverbruik.
Een 156W peltier bijvoorbeeld vraagt 15V bij 15A. Nu doet deze het ook prima op 12V, maar de gewenste 15Amps kunnen niet door de meeste ATX voedingen geleverd worden. Een 172W peltier vraagt 24V bij 11A; deze 24V kan al niet door een computervoeding geleverd worden.
Hoe kom je dan wel aan een geschikte voeding? Ten eerste, zoek uit hoeveel spanning en stroom je peltier nodig heeft. Zoek daarna een voeding die 80-100% van de geleverde spanning levert, bij de gewenste stroom. Deze voedingen zijn te koop bij in overklokken gespecialiseerde winkels, of ze zijn zelf te bouwen. DaBit heeft er ooit een (engelstalig) artikeltje over geschreven. Dit kun je hier vinden.
Wat voor coldplate heb ik nodig, en waarvoor dient de coldplate?
De coldplate is een stuk goed warmtegeleidend materiaal dat je tussen de processor en de peltier schuift. De taak van deze plaat is het verdelen van de door de processor gegenereerde warmte naar het volledige oppervlak van de peltier. Dit omdat de peltier meestal groter is dan de processor.
Goede materialen voor een coldplate zijn koper en zilver. Aluminium is eventueel ook bruikbaar. De meest ideale dikte is 10-15mm. Deze dikte vormt het beste compromis tussen gewicht, warmtespreiding en toegevoegde warmteweerstand.
Hoe voorkom ik condens? Hoe isoleer ik mijn processor?
Nou, hier komt het op eigen creativiteit aan. De enige echt belangrijke eis is luchtdichtheid. Als de isolatie luchtdicht is, dan kan er geen lucht bijkomen, en dus ook geen vocht uit de lucht. Hoe doe je dit? Begin vast met het vullen van de ruimte in je socket met schuimrubber of vaseline. Monteer daarna de processor, peltier en waterblok, en pak de hele constructie in met neopreen of PUR schuim. Vergeet ook de onderkant van je moederbord niet te isoleren met een matje neopreen. Werk naden af met lijm of vaseline.
Isolatie is een vak apart, dus wat rondzoeken hier op het forum of op het internet is een absolute noodzaak.
Waar kan ik meer info vinden?
Technische Peltier FAQ
Het inbouwen van een Peltier -> ervaring en mini FAQ
http://www.ferrotec.com/usa/thermoelectric/overview.htm
Verder is er hier op het forum m.b.v. de almachtige Search veel over peltiers te vinden. Ook sites als www.overclockers.com bieden schatten aan informatie.
Phase-Change
Phase-Change (vanaf hier PC genoemd) koeling is gebaseerd op het natuurkundige principe dat een verdampende vloeistof energie onttrekt van de omgeving, en een condenserende vloeistof warmte afgeeft aan de omgeving. De officiele niet-overklokkers term voor een phase-change systeem is 'Vapour-compression system'. Dat een verdampende vloeistof warmte opneemt kun je eenvoudig zelf uitproberen door op een zonnige zomerdag in het zwembad te springen en eruit te klimmen. Doordat het water op je lijf gaat verdampen heb je het opeens een stuk minder warm.
Exact hetzelfde principe word gebruikt in koelkasten. Een vloeistof (meestal incorrect 'freon' genoemd) word verdampt door het te laten koken. Hierdoor word warmte onttrokken. Een compressor perst de damp weer samen totdat de damp weer vloeibaar word. Hierbij ontstaat warmte, welke buiten de te koelen ruimte afgevoerd word. De zojuist ontstane vloeistof kan dan weer naar de verdamper, etc. Het is dus gewoon een kringloop.
Het grote voordeel van dit systeem is dat eenvoudig hoge capaciteiten te halen zijn, en dat het efficienter is dan het gebruik van peltiers.
Aha, dus een koelkast gebruikt phase-change?
Jawel, in theorie is dat best mogelijk. Er zijn alleen een paar kleine nadeeltjes:
• De buizen van het systeem lopen meestal dwars door isolatieschuim heen. Ze daar uit te halen is niet eenvoudig.
• De vorm van de verdamper binnenin de koelkast (het ding dat koud word), is te groot om zomaar op de processor te monteren. Je zou dat ding wel in een bak met water kunnen hangen en verder met waterkoeling aan de slag kunnen gaan.
• Het vermogen van een kleine tot middelgrote koelkast is onvoldoende om een processor te koelen. Leuk word het pas als je het systeem uit een koelkast van 500 liter of meer neemt.
En de buizen doorknippen en er een andere verdamper opzetten dan? Mijn waterblok bijvoorbeeld?
Dat kan, alleen zo gauw je de buizen openknipt/zaagt zal je koelmiddel eruit verdwijnen. Dit is riskant; je kunt er behoorlijke brandblaren aan over houden (van de koude). Verder is het nogal milieuonvriendelijk.
Als je koelmiddel eenmaal verdwenen is zul je een gespecialiseerd reparatiebedrijf op moeten zoeken om het overnieuw bij te vullen.
Zelfbouw dan?
Kan, is mogelijk. Mits je weet wat je doet, en je hulp krijgt van mensen met de benodigde apparatuur. Lees jezelf goed in in de materie voordat je begint.
Andere extreme koelmethodes
Vloeibare stikstof (Liquid Nitrogen/LN2)
Onze grote vrienden de Japanners willen nog wel eens vloeibare stikstof gebruiken. Ze monteren dan een grote koperen bak bovenop de processor, en laten daar de vloeibare stikstof verdampen. Hiermee is in theorie een temperatuur te halen van -196 °C. De nadelen van vloeibare stikstof zijn:- Het werkt maar even. Als de stikstof verdampt is, is de koeling afgelopen
- De kans dat je moederbord/processor overlijd door de extreme kou is niet ondenkbaar.
- Vloeibare stikstof is behoorlijk gevaarlijk om mee te werken. De kans dat je ledematen verliest door bevriezing is aanwezig, en als je met het spul speelt op je kamer kun je nog eens stikken ook nog omdat de stikstof de zuurstof in de lucht verdringt.
|
|
:strip_exif()/u/34960/lemming.gif?f=community)
Dit topic is gesloten.