Burgers moesten steeds zelfredzamer worden, dat wreekt zich nuMet een beroep op solidariteit en collectief verantwoordelijkheidsgevoel gaat het kabinet de corona-najaarsgolf te lijf. Eerder zei demissionair minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) „nul begrip” te hebben voor niet-gevaccineerden.
Het is een ingewikkelde ideologische draai die het kabinet maakt. Al zolang hij premier is, hamert Rutte op het belang van éígen verantwoordelijkheid. Mensen moeten zélf hun geluk nastreven, zelfredzaam zijn, eigen keuzes maken. Niet het geheel telt, maar individuele ontplooiing. Zowel gemeenschap als ‘staat’, zoals Rutte de overheid liever noemt, is daaraan ondergeschikt.
Nu, in de coronacrisis, moet de doe-het-zelf-burger plaatsmaken voor de doe-het-samen-burger. „Als je al twee of drie generaties bezig bent het individu te verheerlijken, is dat moeilijk”, zegt VU-hoogleraar en filosoof Gabriël van den Brink (71), auteur van Ruw ontwaken uit de neoliberale droom uit 2020. „De moderne Nederlander koestert zijn keuzevrijheid, vindt zichzelf ‘volstrekt uniek’ of wil erkenning van zijn of haar ‘eigen identiteit’.” Het hyperindividualisme is na decennia liberale politiek tot diep in de haarvaten van de samenleving doorgedrongen.
„Het radicale individualisme is opgekomen in het Reagan-Thatcher-tijdperk, het werd de kernideologie van decennia van beleid. Zij rekenden af met de sociale welvaartsstaat uit de jaren 60, en legden de nadruk op de vrije markt. Gemeenschappen, zoals families, buurten of verenigingen, zijn aangetast. Nu is de boodschap opeens: denk ook eens aan de ander. Maar de basis van die bewering ontbreekt, het is een loze kreet. Want mensen hebben decennialang een andere boodschap gehoord.”
Juist daarom is het bereiken van de kleine groep ongevaccineerden zo lastig. Zij doen wat burgers voortdurend horen: ze zijn persoonlijk autonoom en kijken niet altijd voor oplossingen naar de staat. Uit onderzoek van I&O Research uit juli blijkt dat ongevaccineerden vaak persoonlijke redenen geven een vaccin te weigeren.
„De meeste serieuze wetenschappers”, zegt Van den Brink, „vertellen je dat samenwerking dé manier is waarop we verder zijn gekomen in de geschiedenis.” In het Westen raakte dat besef in ongenade. De aftrap werd al een paar eeuwen terug gegeven, door liberale filosofen. Na de val van het communisme in 1989 scheen het een uitgemaakte zaak: de staat was iets voor socialisten, de gemeenschap iets voor christen-democraten. „Nog nooit is er een samenleving geweest die het individu zo centraal heeft gesteld”, zegt Van den Brink. Het resultaat is wat hij „een ongekend historisch experiment” noemt.
Het eindresultaat van individualisering is een samenleving die zich leent voor verdeel en heers van partijen die zich wel organiseren. Als je zelf wel samenwerkt en de anderen elkaar niets eens kunnen of een gezamenlijk belang erkennen dan kan je steeds meer macht naar je toetrekken. Zie bijvoorbeeld de tegenstelling tussen werknemers-en werkgeversverenigingen. Werknemers vinden het steeds minder noodzakelijk om voor gezamelijke belangen op te komen en onderhandelen liever als individu in een inherent zeer ongelijke relatie met werkgevers. Werkgevers verenigen zich juist wel massaal, omdat die wel het eigen collectieve belang inzien.
Of kijk naar overlast van bijvoorbeeld reljeugd in een wijk, als er gemeenschapszin is dan kan men er ook collectief preventief en actief tegen optreden. Is die er niet, dan sta je als individu tegenover een veel sterkere groep en bereik je vaak niets.
Het resultaat is dat je steeds moeilijker een beroep meer kan doen op gemeenschapszin en gezamelijke verantwoordelijkheid, omdat de basisvoorwaarden daarvoor niet meer aanwezig zijn. Zoals dat artikel ook aangeeft, wreekt dat zich in de politieke aanpak van corona.
Ik vind het het daarom nog we meevallen met de mate waarin het coronabeleid wordt geaccepteerd gezien de aard van de maatschappij, maar het resultaat is helaas voor de politiek en heersende ideologie niet goed genoeg.
Het probleem voor de politiek is dat dit niet zomaar terug komt, het CDA onder Balkenende was hierin het schoolvoorbeeld van de 100% tegenstelling tussen boodschap en ideologie. Qua boodschap was men voor gezamelijke normen en waarden, maar qua beleid en ideologie was het individualistisch en neoliberaal.
Dit aspect mist imho in behoorlijk wat publieke discussies, het is in de kern een probleem wat we zelf veroorzaakt hebben en het lukt alleen om het op te lossen als je de oorzaak aanpakt. De machthebbende politiek zal hier zelf niet over beginnen, want het huidige systeem is electoraal zeer gunstig.
:strip_exif()/u/127195/Naamloos-1.gif?f=community)
/u/9441/def.png?f=community)
/u/42776/crop616b37b7a65e3_cropped.png?f=community)